Si në shumë raste të tjerë, edhe në debatin për mbulimin e
monumentit të Gjergj Kastriotit ne shpalosëm në mënyrën më spektakulare paaftësinë
për të parë thelbim e problemit dhe dëshirën për t’u kufizuar në anë periferike,
veçanërisht në në ato pika me të cilat kemi më shumë rast t’i vërsulemi
njeri-tjetrit.
Nuk ka rëndësi nëse monumenti u mbulua pjesërisht apo plotësisht,
nëse ai mund të shihej nga disa cepa të sheshit dhe të mëshihej nga disa të
tjerë. Nuk ia vlen të diskutosh nëse mbulimi ishte thjesht gabim teknik, mosnjohje
e detajeve të elektronikës nga ana e hoxhës, apo ishte lëvizje e paramenduar. As
ka bazë të diskutosh dhe të justifikosh mbulimin e monumentit me arsyetimin se
besimtarët nuk mund të falen përpara një imazhi të rikrijuar të fytyrës (Gjergj
Kastriotit) dhe që për këtë arsye e mbuluan atë me një ekran stërmadh televiziv
ku çfaqen vetëm imazhe të rikrijuara të fytyrës së njeriut (hoxhës).
Është gabim dhe e rrezikshme t’i japësh debatit karakterin e
përplasjeve ndërfetare, siç ia dha (me dashje apo pa dashje) hoxha i Tiranës
duke u përpjekur të sqaronte “vëllezërit katolikë“ se mbulimi nuk kishte pasur
asnjë qëllim që të fyente ata. Gjergj Kastrioti është heroi kombëtar i gjithë
shqiptarëve, me apo pa fe; muslimanë, katolikë, ortodoksë, evangjelistë, budistë,
apo zoroastrianë. Është e shëmtuar, keqdashëse dhe e papërgjegjshme të
deklarohesh ndryshe. Siç është edhe e vërtetë që ka shqipfolës, me ose pa fe, që
nuk e duan Kastriotin sepse kanë prioritete të tjera, në kundërshtim me
interesat e Shqipërisë.
Po a mund të thuash që i gjithë ky debat u ndez kot së koti
dhe njerëzit filluan të acarohen pa asnjë arsye? Jo. Sepse pati një shkëndijë,
pati një shkrepje që rrezikon t’i ngrejë flakët lart. Flakë që rrezikojnë të
shkrumbosin një nga shtyllat themelore të ngrehinës së shtetit shqiptar –
laicitetin.
Që në origjinë shteti shqiptar është bazuar te laiciteti, te
ndarja e tij prej feve. Të gjithë drejtuesit e tij që nga viti 1912 e deri sot,
të mirë apo të këqinj kanë ndjekur me hir apo me pahir këtë parim të vendosur
nga ideatorët e kombit, Rilindasit. Pa shkëputjen e plotë nga feja shteti
shqiptar dhe koncepti i kombit shqiptar nuk mund të ekzistojnë. Shqipëria dhe
shqiptarët nuk mund të jenë shtet apo komb që bazohen te feja. Nuk mund të jenë
as komb dhe as shtet që flirton me një fè në kurriz të të tjerave. Të qënit
shqiptar në vetvete e ka çuar gjithmonë fenë në planë të dytë dhe atje, në
planin e dytë, iu ka dhënë të gjitha besimeve peshë të barabartë. Kështu ka qënë
dhe kështu do të vazhdojë të jetë përderisa të ketë shtet dhe komb shqiptar. Këtë
të vërtetë e kanë pas kuptuar historikisht jo vetëm politikanët, por edhe krerët
e komuniteteve fetare në Shqipëri, të cilët kanë qënë më së shumti patriotë.
Mirëpo sot ka ardhur koha e krerëve të paaftë dhe të papërgjegjshëm
që, në rastin më të mirë, as e kanë idenë se ç’bëjnë (në rastin më të keq,
veprojnë me ndërgjegje kundër idesë së kombit shqiptar). Sot ka ardhur koha kur
krerët e komuniteteve ose s’janë fare shqiptarë, ose paguhen drejtpërdrejt nga
burime jo-shqiptare, ose pranojnë ndihma dhe subvencione financiare kolosale
nga të huajt, ose s’marrin veshë duvanë e kujt po bëjnë. Po të ndjekësh rrugën
e parave për ndërtimin e objekteve të kultit dhe veprimtaritë e përditshme të
kryesive të komuniteteve, nuk e ke të vështirë ta vësh në dyshim integritetin
dhe pavarësinë e tyre. Ndërkohë, shteti shqiptar qëndron çuditërisht pasiv,
madje në disa raste edhe e duartroket ndërhyrjen e të huajve. Shembulli më i
mirë është qendrimi i fëlliqur i shtetit në garën e shëmtuar për ndërtimin e
objekteve të kultit në Tiranë.
Kjo papërgjeshmëri dhe këto motive të dyshimta s’kanë se si
të mos e shqetësojnë qytetarin shqiptar dhe të mos e bëjnë të ndjeshëm. Instiktivisht
të gjithë acarohemi sa herë që kapërcehet kufiri dhe njëri apo tjetri organizim
fetar futet në zonat e “ndaluara”, në sferat e shtetit dhe shoqërisë laike.
Shteti shqiptar është laik në të gjithë nivelet e tij –
pushteti ligjvënës dhe pushteti ekzekutiv janë laikë. Edhe pushteti lokal është
laik. Bashkia e Tiranës është pushtet i ndarë nga feja dhe si e tillë ajo s’ka
punë të favorizojë një fè apo një tjetër, siç nuk ka punë as të favorizojë të
gjitha fetë njëlloj në kurriz të laicitetit. Sheshet dhe rrugët e Tiranës iu
takojnë qytetarëve të Tiranës dhe të gjithë shqiptarëve, pa dallim besimi apo
mosbesimi. Kjo, dhe vetëm kjo është arsyeja që kur bulevardi “Dëshmorët e
Kombit” i jepet një grupimi të caktuar fetar për të demonstruar forcën e tyre
numerike njerëzit bëhen nervozë. Kjo dhe vetëm kjo është arsyeja që kur Sheshi
Skënderbe i jepet një grupimi të caktuar fetar për të kryer ritualet e tyre
publikisht dhe për t’iu bërë karshillëk të tjerëve, të tjerët – të gjithë të
tjerët, duke përfshirë fetarët dhe jo fetarët, duke përfshirë edhe një pjesë të
madhe të muslimanëve shqiptarë që mendojnë në mënyrë të përgjegjshme për vendin
e tyre – ndihen të provokuar.
Historikisht Sheshi Skënderbe dhe Bulevardi Dëshmorët e
Kombit janë përdorur nga grupimet politike për të demonstruar forcën e tyre,
kryesisht forcën numerike, pra për të treguar muskujt. Në Bulevard enver hoxha
organizonte paradat e tij, ndërsa mitingjet e mëdha organizoheshin përpara
Pallatit të Kulturës. Pas 1990tës sheshi u bë simboli i luftës politike me
mitingje e kundra mitingje. Por partitë politike janë pjesë e shtetit laik dhe,
pavarësisht natyrës së konfliktit, demonstrimi në shesh dhe në bulevard ka qënë
gjithmonë diçka e pranueshme.
Ndryshe qëndron
puna kur kërkohet te demonstrohet identiteti fetar. Veçanërisht krerët e
komunitetit musliman shqiptar me pretekstin se nuk kanë hapësirë ku të falen
duken sikur duan t’i shfrytëzojnë sheshin kryesor dhe bulevardin kryesor të
kryeqytetit për të demonstruar ata forcën e tyre – numrat, mënyrën e veshjes, mënyrën
e faljes. E theksoj, nuk flitet për muslimanët shqiptare. Flitet për
krerët e komunitetit musliman, për njerëzit që drejtojnë politikën e
komunitetit.
Le ta pranojmë për një çast se mbi 700 xhami (sipas shifrave
të dhëna nga vetë komuniteti musliman shqiptar) nuk janë të mjaftueshme për të
mbajtur të gjithë ata që duan të falen ditën e Kurban Bajramit. Përse duhet këmbëngulur
për të shfrytëzuar pikërisht Sheshin Skënderbe dhe Bulevardin Dëshmorët e
Kombit? Çfarë motivi tjetër veç eksibicionizmit dhe dëshirës për të treguar
forcë mund të të shtyjë të kërkosh të kryesh një rit aq intim sa falja pikërisht
në vendin më të dukshëm?
Cilatdo qofshin motivet e krerëve të komunitetit musliman për
të kërkuar kryerjen e ritualeve në vende publike, ato s’kanë përse t’i diktohen
shtetit laik, pushtetit qendror dhe atij lokal laik. Bashkia e Tiranës dhe qeveria e Shqipërise nuk kanë
përse lejojnë që një komunitet i caktuar të demonstrojë në vende ku i bën të
tjerët të ndihen jo mirë. Zgjidhja më e drejtë dhe ligjore do të ishte që atyre
t’iu jepej një hapësirë tjetër – ta zemë një fushë apo stadium futbolli, një park i madh, një shesh
jashtë qytetit, për të kryer të njëjtin funksion. Gjithmonë mund të gjenden
zgjidhjet, nëqoftëse ekziston vullneti i mirë dhe dëshira për të qënë sa më të
paanshëm dhe më të drejtë. Komunitetet fetare bëjnë është mirë të jenë më të
kujdsesshëm kur duan te tregojnë muskujt.
