Braktisja e Letërsisë

Është më se e natyrshme që dhënia e Nobelit në Letërsi të pritet me më shumë interes se sa çmimet në Fizikë, në Ekonomi, apo në Mjekësi. Shumë më tepër njerëz lexojnë dhe janë në gjendje të japin mendim për librat, se sa mund të jenë në gjendje të përcaktojnë nëse kjo teori ekonomike është më e saktë se sa ajo tjetra, ose kjo arritje në mjekësi është më e vlefshme se tjetra..

Nobeli në Letërsi shumë herë i ka befasuar lexuesit me shkrimtarë të panjohur, nga vende dhe letërsi jo tepër të promovuara dhe të përkthyer. Në këto raste, ata që dijnë të lexojnë, në vend që të reagojnë, kanë pritur me durim derisa të kenë rastin të njihen me autorin në fjalë, dhe pastaj ta japin mendimin e tyre. Kur shkrimtari kinez Mo Yan mori Nobelin në 2012, unë u çudita, pasi nuk e kisha dëgjuar kurrë.  Madje mendova se çmimi do t’i ishte dhënë për motive jashtë letrare. Por kur më ranë në dorë libra të tij, u binda që Nobeli i ishte dhënë me të drejtë.

Dy vjet më parë Nobeli iu dha tregimtares kanadeze Alice Munro. Unë kisha lexuar tregime të Munrose më parë dhe nuk më kishin tërhequr shumë. Për mua ka shkrimtarë të tjerë kanadezë, veçanërisht Margaret Atwood, që do ta kishin merituar më tepër Nobelin. Megjithatë, kjo është punë shijesh dhe unë nuk  mund ta hedh poshtë Alice Munro.

Sivjet punët rrodhën ndryshe. Komisioni i Nobelit vendosi t’ia kalojë çmimin një autori këngësh dhe këngëtari. Natyrisht që këtë rradhë do të kishte shumë më tepër, jashtëzakonisht shumë më tepër njerëz që kanë dëgjuar dhe shijuar këngët e Bob Dylan-it. Unë jam i bindur që ka shumë më tepër njerëz sot që kanë dëgjuar këngët dhe vargjet e Bob Dylan-it se sa njerëz që kanë lexuar Tolstoin, Hygonë, Markezin, Heminguein, e këdo shkrimtar tjetër.

E kam pëlqyer dhe vazhdoj ta pëlqej Bob Dylan si këngëtar, si autor këngësh. Ai ka tekste këngësh të mrekullueshme, me nënkuptime të holla dhe mesazhe të fuqishme. Është autor intelektual, që i jep tjetër përmasë këngës. Është muzikant me vizion. Rradhën e fundit kur erdhi në Toronto unë bleva një biletë jo të lirë për ta parë drejtpërdrejt në koncerti. E, megjthatë, nuk jam i bindur që dhënia e Nobelit një këngëtari apo autori këngësh, qoftë ky edhe Bob Dylan është zgjidhja më e mirë.

Mund të thuhet që Bob Dylan ka arritur të përcjellë një poezie të mirë te sa më shumë njerëz. Por mund të thuhet edhe që ai është bërë i njohur si poet vetëm pasi ka pasur sukses në një fushë tjetër, në muzikë. Kënga është një formë artistike shumëplanëshe, ku ndërthuren një larmi elementësh - melodia, interpretimet instrumentale, vokali, arranxhimet, teksti, momenti i lançimit, komunikimi me audiencën, etj. Teksti, ose poezia, është vetëm një element dhe, në shumë raste, siç mund ta dëshmojnë edhe ata që shkruajnë poezi për muzikë, shpesh suksesi i këngës varet jo aq te vlerat poetike se sa te fjalët kyçe.

Bob Dylan ka botuar një libër autobiografik dhe një vëllim me poezi. Kjo është letërsia e tij. Nëse i janë shitur libra, kjo ka ndodhur sepse kanë emrin e këngëtarit Bob Dylan, dhe jo për vlerat poetike (të cilat nuk po i diskutoj). Ai nuk ka shkuar te masa e njerëzve me vlerat e poezisë, por me vlerat e këngëve. Atë nuk e ka bërë të njohur poezia, letërsia. E ka bërë të njohur një zhanër tjetër.

