Fjalë të urta hollandeze

 

Fjalë të urta hollandeze (Nederlandse Spreekwoorde) titullohet tabloja në vaj e piktorit Pieter Bruegel (Ati) në të cilën njerëzit dhe, deri në një farë mase kafshët dhe sendet shërbejnë për të ilustruar idioma gjuhësore dhe fjalë të urta hollandeze. Në pikturën e tij – një në vargun e disa serive me të njëjtën temë - Bruegel duket se ka dashur të përfshijë gjithë budallallëkun dhe mendjelehtësinë njerëzore. Djali i tij, Pieter Bruegel i Riu u specializua në riprodhimin e kopjeve të piktuarave të të atit, duke pikturuar të paktën 16 varjante të Fjalë të urta hollandeze. Të gjitha varjantet e pikturuara nga të dy Bruegelët, atë e bir, janë në një farë mase të ndryshme nga njëra-tjetra dhe ilustrojnë proverba dhe idioma të ndryshme gjuhësore.

Është interesante të vihet re se shumë nga fjalët e urta dhe shprehjet popullore hollandeze kanë të barazvlefshmet e tyre në shqip. Por edhe ato që nuk e kanë mund të kuptohen lehtë. Më poshtë janë dhënë disa nga detajet me fjalën e urtë ose idiomën gjuhësore të përkthyer fjalë për fjalë nga hollandishtja, si edhe me shpjegimin përkatës. Disa prej tyre që janë njëlloj si në shqip nuk janë shpjeguar. 

Futboll me Panajot Panon

Vetëm çmenduria e komunizmit mund t’i jepte rastin një kërpaçi si puna ime të luante futboll me nje super yll si Panajot Pano. Por në atë sistem mbretëronte shtresimi i vlerave dhe unë tani kam fatin të ruaj një kujtim të bukur.

Them ‘kërpaçi si puna ime’ pasi nuk kam qënë shquar asnjëherë si futbollist. Domethënë nuk bëja pjesë as në ekipin e shkollës, as në të klasës dhe në lagje, kur ndaheshim në skuadra, mua më binte rradha nga të fundit të zgjidhesha, ose më saktë, të përfundoja në ndonjë anë.

Në verën e vitit 1981 bashkë me vëllanë e madh, një shokun e tij dhe një shokun tim kishim zënë një kabinë te Iliria në Durrës. Besoj se i mbani mend rreshtat e kabinave prej dërrase të Ilirisë. Ngjitur me ne ishin dy vëllezër binjakë nga Tirana, ndërsa përballë, pak djathtas, e kishte kabinën Ai vetë - Panajoti.

Kur e pamë për herë të parë atë mëngjes nuk po u besonim syve. Kishim dalë në atë palo verandë të kabinës për të pirë kafen e mëngjesit – ndoshta edhe për të ngrënë mëngjesin, ose thjesht për të shpëtuar pak nga era e djersës, gazrave, dhe duhanit kur përballë na çfaqjet pamja idilike e familjes së yllit të futbollit shqiptar. Natyrisht, vëmendjen na e tërhoqi fillimisht Rebeka, gruaja e bukur e Panajotit, që po kujdesej që dy fëmijët, djalë e vajzë, të hanin mëngjesin. Ndërkohë Panajoti hynte e dilte duke i shërbyer asaj kafenë. Zotni i vërtetë.

Ne duhet të ishim të fiksuar me sytë andej pa pikë takti, sepse Panajoti e vuri re dhe na përshëndeti. Kur mbaruan mëngjesin erdhi dhe na takoi. Ne i ofruam uzo.

Pse uzo? Sepse uzo kishim me bollëk. Shoku i vëllait tim, Pinia ishte ingjiner kimist dhe duhet të ishte shumë i aftë pasi bënte një uzo të mrekullueshme. Dhe me shumicë. Atë pesëmbëdhjetëditësh kemi bërë kurën e uzos. Jo vetëm kaq, por kishim edhe me çfarë e tërhiqnim Panajotin te kabina jonë. U bëmë miq. Ai nuk pinte shumë, por dukej që i pëlqente të rrinte ‘me çunat’.

Nuk kam qënë ndonjëherë tifoz i Partizanit. Kam patur fatin që fëmijërinë ta kaloj në një shtëpi ku kishim mure të përbashkët me familjen e Arben Çelës dhe s’kisha se si të mos rritesha me zemrën te Tirana. Pavarësisht tifozllëkut, në atë kohë besoj se të gjithë e pranonin si të vërtetë të padiskutueshme që Pano ishte numri një i futbollit shqiptar. Në përfytyrimin tim si fëmijë, Pano qëndronte në një rang me Pelen – Pano qe më i madhi i Shqipërisë, Pele ishte më i madhi i botës. Bëhej fjalë për të mëdhenjtë fare. Tifozllëku nuk hynte në punë.

Kur e njoha unë Panoja duhet të kishte nja pesë-gjashtë vjet që kishte lënë futbollin, ishte në burrë i qeshur, shumë i butë dhe komunikues. Pasditeve dhe darkave rrinte me ne deri vonë. Nuk mbaj mend per çfarë flisnim dhe, aq më pak mbaj mend të kemi folur për futbollin. Turbullt më kujtohet se ata dy binjakët ngjitur tregonin shumë anekdota ‘me spec’ dhe kishin një humor politik që kalonte në kufijtë e të rrezikshmes, aq më tepër po të kihet parasysh se flitet për periudhën më të errët të diktaturës. Panoja qeshte me të madhe.

Futboll luanim në rërë. Mund të kemi luajtur dy ose tre herë me të. Rrinte në mbrojtje, ndoshta në portë dhe dilte rrallë në sulm, ngaqë nuk donte të shiste mend. Por nuk mund të le pa përmendur që në atë fushë ishte një tjetër xhevair – Ledio, djali i Panajotit, që në atë kohë duhet të ishte nja 12 vjeç dhe shumë shpejt do të bëhej edhe ai një yll më vete. Nuk ishte Panajoti, ishte Ledio që kur luanim futboll na vërtiste të gjithë dhe s’e kapnim dot. Panoja qeshte i kënaqur dhe dukshëm krenar.

Shkurt, unë kam luajtur futboll me Panajot Panon. Edhe me Ledio Panon. Diçka për t’u mburrur, apo jo?! 

Popujt bëjnë paqe

Popujt luftojnë. Pastaj bëjnë paqe. Paqja është mjeti më i mirë për të kundërshtuar luftën. Për të bërë paqen popujt harrojnë, ose bëjnë sikur harrojnë, ose mundohen ta shtyjnë luftën sa më thellë në kujtesë. Dhe falin. Mbi të gjitha, falin. Edhe nëse nuk harrojnë, popujt falin.

Lufta është çfaqja më e ndyrë, më e egër, më e shëmtuar e natyrës njerëzore. Vrasjet, përdhunimet, varret massive, torturat, uria, shkatërrimi pa fund janë shprehje e instikteve të pakontrolluara të trashëguara nga hallka të hershme më të pazhvilluara në zinxhirin e evolucionit të species.

Popujt luftojnë, por nuk janë popujt që i hapin luftrat. Përkundrazi, janë elementët më të egër, më të papërgjegjshëm, më të pangopur të popujve ata që i çojnë njerëzit në luftë. Popujt gënjehen, mashtrohen, ose detyrohen të luftojnë.

Paqja është shprehja më e bukur dhe më fisnike e fytyrës njerëzore. Kufijtë e hapur, komunikimi i lirshëm, shkëmbimet ekonomike dhe kulturore, plazhet e mbushura, turizmi i ndërsjelltë, njerëz që pijnë birrë së bashku, konkurrenca e bukur sportive, qetësia dhe siguria që po i rrit fëmijtë në një mjedis të sigurt. Paqja zgjat më shumë se lufta. Gjithmonë ka zgjatur më shumë se lufta, pavarësisht se historia shkruan vetëm për luftrat.

Popujt duan paqen, prandaj edhe vendoset paqja. Njerëzit duan të jenë të qetë, të shkëmbejnë mallra me njëri-tjetrin, të shkëmbejnë muzikë dhe sporte, të lëvizin lirisht, të bashkëpunojnë, të dashurohen.

Natyrisht, në materien përbërëse të popujve ka edhe elementë që nuk përshtaten me paqen, që duan të ruajnë të ndezur thëngjijtë e agresivitetit. Ka edhe politikanë që duan të mbajnë të ndezur flakët e urrejtjes. Ka edhe nacionalistë, shovinistë, arrivistë, provokatorë. Ka edhe facebookistë që gjejnë sport me se të merren.

Tetëdhjetë vjet më parë populli polak u masakrua nga gjermanët dhe nga rusët. Sot polakët livizin lirisht në Gjermani dhe në Rusi. Francezët u pushtuan nga gjermanët. Tani janë gati një shtet. Vietnamezët u dogjën  me napalm amerikan. Tani amerikanët shkojnë lirisht si turistë në vendin që i mundi në luftë dhe vietnamezët emigrojnë në Amerikë për një jetë më të mirë. Këta popuj kanë zgjedhur rrugën e paqes.

Plagët e luftrave mund të shërohen dhe duhet të shërohen. Eshtë më e vështirë t’i mjekosh dhe t’i shërosh se sa t’i acarosh. Për të acaruar një plagë nuk kërkohet shumë mend – mjafton ta kruash, ta gërvishtësh. Për ta shëruar duhet mençuri, durim, zemërgjerësi. A e kemi?! 

“Ide rebele”

Kur në 2016 Gareth Southgate u emërua drejtues i ekipit përfaqësues të Anglisë mua nuk më bëri kurrfarë përshtypje. E mbaja mend si lojtar, por pa ndonjë mbresë të veçantë. Ndërkohë ai vinte pas një sërë emërimesh mediokre në krye të një ekipi nga i cili pritej jashtëzakonisht shumë.

Gjëja e parë që i pëlqeva ishte prirja e tij për të zgjedhur lojtarë të rinj, për të mos u ndikuar nga emrat e mëdhej me histori transfertash të shtrenjta. Por ajo çka më bëri ta vlerësoj më shumë ishte filosofia e tij drejtuese, ose më saktë, bashkëdrejtuese.

Dihet mirëfilli se çdo drejtues ekipi ka edhe një ekip të dytë, ekipin e bashkëdrejtuesve – ndihmësin e drejtpërdrejtë dhe një sërë specialistësh këshilltarë. 

Logjikisht pritet që këshilltarët e drejtuesit të një ekipi futbollit të jenë specialistë futbolli. Këtë bëjnë shumica e drejtuesve në çdo fushë. Në psikologji kjo njihet si prirja e njerëzve për të qënë të rrethuar nga të tjerë që mendojnë pak a shumë si ata vetë. Grekët e lashtë e quanin këtë dukuri “homofili’, domethënë ‘të duash të njëjtën gjë‘. Një skuadër futbolli do të drejtohet nga një specialist futbolli, i cili këshillohet me të tjerë specialistë futbolli, apo jo?

Jo në rastin e Gareth Southgate. Ai ndjek një praktikë krejt të ndryshme, në përpjekje për të qënë i hapur ndaj ideve të reja. Pjestarët e ekipit të tij këshillues (që të gjithë vullnetarë pa pagesë) janë Sir Dave Brailsford, trainer ciklizmi, Kolonelja Lucy Giles, komandante kolegji në Akademinë Ushtarake të Sandhurstit, vozitësi olimpik Kath Grainger, Manoj Badale, që është biznesmen teknologjie, një drejtues ekipi rugby, Stuart Lancaster dhe  David Sheepshanks që është ideatori krijues i qendrës sportive kombëtare St. George’s Park.

Nuk është aspak për t’u çuditur që përzgjedhja e këtij grupi u prit me reagime negative në shtypin britanik. Ishin të gjithë të jashtëm në futboll. Por pikërisht te ky fakt Gareth Southgate gjente vlera. Ata të gjithë janë në gjendje të japin rrugëzgjidhje të ndryshme për përgatitjen e lojtarëve, dietën e tyre, të dhënat fizike, forcën mendore dhe morale e shumë të tjera.

“Mua më pëlqen të mësoj nga njerëz që dijnë gjëra që unë vetë nuk i di,” thotë Southgate. “Vetëm kështu mëson.”

Natyrisht, në ekipin e tij Southgate ka edhe trainerë specialistë futbolli. Por edhe ata vijnë nga përvoja krejt të veçanta me lojën. Ata nuk janë rebelë në kuptimin që kërkojnë ta kthejnë përmbys ekipin. Përkundrazi, ata janë rebelë me idetë e reja që sjellin.

1. Ky shkrim është bazuar në shënimet e Matthew Syed, autor i librit “Ide Rebele: Forca e të Menduarit Ndryshe, dhe ish-përfaqësues i Britanisë në pingpong në dy Olimpiada.)

2. Në Kampionatin Europian të këtij viti, krahas Gareth Sauthgate unë veçoj edhe Roberto Mancinin, i pari drejtues italian që vërtetoi se ekipi i vendit të tij mund të fitojë kupën edhe duke luajtur bukur.

3. Nga lojtarët mbështes pa rezerva Marcus Rashford, Bukayo Saka, Jadon Sancho dhe Rahim Sterling. 

Përpara vdekjes barazia është absolute.

Shpesh herë, bashkë me lajmin për ndarjen nga jeta të ndonjë figure të njohur të jetës kulturore, artistike, shoqërore, apo edhe politike, do të gjesh edhe thirrjen: Si nuk u gjet mundësia të dërgohet jashtë shtetit për kurim? Ai/Ajo i ka dhënë kaq shumë vendit. Dhe pas saj, një mori kokash që tunden në shenjë miratimi dhe, jo rrallë, edhe indinjate që nuk është realizuar një gjë e tillë.

Aq e logjikshme dhe njerëzore sa duket kjo kërkesë, aq e palogjikshme dhe çnjerëzore është. Në rastet kur realizohet, dërgimi jashtë shtetit me fonde publike i cilitdo personaliteti është i padrejtë, i pa justifikuar dhe i paligjshëm.

Unë nuk e kuptoj se si mund ketë përparësi për t’u kuruar jashtë vendit një qenie njerëzore bazuar në statusin që gëzon në shoqëri. Përse do t’i jepnim përparësi një aktori, shkrimtari, sportisti të njohur, krahasuar me një fshatar apo qytetar  të thjeshtë, krejtësisht të panjohur? Jeta është njëlloj e dhimbshme dhe e rëndësishme për të gjithë. Përse një shtatëdhjetë-e-ca vjeçare e njohur famshme e meritoka të ketë shanse më shumë për të jetuar se sa një vajzë shtatë vjeç të cilën e njohin vetëm prindërit e saj dhe rrethi familiar? Ose edhe një shtatëdhjetë-e-ca vjeçare tjetër, por që nuk është e famshme? Me çfarë kriteri përcaktohet shkalla e të qënit i njohur, ose i famshëm, ose i rëndësishëm për ta merituar trajtimin e veçantë dhe kush do të guxonte t’i sanksiononte këto kritere? Nuk mund të ketë asnjë arsyetim logjik dhe, aq më pak, asnjë matës njerëzor për ta bërë një përcaktim të tillë.

Në bazë të ligjit taksa shtetit i paguajnë njëlloj të gjithë. Në bazë të ligjit, të gjithë janë të barabartë edhe në trajtimin shëndetësor i cili supozohet të jetë falas në të gjithë sistemin shtetëror. Nuk mjafton që ekziston një padrejtësi e madhe, e bazuar te pasuria, ku ata që kanë para kanë edhe mundësi të kurohen në spitalet private të vendit, ose jashtë, ndërsa ata që s’kanë janë në mëshirë të sistemit të dyshimtë shëndetsor shtetëror, por duhet të sajojmë edhe pa-barazi të tjera duke u mbështetur në kritere krejtësisht të papërcaktuara – ose të papërcaktueshme?

Buxheti i shtetit është pronë e përbashkët e të gjithë shtetësave të republikës dhe nuk ekziston asnjë ligj që individë të caktuar të kenë përparësi për të përfituar prej tij duke u bazuar në kontributin që i kanë dhënë apo jo shoqërisë, apo duke u bazuar në kritere si fama, publiciteti, talenti, apo gjithçka tjetër. Në këtë vështrim, dërgimi i dikujt, i kujtdo për t’u kuruar me shpenzimet e shtetit del se është jo vetëm i papranueshëm nga ana etike dhe njerëzore, por edhe i paligjshëm.

Përpara ligjit të gjithë janë të barabartë.
Përpara vdekjes barazia është absolute.

 

 

Pisllëku nuk ikën vetë

Ndodhi ajo që s’duhej të ndodhte – një forcë politike fiton zgjedhjet për herë të tretë. Për më tepër kjo forcë politike është Partia Socialiste, që mban me vete një barrë të rëndë bagazhi erëqelbur, ku kutërbimi i xhaketave dhe kasketave gjithë djerse e gjak të komunizmit ngatërrohet me xhepat e fryrë të korrupsionit, bollkat e shëmtuara dhe atletet e palara të një kryetari arrogant e cinik dhe lloj-lloj kostumesh mariftxhinjsh votë-vjedhës, votë blerës e votues-mashtrues. Dhe po të kesh parasysh atë që Mark Tuen shkruante më shumë se një shekull e ca më parë, që politikanët dhe pelenat e foshnjave duhen ndërruar sa më shpesh dhe për të njëjtën arsye, merret me mend se sa i domosdoshëm ishte shkëmbimi i roleve të aktorëve në skenën politike këtë pranverë.

Unë nuk do të merrem me pisllëkun, sepse pisllëku dihet ku dhe si është, siç edhe dihet mirëfilli që pisllëku nuk ikën vetë, por duhet pastruar. Do merrem vetëm me ata që kishin për detyrë ta pastronin, ose të paktën të drejtonin veprimin e pastrimit. Këtë detyrë këto tetë vjet të fundit e ka pasur mbi supe Partia Demokratike dhe kryetari i saj Lulzim Basha dhe nuk e kanë kryer. Ata kanë dështuar në përpjekjen e tyre për ta pastruar Shqipërinë nga pisllëku. Prandaj është logjike që Lulzim Basha të pranojë hapur se nuk ka qënë në gjendje të kryente ose të drejtonte pastrimin dhe të japë dorëheqjen.

Këto ditë dorëheqja është bërë një temë mjaft e ndjeshme, sidomos për tifozët e nxehtë të PDsë që kërcejnë menjëherë përpjetë dhe të hidhen në grykë me njëqindmijë akuza sapo iu përmend atë tabu. Arsyetimi i tyre – Basha nuk ka faj për dështimin, pasi zgjedhjet u manipuluan nga Rama. Pra sipas tyre përgjegjësinë që Rama merr mandatin e tretë e ka vetëm Rama, ndërsa Basha i duhet PDsë tani që të drejtojë sulmin tjetër për demaskimin e manipulimit të zgjedhjeve. Vetë Bashës duket se i ka ardhur pas oreksit ky arsyetim, sepse nuk vonoi të dalë me parrullën: Beteja sapo ka nisur, duke lënë të kuptojë që tani tifozeria e tij duhet të mobilizohet për ta ndjekur atë në aventura të reja pa bereqet.

Në fakt beteja sapo ka përfunduar dhe Basha është ai që e ka humbur. Para se të përveshë mëngët për të nisur një betejë tjetër që në të gjitha gjasat do ta humbasë, ai do të bënte gjënë më dinjitoze, që është pranimi i humbjes dhe marrja përsipër e përgjegjësive. Pra, të pranojë që ka humbur dy zgjedhje të përgjithshme; që ka dështuar plotësisht me strategjinë e daljes nga parlamenti, duke i lënë dorë të lirë Ramës të kontrollojë për një kohë të gjatë pa kokëçarje organin ligjvënës të vendit; që ka dalë bllof në mënyrë të pajustifikueshme me strategjinë e çadrës; që u fut qorrazi dhe pa qënë nevoja në lojën për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar, prej nga doli si rruar-qethur; dhe që ka gabuar rëndë dhe me pasoja të rënda në vendimin për bojkotimin e zgjedhjeve vendore.

Vetëm njëri nga këto gabime të kaluara do t’i kishin mjaftuar një partie të vërtetë demokratike që të kërkonte dorëheqjen e kryetarit të saj. Por në Shqipëri nuk operohet me dorëheqje dhe këtu është një problem tjetër i Bashës dhe i PDsë, të cilën është e nevojshme ta kuptojnë mirë edhe drejtuesit e PDsë edhe tifozeria e saj. (Fjalën ‘tifozeri’ e përdor qëllimisht duke iu referuar jo të gjithë anëtarëve dhe simpatizantëve të PDsë, por vetëm asaj pjese që ndjek verbërisht njërin apo tjetrin drejtues pa arritur të analizojë asnjë veprim dhe pa u përpjekur të arsyetojë se cilat veprime janë vërtet në të mirë të një partie dhe një shoqërie demokratike).

Nëse Lulëzim Bashës i ka mbetur një shteg i vetëm largimi me nder nga kryetarllëku i PDsë, ky është dorëheqja duke marrë përsipër, si veprim të fundit politik, riorganizmin e Partisë dhe krijimin e një klime për funksionim demokratik e modern brenda saj për të zgjedhur kryetarin e rradhës. Pra, në vend që të shkojë kot energjitë e veta, të partisë dhe të simpantizantëve të vet në përpjekje për të justifikuar dështimin e rradhës, ai do t’i sillte një shërbim me vlera gjithë vendit dhe partisë së tij duke e riorganizuar atë gjatë periudhës së dorëheqjes. PD ka nevojë të ndërrojë misionin dhe funksionin e saj, përndryshe nuk e pastron dot kurrë pisllëkun e Edi Ramës dhe të socialistëve.

Nga ana strategjike, PD mund ta luftojë të keqen duke i vënë përballë të mirën, dhe jo një të keqe më të vogël siç është përpjekur të bëjë deri tani. Kjo do të thotë që alternativa e korrupsionit, e diktatit, e mendësive komuniste nuk është një korrupsion më i vogël, diktati më i butë, apo mendësia komuniste më e moderuar (e paraqitur si antikomuniste), por janë ndershmëria dhe ligji, janë marrëdhëniet e hapura demokratike, është vizioni për të ecur përpara me këndvështrimin e shekullit të 21.

Basha dhe PD i dolën përballë PS në këto zgjedhje jo me ndonjë program të dallueshëm dhe bindshëm ekonomiko-shoqëror, por kryesisht me parrullën e luftës kundër korrupsionit. Por dështuan sepse, ndër të tjera, korrupsionin nuk mund ta luftosh në aleancë me një forcë politike të superkorruptuar si LSI, e drejtuar nga një çift matrimonial politikanësh të korruptuar. Sado i pastër dhe i panjollosur të paraqitej Basha vetë në këtë betejë, aleanca me LSInë i hidhte atij sipër rrobën e qelbur të korrupsionit duke ia bërë të pamundur përpjekjen për t’iu mbushur mendjen zgjedhësve. Njerëzit nuk janë të bindur që po të merrte pushtetin PD e Bashës dhe LSI e Metës do të përvishnin mëngët për të luftuar korrupsionin. Meta dhe e shoqja nuk mund të luftojë korrupsionin, sepse nuk mund të luftojnë vetveten. Aleanca me ta është një tjetër dështim i politikës së Bashës.

Basha dhe PD flasin sot kundër vjedhjes së votës, kundra dhjetra-mijë votave të pavlefshme. Por njerëzit e kanë të vështirë të pranojnë që po të ishte Basha në pushtet nuk do të bënte të njëjtën gjë, sepse edhe vetë PD e ka një njollë manipulimi votash, të cilën Basha nuk ka marrë asnjëherë mundimin ta pastrojë, ose të paktën nuk ka dhënë asnjë shenjë distancimi prej saj. Vetë Basha është vënë në krye të PDsë me procese të dyshimta votimi, gjë që ka shkaktuar largimin nga partia të shumë prej ish-veprimtarëve të saj, të cilët e kanë ndjerë që i kanë pasur të mbyllura shtigjet e konkurrimit të ndershëm.

Që t’i mbushë mendjen njerëzve se vërtet lufton manipulimin e votave, nga Basha dhe PD pritet të fillojnë ta luftojnë atë brenda vetes. Ai duhet të thërrasë dhe të rimbledhë të gjithë të larguarit dhe të krijojë kushte për një konkurim të hapur, të pastër, model për postin e kryetarit të PD. Vetëm kështu mund të dilet para shqiptarëve duke thënë: Ja si i bëjmë ne zgjedhjet brenda Partisë. Kështu duam t’i bëjmë edhe zgjedhjet e përgjithshme. Këto janë standartet tona.  Ne nuk kemi standartet e njeriut të fortë që dikton gjithçka në parti dhe në shtet. Nuk kemi as standartet e një partie që drejtohet nga një çift burrë e grua, që ia kalojnë kryesinë e partisë njëri-tjetrit sikur ta kenë pronë (që në fakt e kanë).

I vetmi shans për Bashën që të largohet i nderuar është nëse ai arrin të lerë pas një PD e cila të ketë hequr dorë nga mendësia komuniste e luftës së klasave dhe e kapjes pas parrullave boshe që s’i mbushin më mendjen asnjë nejriu. Pozicionimit të PDsë si një parti ‘e djathtë‘ në kuptimin që lufton ‘të majtët’ domethënë komunistët, nuk i ka mbetur pikë kuptimi. Së pari, PS, pavarësisht nga emri, nuk është parti e majtë. PS është sot partia e oligarkëve, e një grupi të vogël njerëzish super të fuqishëm ekonomikisht, që ka në krye një njeri që mbështetet mbi supet dhe xhepat e këtyre njerëzve të fuqishëm dhe që nuk i lënë asnjë hapësirë biznesit të vogël dhe atij të mesëm, le më pastaj fukarait. Eshtë më se e vërtetë që PS mban rreth vetes disa figura të qelbura të komunizmit si Gramoz Ruci dhe enveristë të tjerë të vegjël që vazhdojnë t’i mbajnë erë me nostalgji fustaneve të Nexhmije Hoxhës, por kjo është thjesht nga ato kockat që ata ia hedhin PDsë për ta hutuar, që të ketë ku të lehë, dhe që njëkohësisht i ruan PSsë një numër të caktuar votash fanatikësh që edhe pas tridhjetë vjetësh nuk e kanë marrë vesh që komunizmi ka marrë fund. Nëse mund të përcaktohet në terma ideologjikë, PS e Ramës nuk është as parti komuniste, as parti socialiste. Më së shumti ajo mund të jetë parti fashiste. Në këtë kuptim, PD duhet ta kuptojë që fashizmi nuk luftohet duke i dalë më djathtas, duke u bërë edhe më fashist. As duke i dalë majtas. Fashizmi luftohet me të kundërtën e vet, me demokracinë. PD duhet thjesht t’i qëndrojë besnike emërtimit të vet dhe të ndjekë parimet e saj që në krijim – të jetë parti demokratike, e demokratizuar vetë dhe që kërkon demokratizimin e vendit.

Të gjithë jemi të vetëdijshëm se gjendja politike në vend sot është shumë e keqe dhe aspak premtuese për të ardhmen e vendit. Regjimi i Ramës rrezikon të kthehet në një diktaturë afatgjatë dhe përpjekja për ta hedhur atë, duke marrë parasysh manipulimet që ai bën, mgjan e vështirë për t’u realizuar. Por nuk është e pamundur. Të mos harrojmë se si arriti PD të sigurojë mbështetjen e shqiptarëve në vitin 1992, duke kthyer përmbys rezultatin e zgjedhjeve të një viti më parë dhe duke hedhur poshtë një parti që kishte pesëdhjetë vjet që sundonte me metodat më të ndyra të mundshme. Ajo mrekulli u arrit vetëm në saje të një rruge të re që u propozua, të një alternative moderne, krejt të ndryshme, të një mendësie shumë më të përparuar që u përqafua me enthusiazëm nga një shumicë e ndjeshme e popullit, aq sa ishte e pamundur ta manipuloje. PD dhe shqiptarët i kanë forcat që ta arrijnë përsëri një gjë të tillë. Por, si forca e vetme politike që iu jep shpresë shqiptarëve, PD ka nevojë që paraprakisht të ripërtërijë vetveten.

 

 

Kaq të paaftë qënkemi?!

Kjo puna e patronazhistitëve është shqetësuese në disa plane. Shumë prej nesh janë skandalizuar nga shkelja flagrante e ligjit dhe për këtë kanë të drejtë. Por ka edhe anë të tjera për të cilat duhet të na dalë gjumi natën. Për shembull kur mendon se sa të paaftë jemi.

Aq të paaftë saqë edhe një spiunllëk të thjeshtë si puna e patronazhimit nuk e bëjmë si duhet. Të paaftë dhe dembela. Po ta shikosh me vëmendje patronazhistët kanë marrë përsipër diçka fare të thjeshtë, që kërkon shumë pak punë e, megjithatë, as asaj nuk i shkojnë dot deri në fund. Pasi kanë kopjuar të dhënat personale të njerëzve të vjedhura nga ndonjë database shtetërore, e vetmja punë që iu mbetej për të bërë ka qënë verifikimi i parapëlqimit politik. Kaq.

Pra, e vetmja gjë që iu është kërkuar të bëjnë, të vetmen punë për të cilën janë paguar, apo kanë marrë urdhër partie, apo kanë dalë vullnetarë, apo janë detyruar me metoda mafjoze – nuk i di detajet – të vetmen detyrë që iu është caktuar ka qënë përcaktimi i anësisë apo paanësisë politike të viktimave që kanë pasur në patronazh. Pikërisht këtë ose nuk e kanë bërë fare, ose e kanë bërë keq, shkel e shko duke ia futur kot. Jo vetëm unë dhe familiarët e mij, por edhe shumë që njoh unë, dhe shumë të tjerë në rrjete sociale, dëshmojnë se patronazhistët i kanë rënë shkurt duke i regjistruar njerëzit si simpatizantë të PS-së kur nuk janë, por edhe nganjëherë si të PD-së, kur janë thjesht të paanshëm.  

Kjo është vërtet serioze sepse vërteton që ne nuk jemi në gjendje të bëjmë asgjë, as si individë, as si shtet, as si parti, as si çdo lloj organizimi tjetër. Kjo tregon se jemi njerëz krejtësisht të papërgjegjshëm dhe nuk mund të na zihet besë.

Më keq nga të gjithë ne, si popull, si popull spiun-patronazhist, ka dështuar Ai, organizatori, kreu, Kreuministri. Ai është përpjekur të organizojë një sistem (sado i paligjshëm e mafioz qoftë) që t’i shërbejë atij dhe grupimit që e mbështet atë, e megjithatë nuk ka arritur ta bëjë. Ka ngritur rrjetin e spiunëve vullnetarë (ose e ka riaktivizuar atë), iu ka dhënë detyrën dhe përgjegjësinë përkatëse, iu ka shpjeguar rëndësinë, dhe…hiç, asnjë rezultat. Gjithë ajo punë, gjithë ai mund, gjithë ato energji, gjithë ai investim moral (imoral) i shkuar dëm!

Prandaj, në vend që t’iu dalë në mbrojtje patronazhistëve dhe të na mallkojë ne të tjerëve duke thënë ‘Iu marrshi të keqen patronazhistëve’, Kryeministri duhet të jetë i hapur dhe të pranojë që patronazhistët nuk e kanë kryer hiç atë detyrë që ai iu ka ngarkuar dhe që, në këtë kuptim, si kreu i tyre, si kryepatronazhist, edhe ai vetë ka dështuar me turp. Ata që punojnë për të dhe i shërbejnë atij kanë po aq (pak) respekt për të sa edhe të tjerët që duan ta heqin qafe. Megjithatë, Kryepatronazhisti nuk duhet ta marrë si fyerje personale. Eshtë thjesht shprehje e dembelizmit dhe e paaftësisë sonë për të bërë një punë si duhet – qoftë për ta mbajtur, qoftë për ta hequr qafe atë vetë si Krye-i-pa-aftë.  

 

Humor mbretëror

 A janë racistë mbretërorët?! Hahaha!

Humori më i bukur i javës vjen nga ose në lidhje me familjen mbretërore britanike, një humor i hollë, i thellë, dhe në disa përmasa. Nusja e nipçes së vogël të Mbretëreshës, Meghan Markle deklaron në një intervistë me Oprah Winfreyn se dikush nga mbretërorët ka bërë komente raciste në lidhje me fëmijët e saj të ardhshëm. Oprah duket e shokuar. Media amerikane dhe ajo britanike gjithashtu. Rrjetet sociale zjejnë. Në dy orë orë intervistë mbushur me kotësira, ky qe kumti që i ka tronditur më shumë edhe përkrahësit e Meganit (frymës së re), edhe ata të Mbretërisë (traditës).

Nuk e mbaj dot të qeshurin kur mendoj se si mund të jetë pritur kjo në Buckingham Palace. Dua të them, me çfarë lloj habije. A janë habitur që Markle nuk e ka ditur që ata janë racista që para se të lidhej me Harryn? Janë habitur që Oprah nuk e di që ata janë racista? Janë habitur që paska njerëz diku atje tutje, diku poshtë këmbëve të tyre, që vërtet mendojnë se ata nuk janë racista? Apo thjesht janë habitur që dikush guxoka që racizmin e tyre ta quajë racizëm të zakonshëm, njerëzor, vdekëtar, dhe në bazë të kësaj logjike ta shohin atë si të papranueshëm?

Familja Mbretërore nuk janë thjesht racista: Ata janë personifikimi i racizmit. Vetë qënia e tyre mbështetet te racizmi. I gjithë institucioni i monarkisë është koncept racist. Në themel të monarkive, të paktën atyre europiane, qëndron ideja e të drejtës hyjnore. Mbretëritë e sotme europiane nisën të gëlojnë në mesjetën e hershme si forma bazë e sundimit dhe, që në fillesat e tyre u mbështetën nga Kisha. Ideja se Zoti i ka dhënë pushtet tokësor monarkut njëlloj siç i ka dhënë pushtet shpirtëror Kishës, veçanërisht Papës ka qënë mbizotëruese në shoqëritë mesjetare europiane shumë kohë përpara se sa shkenca politike të krijonte termin ‘e drejta hyjnore e mbretërve’. Mbreti Rikard I i Anglisë në 1193 deklaronte: “Unë kam lindur në një sërë që nuk njeh asgjë më lart se vetja veç Zotit, dhe vetëm atij i përgjigjem për veprimet e mia.” Ai ishte i pari që përdori moton: Dieu at mon droit (Zoti dhe e drejta ime), që edhe sot e kësaj dite qëndron në themel të monarkisë në Mbretërinë e Bashkuar. Me daljen e shteteve-kombe dhe pas periudhës së Reformacionit Protestant në shekullin e 16të, teoria e të drejtës hyjnore u përdor për të justifikuar autoritetin e mbretit si në çështjet politike ashtu edhe në ato shtetërore. Henriku i VIII i Anglisë e shpalli veten Kreu Supreme i Kishës së Anglisë, ndësa Xhejms VI i Skocisë, që më vonë u bë edhe Xhejms I i Anglisë e zhvilloi idenë si teori politike: Sundimi i Monarkisë është gjëja më supreme në botë, sepse mbretërit janë jo vetëm zëvendësuesit e Zotit në tokë dhe ata që qëndrojnë në fronin e Zotit, por edhe Zoti vetë, dhe quhen zot…Në librat e shenjtë mbretërit thirren Zot, ndërsa pushteti i tyre krahasohet me pushtetin hyjnor…

Vështirë të gjendet përcaktim më racist. Në fund të fundit, racizmi nuk është gjë tjetër veçse vlerësimi i një lidhjeje gjaku si më superiore ose më inferiore se sa tjetra. 

Gjithçka në ekzistencën e mbretërive buron nga ky koncept. Shtresimet dhe nënshtresimet e rangjeve aristokratike bazohen të gjitha në shkallën e pastërtisë të gjakut mbretëror, në afërsinë apo largësinë e lidhjeve me familjen mbretërore. Familjet mbretërore janë përzjerë tradicionalisht me njëra-tjetrën, duke u munduar të ruajnë të pacënuar pastërtinë e ‘gjakut hyjnor’. Prandaj kemi edhe lidhjet në pellgun e përbashkët të gjakut të të gjitha familjeve mbretërore europane – të gjithë kushërinj me njëri-tjetrin.

Nuk besoj se ka njeri në planet që të mos e ketë parasysh fytyrën e ngrirë, pa shprehje, pa buzëqeshje, pa asnjë lloj emocioni të Mbretëreshës Elizabetë II. Ajo është maska e monarkut, e supozuar që të jetë e çliruar nga ndjenjat njerëzore, është pamja e racës më superiore të mundshme, racës mbretërore. Është shprehja më e qartë dhe më e dukshme e racizmit.

Prej kohësh monarkitë janë vënë në siklet sepse u është dashur të përballen me zhvillime të reja politike, shoqërore, ekonomike që e kanë nxjerrë institucionin e tyre jashtë loje. Monarkia është një anakronizëm mesjetar që nuk përputhet në asnjë pikë me demokracinë, me të drejtat universale të njeriut, me gjithçka që mban erë zhvillim, ose të paktën që është pranuar gjerësisht si zhvillim nga pjesa dërrmuese e njerëzve pas fillimit të shekullit të njëzetë dhe këtej. Prandaj monarkitë, dhe posaçërisht familja mbretërore britanike ka mëse një shekull që i janë futur punës për të marrë pamje tjetër, më të afërt, më njerëzore, më moderne, më të pranueshme. Në fillim bënë një hap të vockël duke lejuar Dianën, një rang më i ulët të martohej me princin trashëgimtar. Diana ishte gjithsesi aristokrate, por përsëri iu solli probleme. Pastaj bënë hapin tjetër, dhe lejuan William të martohej me një ‘commoner’ (vetë përdorimi i termit është tejet racist), që të paktën ishte shumë e pasur. Së fundi, lejuan Harryn të merrte një aktore gjysmë afro-amerikane, ndërkohë që një hap i ngjashëm në gjysmën e parë të shekullit të njëzetë i kushtoi fronin Xhorxh VI.

