Përse ua ngriti nervat shqiptarëve Greta?!

I ndodhur në Kanada por me kokën e kthyer nga Shqipëria nuk mund të mos bëj shpesh herë krahasime për ngjarje me ndikim në të dy vendet. E tillë ishte edhe fenomeni suedez Greta Thunberg,  16 vjeçarja autiste  me protestën e saj të jashtëzakonshme kundër indiferencës agresive të politikës ndaj ndryshimit të klimës. Teksa te kanadezët në përgjithësi, (siç e tregoi edhe demonstrimi i mbi treqindmijë vetëve në Montreal të Premtem e 27 Shtatorit) spikati përkrahja e gjerë ndaj thirrjes emocionale të adoleshentes suedeze, reagimi i shumë shqiptarëve në rrjetet sociale ishte i krejt i kundërt.

Burra e gra pesëdhjetë-gjashtëdhjetë vjeçarë duket sikur gjetën rastin të tregonin epërsinë e tyre intelektuale duke u tallur me vajzën e thjeshtë suedeze, duke shfryrë e turfulluar, duke sharë e ankuar, a thua Greta po iu sillte ndonjë gjëmë të paparë.

Përpara disa javësh Greta Thunberg u nis me një varkë me vela nga Europa në Amerikë. Ishte një udhëtim simbolik pa konsum energjie për të protestuar në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara kundër ndotjes së mjedisit që sjell ndryshimën e klimës. Thirrja e Gretës ishte e thjeshtë: unë jam 16 vjeç dhe shanset janë që të jem unë ajo që do t’i trashëgoj pasojat e ndotjes së mjedisit që po sjell indiferenca e politikanëve të sotëm dhe jo ju pleqtë e politikës. Brezi juaj nuk ka të drejtë të pasurohet në kurriz të të ardhmes të brezit tim.

Nuk është shumë e vështirë të kuptohet pse shumë shqiptarë nuk e besojnë atë që është provuar tanimë nga mijëra shkencëtarë në botë që planeti po ngrohet edhe si rezultat i veprimtarisë njerëzore, kryesisht përmes ndohtjes së atmosferës. Njerëz që kanë besuar Suden, Shemsien dhe Xhaferrin, që besojnë te parashikimi i tërmetit nga Çim Peka dhe gdhijnë natën përjashta, mund ta kenë të vështirë të besojnë përfundimet e studimeve të shkencëtarëve seriozë nga të katër anët e botës. Eshtë punë besimi dhe dihet që besimin s’e çan dot me logjikë dhe me shkencë, përpjetë të hidhesh.

Ajo që s’kuptoj unë është se ç’patën me Gretën?! Ç’të keqje, çfarë kërcënimi iu solli Greta? Çfarë telash iu ngacmoi kaq keq ajo vazja 16 vjeçare nga Suedia?

Shqiptarëve nuk ka se si t’iu vijë asnjë e keqje nëse dikush lufton për ta mbajtur të pastër mjedisin, pavarësisht nëse besojnë apo nuk besojnë te ndryshimi i klimës. Ndryshe është puna në Shtetet e Bashkuara ku kjo çështje është bërë pjesë e një loje politike në të cilën përballen interesat e bizneseve të mëdha të naftës, ose industrive gjigande që shkaktojnë ndotjet më të mëdha, me të dhënat e shkencave dhe me masën e njerëzve që janë të ndërgjegjshëm për atë që po ndodh me planetin. Atje është pjesë e politikës dhe mbështetësit e Partisë Republikane nuk e besojnë, ose nuk marrin mundimin ta besojnë ngrohjen e tokës, pasi kështu iu thotë partia, siç edhe demokratët e besojnë ca ngaqë janë të vetëdijshëm, të tjerë ngaqë kështu iu thotë partia. Por kjo s’ka përse të jetë pjesë e politikës në Shqipëri.

Edhe në Kanada ajo është pjesë e politikës por në një formë tjetër. Ndër kanadezët, më të vendosurit kundër luftës për mjedisin janë kryesisht banorë të provincës së Albertës të cilët kanë interesa ekonomikë të lidhur ngushtë me prodhimin asaj që quhet ‘naftë e pisët’. Ky grupim ndikon te politikanët e të dy partive kryesore, pasi janë të fuqishëm, domethënë kanë para dhe vota. Prandaj, në mënyrë të tërthortë ose jo përkrahen nga të dyja palët, edhe nga konservatorët, edhe nga liberalët. Por pjesa dërrmuese e kanadezëve janë të vetëdijshëm që ngrohja e planetit është realitet. Aq i gjerë është mirëkuptimi midis kanadezëve në këtë pikë, saqë të dyja partitë, pavarësisht nga pazarllëqet dhe prapaskenat që bëjnë me naftëprodhuesit e Albertës, në programet e tyre janë të detyruar ta pranojnë që ndryshimin e klimës është realitet. Si ilustrim të kësaj, po sjell shembullin e Kryeministrit Liberal Justin Trudo, i cili e paraqet veten si luftëtar i flaktë për mbrojtjen e mjedisit, ndërkohë që bëri ç’kishte në dorë për të ndihmuar projektin e tubacioneve të naftës së prodhuar në Alberta. Pikërisht për këtë qëndrim të dyfishtë, kur u takuan të Premten në Montreal Greta nuk ngurroi t’ia thoshte në fytyrë Trudosë se ai nuk është ai që paraqitet, duke vërtetuar edhe një herë që vajza e re nga Suedia nuk lufton për partitë politike por për mjedisin.

Po shqiptarët ç’kanë? Shqipëria nuk është prodhues i madh nafte dhe nuk duket të ketë shumë shqiptarë që përfitojnë nga ai lëngu i zi që nxirret në Patos apo në Kuçovë.

I vetmi shpjegim që mund të jepet është që shqiptarëve iu duket sikur Greta po prek interesat e tifozllëkut të tyre, po iu prek telat e dashurisë për Babën e rradhës. Me Babë të rradhës nënkuptoj atë që kohë më parë ka qënë Babë Sulltani, pastaj u bë Babë Musolini dhe më vonë u shndërru në Babë Hitler, Babë Tito, Baba Stalin, Baba Mao Ce Dun, Baba Bush (i ati dhe i biri) dhe që sot është Babë Trampi. Greta dhe fushata e saj për mbrojtjen e një mjedisi të pastër është kundër Trampit  dhe gjithçka që ai përfaqëson – biznesit të madh, industrive gjigande, naftës së Teksasit dhe Arabisë Saudite, trillionëve pa fund që nxirren duke shkatërruar mjedisin.  

Normalisht, lufta për një mjedis të pastër, për një planet të shëndetshëm do të ishte në interes të gjithë shqiptarëve. Ne jemi një vend i vogël, pa kurrfarë industrie që do të mund të prekej nga lëvizja mjedisore. Ne jemi të interesuar të zhvillojmë turizmin, duke ruajtur sa më shumë natyrën, pasurinë më të madhe që kemi, si në bregdet, ashtu edhe në thellësi të vendit, në male. Ne kemi interes më tepër se kushdo që të kemi shumëllojshmëri bimësh dhe kafshësh, të kemi një det të pastër pa mbeturina plastike, të kemi liqej dhe lumej të kulluar pa mbeturina kimike, të kemi ajër të shëndetshëm pa smog dhe tymra. Gjëja më e bukur, gjëja më me vlerë, gjëja e vetme që mund t’iu ofrojmë ne të tjerëve është natyra jonë e bukur, janë prodhimet e pastra bujqësore dhe blegtorale, janë plazhet e mrekullueshme me rërë të pastër, janë lëndinat dhe malet e mbushura me pemë. Pikërisht këto gjëra kërkon edhe Greta dhe brezi i saj, të cilat duan ta gëzojnë planetin pasi shumë nga pleqtë trutharë të politikës së sotme të jenë kalbur nën tokë bashkë me llogaritë e tyre të qelbuara bankare.

Ç’të keqe na sjell Greta ne?!

Zanat kosovare të TIFF

Kinematografia kosovare hapi për herë të parë mbrëmë portën prestigjoze të Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Toronto (TIFF) me një përplasje emfatike. ‘Zana’ e Antoneta Kastratit ishte debutim shumëplanësh – filmi i parë artistik i regjisores, paraqitja e parë e Kosovëv në TIFF dhe përballja e parë me publikun e autorëve që kryehej pikërisht në një prej festivalëve më të lakmuar të filmit në botë. Po aq shumëplanësh e dinjitoz ishte edhe suksesi.

‘Zana’ sjell te lexuesi dramën e pasojave psikologjike të Luftës së Kosovës. Ndryshe nga paraqitja e drejtpërdrejtë që i bëhet zakonisht luftës në art dhe medja, filmi i Antoneta Kastratit fokusohet te pasojat afatgjata që krimet e luftës lënë në mendjen dhe shpirtërat e njerëzve, pasoja këto që, të gërshetuara edhe me një mjedis shoqëror kulturalisht të pasofistikuar dhe praktikisht të paaftë të kuptojë dhe t’iu drejtohet këtyre pasojave në mënyrë racionale, krijojnë një tragjedi njerëzore.

Ngjarjet e filmit zhvillohen dhjet vjet pas luftës në një fshat të Pejës, ku Lumja (Adriana Matoshi) përballet e vetme me makthet e një krimi që i ka shkatërruar jetën, teksa i shoqi (Astrit Kabashi) dhe nëna e tij Remzie (Fatmira Sahiti), bashkë me mjedisin shoqëror përreth nuk arrijnë ta kuptojnë shkakun e traumës. Në këto kushte, dëshira për të ndihmuar s’bën gjë tjetër veçse përkeqëson gjendjen.

Rolet psikologjike janë sfida të forta për çdo aktor, aq më tepër kur personazhi mban pothuajse gjithë peshën e dramës dhe ndodhet në fokusin e kamerës në 90 na 97 minutat e filmit. Por Adriana Matoshi e ka kapërcyer me sukses sfidën duke na dhënë ndoshta një nga rolet më të bukur dhe më të realizuar të kinematografisë në shqip (dhe këtu unë fut pa pikë hezitimi aktoret dhe aktorët në të dy anët e kufirit). Nëse regjisorja-skenaristja Antoneta Kastrati ka krijuar me mjeshtëri fabulën dhe dinamikën e një lufte të brendëshme, nëse e motra, kinematografja Sevdie Kastrati ka ditur të sjellë në jetë trajtën vizive të kësaj lufte bashkë me pamjet e bukura të natyrës së mrekullueshme të zonës së Pejës, mund të thuhet që Adriana Matoshi është shpirti i vërtetë i filmit me lojën e saj krejt të natyrshme dhe bindëse. Vështirë se mund të kursehen superlativat për lojën e saj, të cilën pa e tepruar mund të them se do ta kishte zili çdo aktore në botë.  

‘Zana’ u çfaq dje, ditën e Shtunë, 7 Shtator në orën 21:30. Do të rishfaqet edhe të Hënën, 9 Shtator në 22:00 dhe të Mërkurën, 11 Shtator në 21:30 në TIFF Bell Lightbox. Personalisht do t’ia rekomandoja të gjithë shqiptarëve në Toronto që ta shihnin. Nuk do të zhgënjeheni. Treshja e zanave kosovare i kanë sjellë një surprizë të bukur Festivalit të Torontos.