Amerika mund të jetë vendi i njerëzve që besojnë,
por që ta quash atë “Komb i Krishterë” duhet pak sforco.
Jo më shumë se para dy javësh Anketimi i Politikave Publike njoftonte
se 57 përqind e republikanëve mbështesin transformimin e Shteteve të Bashkuara
në një vend të Krishterë. Ndërkohë, një anketim i vitit 2007 nga Qendra e
Amandamentit të Parë tregonte se 55 përqind e popullsisë ishin të bindur që
vendi i tyre tashmë ishte i tillë.
Nuk është e vështirë të kuptosh çfarë e shkakton
paqartësinë. Pavarësisht nga gjithë zhurma për ndarjen e fesë nga shteti, gjuha
fetare ka arritur të futet me metoda nga më të ndryshmet në kulturën politike.
Ajo është bërë pjesë e betimit për patriotizëm; ka arritur të shënohet te paratë,
gdhendet në mure gjykatash dhe madje edhe në Kapitol. Dhe ndoshta ngaqë e
shohim kudo ne e marrim si të mirëqënë që gjithmonë duhet të ketë qënë kështu.
Megjithatë ceremonitë dhe parrullat që na kujtohen
sa herë që duam të përcaktojmë nëse ky është vërtet një komb i krishterë apo jo
nuk janë sajuar nga baballarët e kombit. Përkundrazi, ato janë shpikur nga
gjyshërit tanë.
Diku në vitet 1930-të krerët e biznesit u gjendën në
pozita aq të vështira saqë ishin të detyruar të hidheshin në veprim për t’u
mbrojtur. Kriza e Madhe ua kishte shkatërruar plotësisht imazhin te njerëzit;
Franklin D. Ruzvelti po i sulmonte me Marrëveshjen e Re, ndërsa lëvizja
sindikaliste kishte filluar t’i gërryente nga poshtë. Në përpjekje për t’u rikthyer
në pozita kontrolluese, krerët e korporatave nisën kundërsulmin në të gjitha
frontet. Ata i hapën luftë në mënyrë figurative organeve ligjëvënëse të
shteteve dhe, krahas saj, një çelën një front më të prekshëm rrugëve, me
fushatat propagandistike që filluan të shtriheshin që nga gjykatat gjyqësore
deri te gjykuesit e opinionit publik. Por asgjë nuk do t’iu jepte rezultat aq të
prekshëm sa ofensiva e marrëdhënieve publike që e paraqiste kapitalizmin si shërbëtor
besnik të Krishtërimit.
Kjo nuk ihste hera e pare që këto dy konceptet përshkruhesin
si vëllezër shpirtërorë. Veçse kësaj rradhe, në këtë fushatë, duket se dikush
po i bashkonte për t’iu kundërvënë «socializmit të pështirë» të Marrëveshjes së
Re. Deri në atë kohë, qeveria federale nuk kishte bërë asnjëherë përpjekje për
të ndikuar mbi mënyrën përfytyrimin e amerikanëve për marrëdhëniet midis fesë
dhe sipërmarrjes së lirë, ndoshta edhe ngaqë këto marrëdhënie nuk kishin arritur
të tërhiqnin ndonjëherë interesin e bizneseve. Por tani kishte kjo marrëdhënie po
lëshonte një hije të madhe ogurzezë.
Në përputhje me këtë strategji gjatë viteve 1930-të
dhe 1940-të krerët e korporatave filluan të reklamojnë një ideologji të re që përzjente
elementë të Krishtërimit me një farë libertarianizmi anti-federal. Në krye dolën
lobet e fuqishëm të biznesit si Dhoma e Tregëtisë e Shteteve të Bashkuara dhe
Shoqata Kombëtare e Prodhuese, të cilët me anë të konferencave dhe fushatave
publike propogandonin anët tërheqëse të idelologjisë së re. Ata gjetën mbështetje
të fuqishme financiare jo vetëm te firma të famshme prodhuesish të njohur si
Harvey Firestone, Conrad Hilton, E.F. Hutton, Fred Maytag dhe Henry R. Luce, por
edhe te të tjerë, deri atëherë pak të njohur si U.S. Steel, General Motors dhe
DuPont.
Drejtuesit ekzekutivë u treguan aq dinakë sa t’ua
ofronin klerikëve rolin e zëdhënësit të korpororatave të tyre. Siç vinte në dukje edhe J. Howard Pew i Sun Oil, anketimet tregonin qartë se ata
që dinin ta përpunonin më mirë se kushdo tjetër
opinionin public ishin pikërisht priftërinjtë,.
