Sunday, March 29, 2015

Komb i Krishterë? Që kur kështu?

Kevin M. Krusse (Marrë nga New York Times)*

Amerika mund të jetë vendi i njerëzve që besojnë, por që ta quash atë “Komb i Krishterë” duhet pak sforco.

Jo më shumë se para dy javësh Anketimi i Politikave Publike njoftonte se 57 përqind e republikanëve mbështesin transformimin e Shteteve të Bashkuara në një vend të Krishterë. Ndërkohë, një anketim i vitit 2007 nga Qendra e Amandamentit të Parë tregonte se 55 përqind e popullsisë ishin të bindur që vendi i tyre tashmë ishte i tillë.

Nuk është e vështirë të kuptosh çfarë e shkakton paqartësinë. Pavarësisht nga gjithë zhurma për ndarjen e fesë nga shteti, gjuha fetare ka arritur të futet me metoda nga më të ndryshmet në kulturën politike. Ajo është bërë pjesë e betimit për patriotizëm; ka arritur të shënohet te paratë, gdhendet në mure gjykatash dhe madje edhe në Kapitol. Dhe ndoshta ngaqë e shohim kudo ne e marrim si të mirëqënë që gjithmonë duhet të ketë qënë kështu.

Megjithatë ceremonitë dhe parrullat që na kujtohen sa herë që duam të përcaktojmë nëse ky është vërtet një komb i krishterë apo jo nuk janë sajuar nga baballarët e kombit. Përkundrazi, ato janë shpikur nga gjyshërit tanë.

Diku në vitet 1930-të krerët e biznesit u gjendën në pozita aq të vështira saqë ishin të detyruar të hidheshin në veprim për t’u mbrojtur. Kriza e Madhe ua kishte shkatërruar plotësisht imazhin te njerëzit; Franklin D. Ruzvelti po i sulmonte me Marrëveshjen e Re, ndërsa lëvizja sindikaliste kishte filluar t’i gërryente nga poshtë. Në përpjekje për t’u rikthyer në pozita kontrolluese, krerët e korporatave nisën kundërsulmin në të gjitha frontet. Ata i hapën luftë në mënyrë figurative organeve ligjëvënëse të shteteve dhe, krahas saj, një çelën një front më të prekshëm rrugëve, me fushatat propagandistike që filluan të shtriheshin që nga gjykatat gjyqësore deri te gjykuesit e opinionit publik. Por asgjë nuk do t’iu jepte rezultat aq të prekshëm sa ofensiva e marrëdhënieve publike që e paraqiste kapitalizmin si shërbëtor besnik të Krishtërimit.

Kjo nuk ihste hera e pare që këto dy konceptet përshkruhesin si vëllezër shpirtërorë. Veçse kësaj rradhe, në këtë fushatë, duket se dikush po i bashkonte për t’iu kundërvënë «socializmit të pështirë» të Marrëveshjes së Re. Deri në atë kohë, qeveria federale nuk kishte bërë asnjëherë përpjekje për të ndikuar mbi mënyrën përfytyrimin e amerikanëve për marrëdhëniet midis fesë dhe sipërmarrjes së lirë, ndoshta edhe ngaqë këto marrëdhënie nuk kishin arritur të tërhiqnin ndonjëherë interesin e bizneseve. Por tani kishte kjo marrëdhënie po lëshonte një hije të madhe ogurzezë.

Në përputhje me këtë strategji gjatë viteve 1930-të dhe 1940-të krerët e korporatave filluan të reklamojnë një ideologji të re që përzjente elementë të Krishtërimit me një farë libertarianizmi anti-federal. Në krye dolën lobet e fuqishëm të biznesit si Dhoma e Tregëtisë e Shteteve të Bashkuara dhe Shoqata Kombëtare e Prodhuese, të cilët me anë të konferencave dhe fushatave publike propogandonin anët tërheqëse të idelologjisë së re. Ata gjetën mbështetje të fuqishme financiare jo vetëm te firma të famshme prodhuesish të njohur si Harvey Firestone, Conrad Hilton, E.F. Hutton, Fred Maytag dhe Henry R. Luce, por edhe te të tjerë, deri atëherë pak të njohur si U.S. Steel, General Motors dhe DuPont.

Drejtuesit ekzekutivë u treguan aq dinakë sa t’ua ofronin klerikëve rolin e zëdhënësit të korpororatave të tyre. Siç vinte në dukje edhe J. Howard Pew i Sun Oil, anketimet tregonin qartë se ata që dinin ta përpunonin më mirë se kushdo tjetër opinionin public ishin pikërisht priftërinjtë,. Prandaj edhe biznesmenët iu përveshën rekrutimit të klerikëve përmes takimeve të drejtpërdrejta private dhe thirrjeve publike. Ata iu përgjigjen thirrjeve në masë, ndonëse vëmendje të veçantë meritojnë tre prej tyre.  

