(‘Wu warst du, Adam?’ Heinrich Böll)
Ku ishe ti,
Zotëri apo Zonjë në shkurtin e vitit 1991? A ishe me turmat që rrëzonin
monumentet e diktatorit, apo me ato që përpiqeshin t’i rikthenin? Për kë votove
ti zonjë a zotëri në Marsin e vitit 1991, kur 75 përqind e votave i shkuan
komunistëve megjithëse diktaturës i qenë shkurtuar këmbët? Çfarë bëje ti në
vitin 1989?
Po e bëj
pyetjen pak më të kapshme: Në çdo vit të dhjetëvjeçarit 1980 është festuar me
parakalim 1 Maji. Në cilën nga këto parada u çfaqe ti o njeri shqiptar
me parrullën : ‘Poshtë Komunizmi’ apo duke bërtitur me dy gishtat lart:
‘Enver Hoxha është kriminel’. Ose,
le të themi me diçka më të butë si: ‘Lavdi Midhat Frashërit’? Në cilin nga këto
vite, që nga 1945 e deri në 1991 pate ti guximin të dilje në mes të burrave dhe
grave, në sy të dy tre njerëzve, mos themi shumë, që mund të dëshmojnë tani për
ty, dhe të thoshe se ti ishe kundër komunizmit, që diktatura ishte një sistem i
pashpirt që po e shkatërronte kombin, që morali jot i pastër prej të djathti të
kulluar nuk mund të pajtohej me atë sistem të fëlliqur?
E di, e di. Po kërkoj shumë. Le të përpiqem ta ul pak stekën,
të jem më i arsyeshëm dhe të të jap edhe një mundësi : Ku e ke zotëri apo
zonjë faqen e ditarit të shkruar në fshehtësinë e dhomës tënde, ruajtur në një
skutë të errët të shtëpisë, ku nuk mund ta lexonte askush, as nëna, as babai,
as motra, as vëllai, as gruaja, as burri, as fëmijët dhe as largqoftë sigurimi
i shtetit, ku e ke atë fletëzën e zverdhur nga tridhjetecavjetët e shkuara në të
cilën ti ke shkruajtur : ‘E urrej këtë regjim!’?
Nëqoftëse përgjigja është ‘Unë kam qënë aq i ri në atë kohë;
nuk dija as të shkruaja e as të lexoja’, atëherë unë do të të them : ‘Mbylle
gojën dhe mos fol kot, se ti s’e merr vesh për çfarë po flitet.’ Këto pyetje
nuk i kam fare për ty dhe argumentin tënd nuk e marr fare parasysh në bisedë.
Por nëse përgjigja jote është : ‘Unë dija të shkruaja e
të lexoja, por s’kam asnjë nga këto që kërkon ti, pasi në atë kohë, po të dilje
në paradën e 1 Majit me parrullën 'Poshtë Komunizmi’, apo thjesht duke bërtitur
‘Lavdi Madhat Frashërit’ të nxirrnin qumështin e nënës edhe ty edhe gjithë soj
e sorollopit tënd; apo ‘Unë s’mbaja ditar’, ose ‘Unë nuk shkruaja komente
politike në ditar’ sepse kjo ishte tepër e rrezikshme dhe mund ta haje burgun
kur të doje, dhe unë s’isha aq i çmendur sa t’i thosha burgut ‘hapu’, atëherë
unë kam të drejtë të të them : ‘Mbylle gojën dhe mos ha bagla nëpër rrjete
sociale’.
Kam të drejtë të të them mos më dil tani, tridhjetë vjet më
vonë, në facebook, në twiter, në instagram, në blogje dhe portale, në biseda
tavolinash dhe telefonash e t’i vërsulesh Ismail Kadaresë, apo Dritëro Agollit,
apo Fatos Arapit, apo kujtdo tjetër dhe t’i thuash që i kanë shërbyer
komunizmit. Sepse po aq sa ata, po aq i ke shërbyer edhe ti, edhe unë, edhe
gjithë të tjerët komunizmit. Sepse po aq sa ata, ose ndoshta diçka më shumë se
ata, e kemi pasur frikë edhe ti, edhe unë, edhe të tjerët komunizmin. Ca nga ne
e kanë besuar, ca nga ne s’e kanë besuar, por të gjithë ne e kemi mbajtur gojën
e mbyllur.