Prandaj edhe biznesmenët iu përveshën rekrutimit të klerikëve
përmes takimeve të drejtpërdrejta private dhe thirrjeve publike. Ata iu përgjigjen
thirrjeve në masë, ndonëse vëmendje të veçantë meritojnë tre prej tyre.
Reverendi James W. Fifield – i njohur si “Dishepulli i 13të i Biznesit të
Madh” dhe si “Shën Pavli i të Pasurve” – shkëlqeu si ndër evangjelistët e parë
të kauzës. Gjatë një predikimi për milionerët në Kishën e Grigjës së Parë në
Los Anxheles Zoti Fifield do të deklaronte se të lexosh Biblën “është si të
hash peshk – njeriu shijon mishin, por largon me kujdes halat. Jo të gjitha
pjesët kanë të njëjtën vlerë.» Kështu ai linte mënjanë si të padëshirueshme
paralajmërimet e Testamentit të Ri për natyrën korruptive të pasurisë. Në vend
të kësaj ai bashkonte Krishtërimin dhe Kapitalizmin në luftë kundër «statizmit pagan»
të Marrëveshjes së Re.
Përmes organizatës së tij mbarëkombëtare të quajtur
“Mobilizimi Shpirtëror” themeluar në 1935, Z. Fifield propagandonte “lirinë nën
Zot”. Andej nga fundi i viteve 1940 grupi i tij kishte nisur të propagandonte
frymën e besimit dhe të sipërmarrjes së lirë përmes një reviste me qarkullim
masiv dhe një programi javor radioje që transmetohej nga mbi 800 stacione në katër
anët e vendit. Ai arriti deri atje sa të nxiste priftërinjtë t’i predikonin temat
e tyre në konkurse ku ofroheshin edhe shpërblime me para. Liberalët
filluan të ulërijnë duke kundërshtuar ngatërrimin e zotit me tahmaqarllëkun për
para; në 1948, gazetari radikal Carey McWilliams do t’i demaskonte këto metoda
në një shkrim rrëqethës. Por Z. Fifield diti si ta shfrytëzojë kritikën për të
mbledhur edhe më shumë fonde dhe për t’i dyfishuar përpjekjet.
Ndërkohë, një tjetër Reverend, Abraham Vereide e
ngriti edhe më lart kauzën e libertarianizmit të Krishterë përmes krijimit të
një rrjeti kombëtar grupimesh për lutje. Pas predikimeve për industrialistët që
luftonin kundër grevave të mëdha të unioneve në Seatle dhe në San Francisco në
mes të viteve 1930të, Z. Vereide filloi të ngrejë grupe për lutje mëngjesi në
qytete të ndryshme anë e mbanë Amerikës ku bashkonte në një kauzë të vetme
elitat e biznesit dhe të politikës. «Njerëz me peshë dhe krerët e vërtetë në
Nju Jork dhe Çikago,» i shkruante ai të shoqes, «më respektojnë aq shumë saqë më
venë në siklet.» Vetëm në Manhatan atij i kërkonin
takim James Cash Penney, Thomas Watson i IBM, Norman Vincent Peale dhe Kryetari
i Bashkisë H. La Guardia.
Në 1942 Zoti Vereide e shtriu ndikimin e tij edhe në
Uashington. Ai arriti të bindë Kongresin dhe Senatin të fillonin serinë e
takimeve javore për lutje “me qëllim që të ktheheshim në një komb i kontrolluar
nga dhe i orjentuar drejt Zotit.” Z. Vereide hapi një zyrë në Washington – të
cilën e quajti “Ambasada e Zotit” – dhe u kthye në një forcë të fuqishme brenda
institucioneve që deri atëherë kishin qënë laike. Mes veprimtarive të tjera ai
organizoi edhe “ceremoni përkushtimore” për gjykatës të Gjykatës Supreme. Në
ceremoninë e betimit në 1949 Gjykatësi Tom C. Clark do të deklaronte: “Asnjë
komb i qytetëruar nuk mund të ketë jetëgjatësi nëqoftëse nuk bazohet te vlerat
e krishterimit.”
Megjithatë, kleriku më me peshë i libertarianizmit
të Krishterë mbetet Reverendi Billy Graham. Që në kishën e tij të parë në
fillim të viteve 1950të Z. Graham i mbështeste me aq zell interesat e
korporatave saqë një gazetë e Londrës e quante “evangjelisti i Bizneseve të Mëdha”.
Ai i tregonte grigjës së tij të ringjalljes se Kopështi i Edenit ishte një
parajsë “pa kuota dhe pa krerë unionesh, pa gjarpërinj dhe pa sëmundje.” Me të
njëjtën gjuhë ai godiste gjithë “kufizimet që i bënte qeveria” punëve të
ekonomisë, të cilat ai i konsideronte «socialiste».
Në 1952 Zoti Graham vajti në Uashington dhe arriti
të fusë gjithë Kongresin në grigjën e
vet. Ai rekrutoi përfaqësues të zgjedhur që t’i shërbenin si roje për t’iu
treguar vendet atyre që mbushnin cep më cep sallat e takimeve të ringjalljes
dhe inskenoi shërbimet e para formale në shkallët e ndërtesës së Kapitolit. Po atë vit, me nxitjen e tij, Kongresi themeloi Ditën
Kombëtare të Lutjeve. «Po të më mbushej mendja të kandidoja sot për president i Shteteve të
Bashkuara me platformën e një thirrjeje për njerëzit që t’i rikthehen Zotit,
Krishtit, Biblës,» parashikonte ai, «do ta kisha fitoren të sigurt.»
Parashikimin e tij do ta
vinte në jetë Dwight D. Eisenhower. Me mbështetjen e Zotit Graham që i ofronte
pjesë nga libri i shenjtë për të mbushur fjalimet, kandidati republikan u lëshua
në një fushatë që ai e quajti «kryqëzata e madhe për liri.» Si ushtarak
gjenerali ishte një kandidat i shkëlqyer për president. Por kur erdhi puna te
fushata ai e vuri më tepër theksin te çështjet shpirtërore se sa ato tokësore.
Siç vërente gazetari Xhon Temple Graves, «Në këndvështrimin e
Eisenhower-it Amerika nuk është thjesht vend i njerëzve të lirë. Ajo është
vendi i lirisë nën Zot.» Pasi fitoi me diferencë të madhe, Eisenhowever i tha
Zotit Graham se sapo i ishte dhënë mandate i «ringjalljes
shpirtërore.»
Pavarësisht se gjatë fushatës
Eisenhower u mbështet gjerësisht te grupet e krishtera libertariane, pas zgjedhjes
ai nuk ngurroi të shkëputej prej tyre. Korporatat që i kishin sponsorizuar fushatën
e tij kishin parë të retorika fetare rrugën për të sulmuar Marrëveshjen e Re. Por
presidenti i sapo zgjedhur e kuptonte që ky ishte budallallëk me brirë. “Çdo
parti politike që do të përpiqej të anullonte Sigurimin Shoqëror, sigurimin e
punës dhe të eliminonte ligjet e unioneve dhe programet e fermave,” vinte në
dukje ai privatisht,”do të zhdukej dhe s’do t’i ndihej më zëri në historinë tonë
politike.”
Me shkëputjen që i bëri gjuhës së “lirisë nën Zot”
nga rrënjët e veta të krishtera libertariane, Eisenhower ngriti një tendë edhe
më të madhe konkuruese në të cilën ai iu bënte ftesë edhe çifutëve dhe katolikëve
që t’i bashkoheshin protestantëve, si demokratë ashtu edhe republikanë.
Java e parë e Shkurtit të vitit 1953 pati një ritëm
marramendës për të: Të Djelën në mëngjes u pagëzua; po atë natë ai transmetoi
një fjalim nga Dhoma Vezake për fushatën “T’i Rikthehemi Zotit” të Legjioneve
Amerikane; të Enjten doli përkrah Z. Vereide në të parin Mëngjes të Lutjeve
Kombëtare; të Premten institucionalizoi hapjen e mbledhjeve të kabinetit me
lutje.
Të tjerë në Uashington ndoqën shembullin e tij në përpjekje
për t’u shenjtëruar. Pentagoni, Departamenti i Shtetit dhe agjensitë e tjera
ekzekutive nxituan të krijonin shërbimet e tyre të lutjeve. Në 1954 Kongresi i shtoi
fjalët “nën Zot” Betimit deriatëherë laik të
Besnikërisë. Po atë vit Kongresi iu ngjiti një parrullë të ngjashme,
“Besojmë në Zot” pullave të postës dhe më vonë votoi për t’ia shtuar këto fjalë
kartëmonedhave; në 1956 këto fjalë u kthyen në moton zyrtare të kombit.
Gjatë gjithë këtyre viteve amerikanëve iu është theksuar
në mënyrë të përsëritur jo vetëm që vendi duhet të jetë një komb i krishterë,
por edhe që ai kishte qënë gjithmonë i tillë. Brenda një kohe të shkurtër
njerëzit filluan ta përfytyrojnë Shtetet e Bashkuara si “një komb nën Zot”. Që
atëherë ata vazhdojnë ta besojnë verbërisht këtë.
*Kevin M. Krusse është profesor hostorie në
Princeton dhe autor i librit të botuar kohët e fundit “Një komb nën Zot: Si e
Shpiku Amerika e Korporatave Amerikën e Krishterë.”