Reverendi James W. Fifield –  i njohur si “Dishepulli i 13të i Biznesit të Madh” dhe si “Shën Pavli i të Pasurve” – shkëlqeu si ndër evangjelistët e parë të kauzës. Gjatë një predikimi për milionerët në Kishën e Grigjës së Parë në Los Anxheles Zoti Fifield do të deklaronte se të lexosh Biblën “është si të hash peshk – njeriu shijon mishin, por largon me kujdes halat. Jo të gjitha pjesët kanë të njëjtën vlerë.» Kështu ai linte mënjanë si të padëshirueshme paralajmërimet e Testamentit të Ri për natyrën korruptive të pasurisë. Në vend të kësaj ai bashkonte Krishtërimin dhe Kapitalizmin në luftë kundër «statizmit pagan» të Marrëveshjes së Re.

Përmes organizatës së tij mbarëkombëtare të quajtur “Mobilizimi Shpirtëror” themeluar në 1935, Z. Fifield propagandonte “lirinë nën Zot”. Andej nga fundi i viteve 1940 grupi i tij kishte nisur të propagandonte frymën e besimit dhe të sipërmarrjes së lirë përmes një reviste me qarkullim masiv dhe një programi javor radioje që transmetohej nga mbi 800 stacione në katër anët e vendit. Ai arriti deri atje sa të nxiste priftërinjtë t’i predikonin temat e tyre në konkurse ku ofroheshin edhe shpërblime me para. Liberalët filluan të ulërijnë duke kundërshtuar ngatërrimin e zotit me tahmaqarllëkun për para; në 1948, gazetari radikal Carey McWilliams do t’i demaskonte këto metoda në një shkrim rrëqethës. Por Z. Fifield diti si ta shfrytëzojë kritikën për të mbledhur edhe më shumë fonde dhe për t’i dyfishuar përpjekjet.

Ndërkohë, një tjetër Reverend, Abraham Vereide e ngriti edhe më lart kauzën e libertarianizmit të Krishterë përmes krijimit të një rrjeti kombëtar grupimesh për lutje. Pas predikimeve për industrialistët që luftonin kundër grevave të mëdha të unioneve në Seatle dhe në San Francisco në mes të viteve 1930të, Z. Vereide filloi të ngrejë grupe për lutje mëngjesi në qytete të ndryshme anë e mbanë Amerikës ku bashkonte në një kauzë të vetme elitat e biznesit dhe të politikës. «Njerëz me peshë dhe krerët e vërtetë në Nju Jork dhe Çikago,» i shkruante ai të shoqes, «më respektojnë aq shumë saqë më venë në siklet.» Vetëm në Manhatan atij i kërkonin takim James Cash Penney, Thomas Watson i IBM, Norman Vincent Peale dhe Kryetari i Bashkisë H. La Guardia.

Në 1942 Zoti Vereide e shtriu ndikimin e tij edhe në Uashington. Ai arriti të bindë Kongresin dhe Senatin të fillonin serinë e takimeve javore për lutje “me qëllim që të ktheheshim në një komb i kontrolluar nga dhe i orjentuar drejt Zotit.” Z. Vereide hapi një zyrë në Washington – të cilën e quajti “Ambasada e Zotit” – dhe u kthye në një forcë të fuqishme brenda institucioneve që deri atëherë kishin qënë laike. Mes veprimtarive të tjera ai organizoi edhe “ceremoni përkushtimore” për gjykatës të Gjykatës Supreme. Në ceremoninë e betimit në 1949 Gjykatësi Tom C. Clark do të deklaronte: “Asnjë komb i qytetëruar nuk mund të ketë jetëgjatësi nëqoftëse nuk bazohet te vlerat e krishterimit.”

Megjithatë, kleriku më me peshë i libertarianizmit të Krishterë mbetet Reverendi Billy Graham. Që në kishën e tij të parë në fillim të viteve 1950të Z. Graham i mbështeste me aq zell interesat e korporatave saqë një gazetë e Londrës e quante “evangjelisti i Bizneseve të Mëdha”. Ai i tregonte grigjës së tij të ringjalljes se Kopështi i Edenit ishte një parajsë “pa kuota dhe pa krerë unionesh, pa gjarpërinj dhe pa sëmundje.” Me të njëjtën gjuhë ai godiste gjithë “kufizimet që i bënte qeveria” punëve të ekonomisë, të cilat ai i konsideronte «socialiste».