Ndryshimi midis Kadaresë dhe teje, ndryshimi midis Agollit,
Arapit e shumë shkrimtarëve të tjerë dhe teje që ngrifesh sot si i djathtë
ekstrem, si i papajtueshëm me majtizmin ndërkombëtar, është se ata i kanë të
gjitha të shkruara në letër, të zezë në të bardhë - edhe pjesën ku kanë bërë
punën e tyre si shkrimtarë në periudhën e komunizmit duke qënë të detyruar,
ashtu si edhe ti edhe unë, të rrijnë urtë e të pajtohen me regjimin, edhe pjesën
ku kanë bërë punën e tyre si intelektualë dhe mendje të ndritura për ta emancipuar
popullin e tyre, duke të përfshirë edhe ty. Ata të shkretët i kanë të gjitha në
letër, që të shfletosh ti e të zgjedhësh çfarë të të interesojë ty, ndërkohë që
ty s’të ka mbetur as edhe ndonjë dëshmi e kallove që të krijoheshin në pëllëmbët
e duarve nga duartrokitjet për Partinë. Ty të është shëruar plotësisht rryli i
fytit që të ngjirej rregullisht sa herë çirreshe duke thirrur me të madhe
‘Parti-Enver Jemi Gati Kurdoherë‘. Ti nuk i ke më ato pantallonat që të ishin
holluar stolave të dërrasës në sallat e ftohta të formave të edukimit komunist.
Ti i mban të fshehura librezat e notave ku tregoje me krenari krahas provimeve të
tjera që kishe marë në vjeshtë edhe 10tat a 9tat në Historinë e Partisë, apo Materializmi
Dialektik. Ti ke harruar se si mundoheshe të fshihje nga biografia (se atëherë
nuk kishte as CV dhe as Rezyme) gjithë të prekurit politikë të familjes dhe se
si kërkoje me qiri nëpër farefis ndonjë që kishte pozicione të mira në Parti.
Ti punoje në fabrikë dhe ndërtoje socializmin dita ditës,
duke u përpjekur të tejkaloje normat dhe të dilje në tabelën e të dalluarve, për
të marrë 100 lekë të qelbura më shumë. Ti derdhje kokrrën e djersës në
kooperativë dhe i serviloseshe sekretarit të partisë apo brigadierit që të të
jepte sa më pak ngarkesë për të nxjerrë atë 40 lekëshin e fëlliqur për ditë
pune. Ti projektoje detaje në uzinën tënde mekanike, ti ngrije rendimentin e
tezgjahut, ti iu kërkoje llogari dhe iu ngrije normat punëtorëve, ti bëheshe
novator dhe gjeje mënyrat më të efektshme për t’i kursyer shtetit komunist në mënyrë
që të të jepnin një fletë-lavdërimi dhe të ta ngrinin pak atë rrogën qesharake,
ti punoje për vitin 2000 që në vitin 1972, ti ishe ai që iu mësoje fëmijëve të
përsërisnin si papagaj gjithë broçkullat e teksteve mësimore që i kishte përgatitur
një tjetër si puna jote.
Bashkë me gjithë të tjerët ti kryeje shërbimin ushtarak për
dy apo për tre vjet. Ose shkoje në zborr dhe mësoje përdorimin e karabinës vetëmbushëse
që shërbente për asgjësimin e forcave të gjalla të armikut me zjarr, qytë dhe
bajonetë. Ti shkoje gjithë qef nëpër
aksione për të ndërtuar hekurudha dhe për të vjelur agrume dhe kishe zili
Shkurte Pal Vatën që ishte plandosur poshtë ledhit. Ti sakrifikoje pa u ankuar
fare edhe një ditë të qelbur pushimi duke mbjellur fidane në të Djelat e
Enverit dhe duke përsëritur gjithë zell shprehjen idiote të atij eunukut, Ramiz
Alisë - çdo ditë si në ditën e enverit, çdo javë si në javën e enverit. Sinqerisht,
nuk mbaj mend të kesh dalë ndonjë ditë dhe të kesh thënë: ‘Unë s’punoj në Ditën
e Enverit, sepse e djela është dita ime (ose dita e Perëndisë, siç e quan ti
tani me fjalorin tënd të djathtë ultra-kristian, megjithëse emrin e ke Adem dhe
jo Adam.)
Ky ishe ti, që tani, pas 30 vjetësh ose ke rrjedhur fare dhe
nuk mban mend se si ka qënë, ose (dhe kjo ka shumë më tepër të ngjarë) të gënjen
mendja se tani pas tridhjetë vjetësh asnjeri nuk mban mend, dhe prandaj fillon
e bërtet duke i rënë gjoksit : ‘Kadareja i ka shërbyer komunizmit’,
‘Kadareja nuk ka gojë të flasë‘, Kadareja nuk meriton asgjë‘, duke nënkuptuar
pas çdo britme : ‘Jam unë ai që nuk i ka shërbyer komunizmit’, ‘Jam unë ai
që gjithmonë e ka urryer sistemin’, ‘Në familjen tonë ne të gjithë kemi qënë të
djathtë.’ ‘Në familjen tonë flitej vetëm kundër komunizmit’ ‘Ne bënim namin
duke mos pushuar së foluri kundër regjimit’.
Hipokrizi, Adem, hipokrizi. Ti s’ke dhe s’mund të kesh asnjë
prove, asnjë dëshmi, asnjë dëshmitar të veprimtarisë tënde, sepse nuk ke pasur
kurrë veprimtari. Ti mendon se mungesa e provave dhe e dëshmitarëve të jep të
drejtë ty, kur në fakt ajo të bën ty njëlloj si gjithë të tjerët. Nuk them që të
bën fajtor. Por të bën të shtypur, si gjithë të tjerët. Hero nuk bëhesh dot. Nuk
bëhesh dot hero, sado thellë të përpiqesh t’i zhytësh të tjerët, sado të përpiqesh
ta vesh këmbën mbi Kadarenë për t’u ngjitur mbi llucë. Kadareja është shumë
lart dhe këmba jote e shkurtër nuk arrin deri atje.
Ti nuk ke për shembull një libër siç ka Kadareja ‘Nëpunësi i
Pallatit të Endrrave’ që të dëshmosh se ia ke çjerrë maskën diktaturës në
periudhën më të errët të sundimit të saj, në vitin 1981. Nuk e ke. Nuk ke asnjë
vjershë si ‘Pashallarët e Kuq’ ku të akuzosh hapur gjithë komitetin qëndror.
Nuk ke asnjë ‘Dosja H’ ku të kesh tallur menderen me sigurimin e
shtetit. Nuk ke asnjë novelë si Nata me Hënë, ku të jesh ngritur kundër një
shoqërie me mendësi të mykur dhe të kesh kërkuar emancipim, emancipim të grave
dhe vajzave, emancipim të të gjithë shoqërisë. Nuk ke asnjë personazh si Zyloja
i Dritëroit, ku të shkatërrosh nga themelet gjithë burokracinë komuniste. Nuk
ke asnjë dëshmi ku të thuash që ‘shiko, sa bukur shprehesha unë, në një kohë
kur të shpreheshe bukur konsiderohej dekadentizëm, ndikim i huaj, borgjezim.
Nuk i ke, prandaj duhet të mbyllësh gojën.
Fatkeqsisht, ti nuk e mbyll gojën. Jo vetëm kaq, por sa më
shumë kalojnë vitet, aq më shumë e hap, aq më shumë e ngre zërin. Veçanërisht
ti, që edhe në dhjetorin e vitin 1990të nuk ta mbante të dilje as shëtitje nga
Qyteti i Studentit. Sidomos ti që edhe në Marsin e vitit 1991 votove për Partinë
e Punës. Aq më keq ti që deri në vitin 1994 dhe 1995 vazhdoje të betoheshe për
ideal të partisë dhe për kujtimin e kuçedrës. Mos flas për ty, që në 97tën
rrëmbeve kallashnikovin dhe shtije në ajër si i çmendur.
Përpara një jave dikush postoi fotografinë e një 65 vjeçari
që kërkonte të mos paguante biletë në autobuz duke pretenduar se ishte veteran
i Luftës – i Luftës së Dytë Botërore, që ka mbaruar para 74 vjetëve. Asnjë
ndryshim nuk ke prej tij as ti, Adem, që po i bën gjoksin gropë duke u mburrur
si i djathtë i paeupur që s’e paske duruar dot kurrë komunizmin dhe që tani
revoltohesh sa herë përmendet Ismail Kadareja.