T’i japësh Nobelin një autori për vargjet e këngëve, sado të suksesshme ato, sado të fuqishme si mesazhe, është njëlloj si të thuash: “Tani po e shohim që shumë njerëz nuk lexojnë më libra, prandaj po heqim dorë nga dhënia e çmimit atyre që bëjnë letërsi. Po ia japim një forme arti që ka më shumë pasues.’ Kjo tërheqje e komisioni i Nobelit, kjo braktisje e letërisë, mua nuk më pëlqen. Ky është mendimi im, dhe unë do të kisha qef ta debatoja këtë mendim në këtë plan me këdo që do të ishte i interesuar. Mbase edhe jam gabim dhe ka argumenta që e hedhin poshtë atë. Këtë mendim e kam parë të shprehur në forma të ndryshme, madje edhe më mirë të organizuara nga shumë të tjerë.

Çuditërisht (ose jo) kundërshtimi ndaj një mendimi të tillë këto ditë po shprehet me…një batare fyerjesh e sharjesh për Ismail Kadarenë. Çdo rezervë e shprehur për dhënien e Nobelit kantautorit Bob Dylan është marrë si shenjë zhgënjimi që Nobelin nuk e ka marrë Kadare.

Po, unë do të desha që Nobelin ta marrë Kadare, sepse është shkrimtar i shkëlqyer shqiptar dhe unë mendoj se e meriton. Do të desha, kam pritur dhe do të pres çdo vit që ai ta marrë. Por kur Nobeli i është dhënë dikujt tjetër nuk kam pasur asnjë lloj inati me atë që e ka marrë. Kjo do të ishte marrëzi. Letërsia është art, nuk është stadium futbolli. Edhe në stadium, kur kundërshtari luan më mirë, s’ke përse e merr inat.

Nuk kuptoj se përse për të kundërshtuar idenë që Nobeli nuk i duhej dhënë një kantautori ngrihen njerëz dhe gërmojnë në vargjet e fëmijërisë të Kadares, fusin kokat thellë në kazanet e plehërave të kohës së komunizmit për të gjetur pisllëqe që t’ia hedhin përsipër shkrimtarit. Nëse unë kam mendimin që Nobeli nuk duhet dhënë për vargje këngësh, atëherë këtë mendim e kam edhe për vargjet e këngëve që ka shkruar Kadare. Për mua Kadare nuk duhet ta marrë çmimin as për vargjet e këngëve, as për poezitë, as për fjalimet, as për mendimet e shprehura nëpër gazeta. Ai duhet të vlerësohet për romanet e tij më të mirë, për Pallatin e Endrrave, për Gjeneralin e Ushtrisë së Vdekur, për Dosja H, për Viti i Mbrapshtë, për Darka e Gabuar…

Fajin në këtë mes e ka padyshim komisioni i çmimit Nobel që e ka ulur nivelin e diskutimit letrar në nivelin e teksteve të këngëve, ose më saktë, në nivelin e atyre që nuk lexojnë kurrë letërsi dhe që letërsinë e njohin vetëm përmes teksteve të këngëve. Një njeri që nuk lexon një libër, edhe po ta lexonte Kadarenë nuk do ta kuptonte. Por këngët e Bob Dylan di t’i dëgjojë kushdo. Kushdo di të postojë në Facebook ‘Knocking on Heaven’s Door’, që është nga tekstet më të pa vlerë të Bob Dylan, për të provuar se çfarë poeti i fuqishëm është Dylan. Ja, këtë bëri Komisioni i Nobelit. E uli diskutimin letrar nga niveli i librave te niveli i këngëve. Pikërisht për këtë unë isha kundër zgjedhjes së sivjetme, jo sepse kam ndonjë gjë kundër Bob Dylan, të cilin vazhdoj ta dua si këngëtar dhe autor vargjesh.  

Fjala e Princit

(Leka II i drejtohet të ftuarve mbretërorë të Europës):

Të nderuar miq të ftuar,

Së pari dua të falenderoj të gjithë përfaqësuesit e familjeve mbretërore që kanë ardhur nga të katër anët të më nderojnë me pjesmarrjen e tyre në dasmën time.

Do t’ia nis me Princeshat Maria Pia dhe Maria Gabriella të Savojës, mbesat e Perandorit Viktor Emanueli III. Unë dhe familja ime do t’i mbetemi në jetë të jetëve mirënjohës Italisë dhe Perandorit Viktor Emanueli III për sa ka bërë për familjen time dhe për kombin shqiptar. Në kohërat më të vështira, si në 7 Prill të vitit 1939, kur gjyshi im ishte i detyruar ta linte Shqipërinë, duke marrë me vete babanë tim të shkretë që kishte vetëm dy ditë që kishte lindur dhe të syrgjynosej me gjithë familjen nëpër botë, Perandori Viktor Emanuel III me guxim të pashembullt mori përsipër shpalljen edhe mbret edhe perandor i Shqipërisë, duke mbuluar kështu boshllëkun mbretëror të lënë nga gjyshi.

Thonë se ushtria e Musolinit dhe e Perandorit Emanueli III hynte në vendin tonë për të luftuar me ushtrinë greke në mënyrë që të merrte nga Greqia territoret që kjo na i mbante pa të drejtë, si dhe për ca më tepër. Por fakti që këtu ndodhen edhe Princesha Irenë me Princin Majkëll e Princeshën Marina, tregon që ato s’e vrasin shumë mendjen për të kaluarën. As unë nuk dua të mbaj mëri për luftën e mbretërisë greke kundër përpjekjeve të paraardhësve të mij për pavarësi; për shtypjen që i kanë bërë gjuhës shqipe; për përpjekjet e tyre për asimilimin e jugut të Shqipërisë. Ne mbretërorët s’mbajmë mërira. Për më tepër, të gjitha përpjekjet e mbretërisë greke ndaj shqiptarëve kanë pasur si synim kthimin e shqiptarëve në grekë, gjë që flet për dashurinë e madhe që kjo familje ka pasur për popullin tim. Ata nuk e kanë kursyer kurrë gjakun e shqiptarëve për t’ia arritur këtij synimi.

Meqë ra fjala për mirënjohje, unë dua t’i shpreh mirënjohjen e veçantë këtu edhe Princit dhe Princesësh Majkëll dhe Kent të Britanisë së Madhe për përkrahjen që i ka dhënë Familja Mbretërore e Mbretërisë së Bashkuar familjes mbretërore të Savojës për ta kontrolluar Shqipërinë pas largimit të gjyshit tim. Ata i dhanë një ndihmë shumë të madhe e të sinqertë drejtpërdrejtë edhe gjyshit tim duke mos e pranuar të shkelte në Britani ku, po të kishte shkuar, me atë shtrenjtësi jetese dhe me atë kurs këmbimi që kishte paundi britanik, ai do t’i kishte prishur shumë shpejt ato pak lingota ari që kishte arritur të merrte me vete kur u largua nga Shqipëria. Por duke jetuar në Egjipt, në Afrikën e Jugut dhe ne vende të tjera të botës, gjyshi i pati të gjitha mundësitë të kursente. Britania i dhanë bekimin e vet Perandorit Viktor Emanuel III që të bëhej monarku i shqiptarëve, një veprim që ia lehtësoi jashtëzakonisht zemrën gjyshit.

Për këtë mund të dëshmojë edhe Princa Aliu nga Egjipti. Por unë s’do të ndalem shumë në emrat e princave nga vendet muslimane, si Irani, Egjipti, Maroku etj., pasi gjyshi im bëri gjithë përpjekjet e mundshme për t’u kthyer nga monarkitë e vendeve katoliko-protestante dhe për t’u lidhur me familjet mbretërore të Europës, të cilat u treguan shumë krahëhapur duke i dhënë për grua gjyshen time, pavarësisht se asnjëherë nuk e njohën gjyshin si mbret të ligjshëm.

Le të mbetemi te fqinjët dhe të falenderojmë në mënyrë të veçantë Princin Aleksandër dhe Princeshën Katerinë të Serbisë, me familjen e të cilëve familjen time e lidh një miqësi e veçantë. Nuk po flas për dashurinë që kanë treguar tradicionalisht mbretërit serbë për trojet shqiptare, veçanërisht ato të Kosovës dhe të Shqipërisë së veriut; nuk por flas për ekspeditat e vazhdueshme ushtarake që dërgonin në këto troje për të ndihmuar fshatarët shqiptarë në mënyra nga më krijueset që t’i jepnin fund jetës së tyre të vështirë dhe t’iu finin flakën shtëpive dhe gjithçka kishin; nuk po sjell aspak ndërmend luftrat e lavdishme Ballkanike dhe bëmat e ushtrisë mbretërore Serbe për të shprehur dashurinë për popullsitë shqiptare me anë të therrjeve, përdhunimeve, plaçkitjeve, etj. Dua të përqëndrohem vetëm te ndihma e sinqertë që i dhanë babait tim në kohërat më të vështira të grushtit të shtetit të vitit 1924, ndihmë që gjyshi im ua shpërbleu duke iu dhënë pa kursim troje shqiptare.

Tani, meqë jemi te dhënia dhe marrja e trojeve, më lejoni t’i uroj mirëseardhjen dhe të përshëndes Princ Nikolan II Petrovic-Njegoc, paraardhësit e të cilit me aq zemërgjerësi morën përsipër administrimin e Pllajës dhe të Gucisë, të malësive të Shqipërisë së Veriut. E ç’na duheshin ne shqiptarëve ato kullota alpine pa pikë vlere? Sido që të vinte puna ne nuk i administronim dot.

Këtu nuk mund të mos shpreh falenderimet e veçanta dhe mirënjohjen e pakufi që ne kemi për familjen mbretërore të Rusisë, të përfaqësuar këtu nga Dukesha Maria dhe Duka George. Familja mbretërore e Rusisë ka punuar pa u kursyer për asimilimin e shqiptarëve nga sllavët, duke shprehur kështu dashurinë e tyre të madhe për kombin shqiptar dhe dëshirën për të na parë ne si popullsi sllave. Për këtë ata s’kanë kursyer asgjë dhe kanë ndihmuar me gjithë shpirt mbretërit e shteteve sllave të Ballkanit – serbë, malazezë, bullgarë, por edhe grekë, që të reduktojnë sistematikisht popullsitë shqiptare me të gjitha mjetet, ushtarake, politike, gjeopolitike, ekonomike.

Së fundi, dua të shpreh falenderimet dhe mirënjohjen për të gjithë përfaqësuesit e familjeve të tjera mbretërore që na kanë nderuar me pjesmarrjen e tyre. Edha ata që s’na kanë ndihmuar konkretisht, si këta që përmendëm, nuk na kanë ndihmuar sepse nuk iu është dhënë rasti. Jam i bindur se po të kishin pasur rastin, si monarkë të vërtetë, të njëjtën gjë do të kishin bërë.

Rrofshin Monarkitë, sistemet më moderne të shoqërisë njerëzore! Gëzuar! Le të shërbejë ky rast për të treguar se sa fort e duam dhe e kemi dashur gjithmonë ne mbretërorët njeri-tjetrin. Ne nuk mbajmë kurrsesi mëri, sepse jemi gjak blu. Kur luftojmë, ne nuk vrasim njëri tjetrin, por lemë turmat të bëjnë punën e tyre. Ne nuk derdhim gjak blu, por lemë të derdhet gjak i kuq. Gëzuar!

Dita e Kolombit! Përse?

Arben Kallamata

(Zyrtarisht, e Hëna e dytë e Tetorit në SHBA festohet si Dita e Kolombit. Por jo për të gjithë është përkujtim festiv. Për vendasit ajo është një ditë e tmerrshme. Sa vjen e më shumë njerëzit po bëhen të vetëdijshëm përse.)

Republika Domenikane mbahet si një ndër vendet më të bukur, me plazhe të mrekullueshme dhe bimësi të gjelbëruar gjithë vitin. Vendasit të tregojnë me krenari se ishulli i tyre, Hispaniola, është nga të parët e zbuluar nga Kristofor Kolombi në 1492. Kolombi u mahnit aq shumë nga bukuria e atyshme saqë në ditarin e tij e quajti ishullin ‘Parajsë në tokë’.

Shënim 1: Pjesën lindore të ishullit e zë Republika Domenikane që, sot numëron afro 10 milionë banorë dhe përbëhen etnikisht nga 16 perqind të bardhë, 11 përqind të zinj, dhe 73 përqind të përzjerë midis tyre. Në perëndim të Hispanioles shtrihet Haiti, gjithashtu me 10 milionë banorë, krysisht zezakë, mulatë dhe pakica të ardhura nga Afrika veriore. Në të dy shtetet e Hispaniolës banojnë vetëm pasardhës të njerëzve që kanë mbërritur në ishull pasi aty shkeli për herë të parë Kristofor Kolombi. Asnjë shenjë, madje as edhe një gjurmë në AND nuk gjendet që të tregojë se në atë ishull përpara Kolombit ka jetuar një popullsi tjetër.

Pakkush në Republikën Domenikane, në Haiti dhe në botë është i vetëdijshëm ose dëshiron të flasë për tragjedinë njerëzore të ishullit, për gjenocidin që zhduku nga faqja e dheut ndoshta 3 milionë banorë që për mijëra vjet e kishin quajtur ishullin shtëpinë e tyre. Pakkush dëshiron të flasë e të mësojë se ishte pikërisht ai, “zbuluesi i madh”, admiruesi hyjnësisht i frymëzuar i bukurive të natyrës së këtij vendi i cili me vetëdije të plotë, me një plan të studiuar mirë, me gjakftohtësi, përllogaritje dhe mungesë të plotë emocioni, hartoi dhe zbatoi një nga kasaphanat më të mëdha të historisë.

Shënim 2: Fjalori i Oksfordit jep këtë përkfizim për fjalën gjenocid: vrasja e paramenduar e një grupi të madh njerëzish, veçanërisht të atyre që i përkasin një grupi etnik apo kombi të caktuar. Ndërsa Wikipedia e përcakton si eliminimi sistematik i të gjithë ose e një pjese të madhe të një grupimi racor, etnik, fetar, kulturor apo kombëtar.

Kristofor Kolombi u nis të shkonte në pjesën lindore të Azisë i mbështetur në një të vërtetë të njohur për kohën dhe një gabim në llogaritje. E vërteta ishte fakti që Toka është e rrumbullakët, fakt që dihej prej shekujsh dhe konsiderohej i padiskutueshëm nga ata që merreshin me shkencë, megjithëse kisha nuk e pranonte. Ndërsa gabimi u bë nga vetë Kolombi kur llogariti perimetrin e Tokës dhe largësinë që i duhej të përshkronte përmes oqeanit për të mbërritur në Azi. Ndërthurja e të vërtetës për rrumbullakësinë e Tokë me gabimin e Kolombit sollën një nga rastësitë më të rëndësishme në historinë e njerëzimit – takimin e dy qytetërimeve të zhvilluar për mijëra vjet larg njëri-tjetrit. Duke menduar gabimisht se kishte mbërritur në pjesën Lindore të Azisë, Kolombi i quajti vendasit e tokave në perëndim të Atlantikut “indianë“.

Në vend që ta shfrytëzonte këtë takim si një rastësi fatlume për banorët e të dy anëve të oqeanit Atlantik, si mundësi për të harmonizuar dy kultura të ndryshme që mund të zhvilloheshin fare mirë përkrah njëra-tjetrës, Kolombi përdori dinakërinë, forcën, djallëzinë, egërsinë dhe mungesën e plotë të humanizmit për të shkatërruar e vrarë.  

“Nuk kanë as hekur, as çelik, as armë, dhe nuk janë në gjendje të përdorin armët; ndonëse janë njerëz me trupa të fortë, të bukur dhe çuditërisht të ndrojtur…Janë aq të padjallëzuar dhe të lirë në mënyrën si sillen, saqë vështirë ta besosh po s’i pe me sytë e tu. Kërkoju çfarë të duash dhe nuk të thonë kurrë jo; përkundrazi, të ofrohen vetë që ta ndajnë gjithçka me ty; dhe të çfaqin aq shumë dashuri sa të duket sikur ta japin me gjithë zemër; pak rëndësi ka nëse gjërat që të japin kanë vlerë apo jo.”

Takimi i parë i Kolombit me vendasit e Karaibeve

Ky është përshkrimi i parë që iu bënte Kristofor Kolombi në ditarin e vet vendasve të ishujve Bahamas ku shkeli në në 12 Tetor 1492. Brenda muajit ai udhëtoi në ishujt ku sot janë Kuba dhe Republika Dominikane me Haitin. Në këto ishuj të lulëzuar ai gjeti popullsi që s’kishin pasur kurrë rastin të takonin të huaj – njerëz të qeshur, të shëndetshëm që dolën t’i prisnin të porsaardhurit nga deti me krahë hapur, buzëqeshur dhe të gatshëm për të ndihmuar.

Për herë të parë takoheshin dy dy kultura që për dhjetra mijëra vjet ishin zhvilluar të shkëputura nga njëra-tjetra. Në njërën anë vendasit e qetë dhe paqedashës, që jetonin në një shoqëri pa pronë, të organizuar në mënyrë të thjeshtë. Në anën tjetër europianët të ardhur me tre anije të mbushura me ish-kriminelë dhe të drejtuara nga Kristofor Kolombi, një ekspeditë e financuar nga Mbretëresha Isabelë dhe Mbreti Ferdinand me ambicien për të vënë në zotërim sa më shumë toka, për të mbushur arkën mbretërore me ar dhe argjend.

Ishin dy shoqëri krejtësisht të ndryshme. A kishte të drejtë njëra ta quante “të egër”, “të paqytetëruar”, “të pagdhendur” tjetrën? Dhe, nëse po, kush ishin të egrit e vërtetë? Kush është kriteri i “egërsisë“?  

Më poshtë, në të njëjtin ditar Kolombi shkruan : ”Gjëja më e lehtë është t’i nënshtrosh këta njerëz. Nuk më duhen më shumë se pesëdhjetë vetë për t’i vënë të gjithë poshtë dhe për të bërë me ta ç’të dua”.

Pak është marrë historia me pyetjen se ku e gjente Kristofor Kolombi dhe ata që e financonin ndërmarrjen e tij të drejtën morale të nënshtronte njerëz të pafajshëm, t’iu rrëmbente tokën, t’i kthente në skllevër, e le më pastaj t’i vriste. E vetmja e drejtë në këtë rast ishte përparësia në armatim – shpatat e çelikta, kuajt, ushtarët e kriminelët e regjur që kishte me vete. E drejta e forcës, e dhunës.  

Rrugës së kthimit për në Spanjë Kolombi rrëmbeu dhjetra vendas, burra, gra, fëmijë, të cilët i rrasi në anije si skllevër. Shumë prej tyre vdiqën pa mbërritur në Europë, ndërsa ata që shpëtuan u brodhën si kafshë nëpër kafaze lartë e poshtë Spanjës. Ai i tregoi Mbretëreshës Isabelë dhe Mbretit Ferdinand gënjeshtra me bisht për toka të pasura dhe të begata; për popullsi të shëndetshme të gatëshme t’iu shërbenin europianëve si skllevër; për lumenj të mbushur me depozita ari dhe pasuri të pafund që madhëritë e tyre do t’i kishin në dispozicion. Me përrallat e tij ai arriti ta bindë çiftin mbretëror t’i jepnin 17 anije e 1200 ushtarë si edhe dorë të lirë të bënte çfarë të donte.  

Nën presion për të mbajtur fjalën e dhënë familjes mbretërore dhe i etur për t’u pasuruar, Kolombi tani kishte vetëm dy synime, nënshtrimin e vendasve dhe grumbullimin e arit, dhe këto mund të arriheshin vetëm me egërsi, dhunë.

Çdo vendasi iu kërkua të sillte një sasi të caktuar ari. Nëqoftëse e sillnin, atyre iu jepej një medalion i vogël teneqeje. Meshkujve që kapeshin pa medaljon iu priteshin duart, vareshin, ekzekutoheshin. Shumë shpejt dhuna u kthye në qëllim në vetvete.

Ndërsa burrat dërgoheshin larg në miniera ari, gratë detyroheshin të punonin në

Dhuna ndaj vendasve u kthye në qëllim në vetvete

plantacionet e porsakrijuar të rrënjëve të kasavës, një lloj patateje e ëmbël e vendeve tropikale. Me qindra fëmijë të braktisur nga prindërit vdisnin urie. Las Casas, prift katolik dhe bashkëudhëtar i Kolombit që i pa me sytë e tij tmerret e spanjollëve ndaj vendasve shkruan se ”disa nëna ishin aq të dëshpëruara saqë i mbysnin vetë fëmijët e tyre”.

Sipas Las Casas, spanjollët “nuk e kishin për gjë t’i therrnin indianët nga dhjetë apo njëzet përnjëherësh, madje edhe t’iu prisnin copa gjymtyrësh vetëm sa për të parë sa të mprehta i kishin thikat…një ditë, dy nga këta të ashtuquajtur të krishterë hasën dy djem të vegjël indianë  me nga një papagall në dorë secili. Ata ua morën papagajtë dhe pastaj, për qef, iu prenë kokat djemve…”

. . .

Llogaritet se që nga viti 1494 (udhëtimi i dytë i Kolombit) e deri në 1508 vetëm në ishillin e Hispanjolës popullsia e vendasve të jetë katandisur nga 3 Milionë në 60,000. Por edhe po të mos ketë qënë 3 milion, siç pretendon Las Casas dhe bashkëkohës të tjerë, por thjesht 1 milion, siç pajtohen shumë historianë, shfarosja e plotë e vendasve të Karaibeve nuk mund të ketë emër tjetër veçse gjenocid. Ata pak që mbetën, u zhdukën më vonë për t’u zëvendësuar me skllevër të sjellë nga Afrika, një tjetër shtazëri europiane.

Për të zëvendësuar vendasit e shfarosur, europianët sollën skllevër nga Afrika

Kolombi i hapi rrugën një gjenocidi më të madh, i ekzekutuar më vonë nga të tjerë spanjollë si Kortezi dhe Pizzaros në Amerikën Veriore, Qendrore dhe Jugore, si dhe nga Puritanët në atë që janë sot territoret e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Kanadaja. Ngritja e tij në statusin e heroit, zbuluesit më të madh të kohërave, njeriut që i hapi rrugë zhvillimit, etj., është pjesë e përpjekjeve për të justifikuar dhunën, vrasjet, gjenocidin; për t’i dhënë legjitimitet banditizmit të monarkëve dhe aristokratëve europianë, pangopësisë së tyre për pasuri dhe pushtet, paçka se këto vinin në kurriz të miliona viktimave, skllavërimit të popujve dhe shkatërrimit të kulturave e qytetërimeve plot vlera. Ideologjikisht masakra u justifikua me luftën kundër paganizmit, kundër të pafeve, me përpjekjet për të pagëzuar dhe për të kthyer në rrugën e zotit njerëz që kishin konceptime krejtësisht të tjera për mënyrën se si funksiononte natyra dhe shoqëria njerëzore.

Për më tepër mund të lexoni në këto adresa:

https://www.youtube.com/watch?v=5FBUEfdPDOQ&feature=youtu.be

http://www.thepeoplesvoice.org/TPV3/Past-News.php/2015/10/12/christopher-columbus-and-the-genocide-of

http://www.catalysthouse.net/the-real-legacy-of-columbus/

http://www.care2.com/causes/in-1493-columbus-stole-all-he-could-see.html

Caqet e reja të patetizmit

Përpara shtatë vjetësh kam botuar një shkrim me titullin ‘Hapet Muaji i Sulmeve Kundër Kadaresë‘. E kisha fjalën për një ritual të përvitshëm që përsëritet rregullisht në median shqip në muajin shtator, kur afron koha e Cmimit Nobel. Në kohë të komunizmit na shërbenin rregullisht muajt e sulmit – muajin e sulmit për fushatën korrje-shirje-grumbullim-pa-firo, muajin e sulmit për letërsinë dhe artet, muajin e sulmit për hapjen e taracave, muajin e sulmit kundër konservatorizmit, liberalizmit, etj. Tradita e goditjes së vetvetes me shkelma në kokë, të cilën ne shqiptarët e kemi aq për zemër, vazhdon rregullisht çdo shtator, pa sjellë ndonjë gjë të re veç varjacioneve në shkallën e patetizmit. Këto ditë më kapi syri një shkrim të Romeo Kodrës i hartuar si përpjekje për të ‘shkatërruar’ Kadarenë. Shkrimi hapet fjalë për fjalë kështu :

‘Lidhja, e shumëfishtë, mes këtyre dy veprave dhe autorëve është sa paradigmatike, aq edhe simptomatike për impaktin gjeografik/horizontal dhe historik/vertikal të politikës dhe arti shqiptar në dimensionet më të gjëra të politikës dhe artit rajonal, europian dhe/ose global. Pikësëpari më duhet të pranoj se, personalisht, Kadarenë dhe leteërsinë e tij nuk e honeps dot. Nuk kam mbërritur asnjëherë të përfundoj qoftë edhe një vepër të tij…’