Në 1952 Zoti Graham vajti në Uashington dhe arriti të fusë gjithë Kongresin në grigjën e vet. Ai rekrutoi përfaqësues të zgjedhur që t’i shërbenin si roje për t’iu treguar vendet atyre që mbushnin cep më cep sallat e takimeve të ringjalljes dhe inskenoi shërbimet e para formale në shkallët e ndërtesës së Kapitolit. Po atë vit, me nxitjen e tij, Kongresi themeloi Ditën Kombëtare të Lutjeve. «Po të më mbushej mendja të kandidoja sot për president i Shteteve të Bashkuara me platformën e një thirrjeje për njerëzit që t’i rikthehen Zotit, Krishtit, Biblës,» parashikonte ai, «do ta kisha fitoren të sigurt.»

Parashikimin e tij do ta vinte në jetë Dwight D. Eisenhower. Me mbështetjen e Zotit Graham që i ofronte pjesë nga libri i shenjtë për të mbushur fjalimet, kandidati republikan u lëshua në një fushatë që ai e quajti «kryqëzata e madhe për liri.» Si ushtarak gjenerali ishte një kandidat i shkëlqyer për president. Por kur erdhi puna te fushata ai e vuri më tepër theksin te çështjet shpirtërore se sa ato tokësore. Siç vërente gazetari Xhon Temple Graves, «Në këndvështrimin e Eisenhower-it Amerika nuk është thjesht vend i njerëzve të lirë. Ajo është vendi i lirisë nën Zot.» Pasi fitoi me diferencë të madhe, Eisenhowever i tha Zotit Graham se sapo i ishte dhënë mandate i «ringjalljes shpirtërore.»

Pavarësisht se gjatë fushatës Eisenhower u mbështet gjerësisht te grupet e krishtera libertariane, pas zgjedhjes ai nuk ngurroi të shkëputej prej tyre. Korporatat që i kishin sponsorizuar fushatën e tij kishin parë të retorika fetare rrugën për të sulmuar Marrëveshjen e Re. Por presidenti i sapo zgjedhur e kuptonte që ky ishte budallallëk me brirë. “Çdo parti politike që do të përpiqej të anullonte Sigurimin Shoqëror, sigurimin e punës dhe të eliminonte ligjet e unioneve dhe programet e fermave,” vinte në dukje ai privatisht,”do të zhdukej dhe s’do t’i ndihej më zëri në historinë tonë politike.”

Me shkëputjen që i bëri gjuhës së “lirisë nën Zot” nga rrënjët e veta të krishtera libertariane, Eisenhower ngriti një tendë edhe më të madhe konkuruese në të cilën ai iu bënte ftesë edhe çifutëve dhe katolikëve që t’i bashkoheshin protestantëve, si demokratë ashtu edhe republikanë.

Java e parë e Shkurtit të vitit 1953 pati një ritëm marramendës për të: Të Djelën në mëngjes u pagëzua; po atë natë ai transmetoi një fjalim nga Dhoma Vezake për fushatën “T’i Rikthehemi Zotit” të Legjioneve Amerikane; të Enjten doli përkrah Z. Vereide në të parin Mëngjes të Lutjeve Kombëtare; të Premten institucionalizoi hapjen e mbledhjeve të kabinetit me lutje.

Të tjerë në Uashington ndoqën shembullin e tij në përpjekje për t’u shenjtëruar. Pentagoni, Departamenti i Shtetit dhe agjensitë e tjera ekzekutive nxituan të krijonin shërbimet e tyre të lutjeve. Në 1954 Kongresi i shtoi fjalët “nën Zot” Betimit deriatëherë laik të  Besnikërisë. Po atë vit Kongresi iu ngjiti një parrullë të ngjashme, “Besojmë në Zot” pullave të postës dhe më vonë votoi për t’ia shtuar këto fjalë kartëmonedhave; në 1956 këto fjalë u kthyen në moton zyrtare të kombit.

Gjatë gjithë këtyre viteve amerikanëve iu është theksuar në mënyrë të përsëritur jo vetëm që vendi duhet të jetë një komb i krishterë, por edhe që ai kishte qënë gjithmonë i tillë. Brenda një kohe të shkurtër njerëzit filluan ta përfytyrojnë Shtetet e Bashkuara si “një komb nën Zot”. Që atëherë ata vazhdojnë ta besojnë verbërisht këtë.  

*Kevin M. Krusse është profesor hostorie në Princeton dhe autor i librit të botuar kohët e fundit “Një komb nën Zot: Si e Shpiku Amerika e Korporatave Amerikën e Krishterë.”

No comments: