Vrasësit e kulturës
Rrënojat ndërtimeve Maja në gadishullin e Jukatanit në Meksikë të mahnisin me forcën krijuese dhe shkallën e lartë të zhvillimit të arritur nga ky qytetërim i lashtë, pavarsisht prej dhe pa asnjë lidhje me pjesën tjetër të botës. Vetvetiu të lind dëshira të mësosh sa më shumë për kulturën e tyre, rrënojat e të cilës fshehin mistere pa fund.
Fatkeqsisht, kultura e qytetërimit Maja ka qënë prè e një prej krimeve më të rënda ndaj qytetërimit në përgjithësi - djegies masive të thuajse gjithë dokumentave të shkruara të saj.
Studiuesit modernë pajtohen me mendimin se hieroglifet Maja përbëjnë një nga tre sistemet bazë të shkrimit të lashtë të njerëzimit, të krijuar pavarësisht nga njëri-tjetri. Dy të tjerët janë ai Sumerian, në Mesapotaminë e hershme, dhe ai Kinez. Të gjithë sistemet e tjera të shkrimit janë rrjedhojë e modifikimeve të këtyre të treve. Hieroglifet e Majave janë të fundit që janë arritur të deshifrohen në fillim të viteve 1950. (http://www.authenticMaja.com).
Dorëshkrimet duhet të kenë qënë dokumenta me vlerë të papërshkruar historike dhe shkencore. Në to mendohet të ketë pasur të dhëna për astronominë, si edhe detaje mbi jetën e përditshme të Majave. Mundësia për të studiuar në detaje mënyrën e jetesës së popullsive Maja përpara mbërritjes së spanjollëve ka humbur një herë e përgjithmonë për shkak të Peshkopit Diego de Landa dhe klerikëve të tjerë spanjollë, përbuzjes dhe fobisë së tyre për rëndësinë historike të dokumentimit të shkruar të një kulture të ndryshme nga Krishterimi.
Djegia famëkeqe e vëllimeve Maja në Korrik të vitit 1652 shënon një datë të hidhur të historisë së Majave të Jukatanit nën sundimin Spanjoll. Peshkopi katolik Diego de Landa urdhëroi djegien e një numri të madh dorëshkrimesh me hieroglife (mendohet që të jenë djegur mbi 5000 vëllime) duke thënë se ato ishin vepra të djallit dhe pengonin konvertimin e Majave në të krishterë. Megjithëse nuk kishte as idenë më të vogël se ç'thuhej në ato shkrime, Landa ishte i bindur se ato qenë të mbushura me magji dhe mëkat. Pa ditur si t'i deshifronte hieroglifet, ai hamendesonte përmbajtjen e tyre duke parë reagimin e njerëzve Maja gjatë djegies së dorëshkrimeve, dëshmisë më të rëndësishme të shkruar të kulturës së tyre.
"Meqë nuk përmbanin asgjë tjetër që të mos dukej si bestytni dhe gënjeshtër e djallit, ne i dogjëm të gjitha, veprim që, për për çudinë më të madhe, (vendasit) e qanë me lebeti," shkruan Peshkopi Diego de Landa duke komentuar djegien e mijëra vëllimeve me hieroglife në gjuhën Maja. (http://amazeingart.com)
Nga mijëra vëllime të shkruara arritën të mbijetojnë vetëm tre. Ja çfarë shkruan për këtë temë Wikipedia:
Në kohën e pushtimit spanjoll të Jukatanit në shekullin e 16të ka pasur shumë libra të tillë, por ato u zhdukën në masë nga Conquistador-ët dhe priftërinjtë menjëherë pas këtij pushtimi. Tipik është shkatërrimi i të gjithë librave të gjetur në Jukatan nga Peshkopi Diego de Landa në Korrik të vititi 1562. Kodikët, bashkë me shumë mbishkrimet në monumentet dhe ndërtimet e gurit setae, kanë qënë burimet më të rëndësishme të shkruara për qytetërimin Maja. Sidoqoftë, besohet se përmbajtja e tyre duhet të ketë qënë shumë më e gjerë dhe më e rëndësishme se ajo që është shkruar në gurë dhe në ndërtesa, dhe duhet të ketë qënë më pranë në përmbajtje me atë që është gjetur në qeramikat e pikturuara (të ashtuquajturit kodikë qeramike). Alonso de Zorita shkruan se në vitin 1540 ai kishte parë me sytë e tij në malet e Guatemalës një numër të madh librash të tillë "...të cilët dëshmonin historinë e tyre më shumë se tetëqind vjeçare, dhe që m'i kanë përkthyer gojarisht disa indianë tepër të moshuar." (Zorita 1963, 271-2). At Bartolome de las Casas shpreh keqardhjen e tij për shkatërrimin e këtyre librave: "Këto libra iu ranë në dorë klerikëve tanë; edhe unë e kam parë me sytë e mi se si murgjit digjnin disa prej tyre, me sa duket duke menduar se librat pengonin indianët që të përqafonin fenë tonë, meqë në atë kohë ata sapo kishin filluar të konvertoheshin." Kodikët e fundit janë shkatërruar në 1697 në Tyasal, Guatemala, qyteti i Amerikës që ra i fundit në duart e spanjollëve. Shkatërrimi i tyre e ka bërë tepër të vështirë mundësinë e të kuptuarit të një pjese të rëndësishme të jetës Maja.
Kanë mbijetuar vetëm tre kodikë me prejardhje të padiskutueshme. Ato janë:
- Kodeksi i Madridit, i njohur edhe si Tro-Cortesianus Codex (112 faqe);
- Kodeksi i Dresdenit, i njohur edhe si Codex Dresdensis (74 faqe);
- Kodeksi i Parisit, i njohur edhe si Peresianus Codex (22 faqe). http://en.wikipedia.org/wiki/Stela