Fjalia e parë është monumentale. Unë e lexova disa herë dhe s’i ngopesha dot ‘paradigmatikës’ dhe ‘simptomatikës’, impaktit gjeografik horizontal dhe atij historik vertikal. Por humori i vërtetë është se Romeo Kodra, autori i kësaj fjali lapidare, më poshtë në shkrim e akuzon Kadarenë për ‘pompozitet’. Ky njeri, që pretendon se s’ka lexuar deri në fund asnjë vepër në prozë të Kadaresë dhe që përdor në të njëjtën fjali shqipe fjalët paradigmatike-simptomatike-gjeografike/horizontale dhe historike/vertikale dhe shprehjen ‘dhe arti shqiptar në dimensionet më të gjera të politikës dhe artit rajonal, europian dhe/ose global’, ky njeri e akuzon Kadarenë për pompozitet.

Me interes është fakti që Romeo Kodra e merr shtytjen e sulmit nga botimi kohët e fundit i ‘Pallati i Endrrave’ në serbisht. Këtu për mua ka dy çudira. Botimi i një romani shqiptar në një gjuhë të huaj, cilado qoftë ajo gjuhë, është padyshim sukses që, normalisht, duhet të gëzonte çdo shqiptar. Por, si duket Kodra niset nga parimi i ideologjik që ‘po të pëlqeu armiku, atëherë duhet të jesh edhe ti armik‘. Nisur nga ky parim ai godet vizionin intelektual të Kadaresë. Mjerane.

Çudia tjetër është që merret shkas pikërisht nga një botim i ‘Pallati i Endrrave’ për të goditur ‘disidencën’ e Kadaresë. Në këtë rast unë e kuptoj dhe e besoj Kodrën kur pretendon që s’ka lexuar deri në fund asnjë vepër të Kadaresë. Sepse, po të kishte lexuar kryeveprën e tij ‘Pallati i Endrrave’ do ta kishte parë se Kadareja ka qënë vërtet disident. Në ka vepër për të provuar disidencën e Kadaresë kjo është pikërisht ‘Pallati i Endrrave’. I shkruar në një nga periudhat më të errëta të regjimit komunist, i botuar në vitin e frikshëm 1981 kur Enver Hoxha nuk kursente as bashkëkriminelin e vet, kryeministrin e vendit ‘Pallati i Endrrave’ është, po aq sa edhe një kryevepër letrare, edhe një sfidë e hapur ndaj regjimit. Është çmenduri të sulmosh disidencën dhe aftësinë profesionale të Kadaresë duke u kapur te ‘Pallati i Endrrave’. Është thjesht shenjë padije, naivitet. Taktikisht është gabim. Logjikisht është dështim.  

‘Fatkeqësia jonë si komb, sot, është që duam të shohim patjetër një filizë disidence te Kadareja, sa për të mos ngelur pa gjë, për t’u kapur pas saj si për të shpëtuar shpirtin prej fajit kolektiv,’ shkruan Romeo Kodra. Hmm! Fatkeqsia jonë si komb mund të kërkohet në shumë drejtime të tjerë - te korrupsioni i shoqërisë, te paaftësia për të parë përtej hundës sonë, te forcat vetëshkatërruese, te prapambetja intelektuale, te pamundësia për të funksionuar si një njësi kompakte të paktën për çështjet me interes të përbashkët, te goditjet që na ka dhënë historia, e te shumë anë të tjera. Fatkeqsinë si komb nuk ka se si na e jep një shkrimtar, asnjë shkrimtar, kushdo qoftë ai. Por aq më pak nuk mund ta na e japë një shkrimtar që është padyshim më i përkthyeri, më i vlerësuari, më i lexuari, më i pëlqyeri në botë. Nuk mund të na e japë njeriu i vetëm për të cilin mund të mburremi te të huajt se është shqiptar dhe se shkruan në origjinal në një gjuhë që ne e njohim dhe e kuptojmë shumë mirë. Ndoshta fatkeqësia jonë si komb është te dëmi që i bëjmë vetvetes, te përpjekja për t’i rënë kokës sonë me shkelma. Ndoshta fatkeqsia jonë është që prodhojmë aq shumë anti-vlera që përpiqen të mbysin me duhmën e tyre edhe ato pak vlera të vyera që kemi.