Për ata, të zgjedhurit dhe përfaqësuesit e zotit në tokë, të gjithë të tjerët janë inferiorë, krijesa të dorës së dyte në kuptimin racist të fjalës – domethënë për arsye sepse kanë lindur në rangje më të ulët. Ata qëndrojnë atje lart, raca gjysmë-zot – Mbretëresha, Duka, Princi i Wellsit, kalamajtë e tyre, soj e sorollopi duke mbajtur rreth vetes një grupim më i ulët në rang, më të pranueshëm për ta që quhen aristokratë, njerëz me tituj. Pastaj vijnë ‘commoners’, qeniet më të ulta, ne të tjerët, që kemi lindur për t’u sunduar prej tyre.

A e bëjnë dallimin racor ata midis ‘commoners’ që e kanë lëkurën më të bardhë dhe atyre që e kanë më të errët? Ndoshta e bëjnë, ndoshta nuk e bëjnë. Ka shumë të ngjarë që për ta të mos ketë pikë rëndësie. Por nëse nuk e bëjnë nuk do të thotë që nuk janë racista. Ata mbeten racista në thelb. E bëjnë apo nuk e bëjnë dallimin, kjo nuk ndryshon gjë. Ata mbeten racista, vetëm se në mbretëror.

A i dinte Meghan Markle këto para se të pranonte të hynte nuse në familjen mbretërore? Logjikisht duhet t’i dinte. Turp për të nëse nuk i dinte. Por është turp për të edhe nëse i ka ditur dhe përsëri ka pranuar, sepse kjo tregon që ka pranuar të martohet krejtësisht e vetëdijshme për atë që e pret. Turp për të edhe nëse ndihet e skandalizuar nga komentet raciste të dikujt në familjen mbretërore, sepse prej tyre nuk ke ç’pret tjetër. Edhe sikur mos ta shprehin, ata e mendojnë, sepse kështu janë lindur, rritur dhe edukuar. Ngado që ta kthesh, Markle tregon mungesë karakteri dhe integriteti, ndërsa përpjekja e saj për t’u hequr si e persekutuar është qesharake.

Qesharak është edhe qëndrimi i Harryt, që mundohet të paraqitet si jo-racist, ndërkohë që vazhdon të ngulë këmbë që një pjesë e pasurisë së familjes raciste prej nga ai rrjedh vetëm për shkak të lidhjeve të gjakut i takojnë atij dhe të shoqes.

Qesharak është edhe reagimi i Oprahs dhe i medias në tërësi. Vërtet duhet një deklaratë e Meghan Markle për t’iu kujtuar atyre që pjestarët e familjes mbretërore janë racistë?! Qesharak është qëndrimi i të gjithë atyre amerikanëve që prishin gjumin për fatet e monarkisë britanike, ndërprerja e lidhjeve me të cilën janë arsyeja dhe thelbi i ekzistencës së tyre si komb. Dhe këtu futen të gjithë, edhe ata që mbajnë anën e Meghanit, duke indinjuar që tani po e markan vesh që familja mbretërore janë racistë, edhe të tjerët, që për arsye krejt të pashpjegueshme, mbajnë anën e mbretërisë.

Sidoqoftë unë për vete zbavitem kur përpiqem të përfytyroj reagimin e pjestarëve të familjes mbretërore. Nuk di si ndihen ata - të fyer, të çuditur, të hutuar, të indinjuar, apo thjesht iu vjen për të qeshur me gjithë këtë histori pa kuptim.

 

 

Lajthitje Logjike*

Lexova një status dje ku thuhej se në Gjermani 33 persona të vaksinuar mbas një jave janë testuar dhe kanë dalë pozitivë me Covid-19. Ky fakt interpretohej të paktën siç e kuptova unë, si prove që vërtetonte se vaksinat nuk janë krijuar për të mbrojtur nga virusi por për qëllime të tjera, të errëta.

Duke pasur vërtet respekt për atë që e kishte postuar statusin, unë i bëra vetëm një koment të thatë, ku shpreha mendimin se, meqënëse vaksinat deklarohen se mbrojnë në një përqindje të caktuar, atëherë do të ketë dhe një përqindje njerëzish që nuk mbroheshin prej tyre. Pra, nëse thuhet se vaksina mbron 97 perqind, është krejt normale që në 100 vetë 3 do të jenë më të prekshëm nga virusi.

Përgjigja që mora ishte thjesht konstatim që mua më mungonte logjika. Prandaj e tërhoqa komentin dhe nuk e ndoqa më atë fill bisede.

Sidoqoftë kur dikush për të cilin ke mendim pozitiv ta thotë në fytyrë se nuk ke logjikë, ia vlen të përpiqesh të kuptosh se çfarë mund të çalojë me logjikën tënde. Prandaj e vura në dyshim atë që kisha shkruar dhe u vura të verifikoj

Kërkova në disa burime, por po sjell këtu një shpjegim disi të përmbledhur dhe të qartë që gjeta te « The Conversation’ (Bashkëbisedimi) – një rrjet portalesh të medias jo-qeveritare që boton në Internet artikuj të shkruar nga akademikë dhe kërkues shkencorë. Ja shpjegimi :

Nëse Pfizer/BioNTech raporton se vaksina e tyre është 90% e efektshme, kjo do të thotë se vaksina e tyre ka parandaluar simptoma të COVID-19 në 90 përqind të atyre që e kanë marë vaksinën në krahasim me placebon. Shkencëtarët mendojnë se kjo shifër, e përcaktuar në kushtet e studimeve klinike është shumë e lartë dhe, gjatë përdorimit të gjërë do të vazhdojë të bjerë përgjatë përballjes me realitetin. Shumë pak vaksina të prodhuara deri më sot arrijnë të kenë efektivitet mbi 90%. Vaksinat e gripit e kanë veprueshmërinë 40% deri në 60% dhe megjithatë përdorimi i tyre mbron me miliona jetë njerëzish. 

Pra asnjë vaksinë nuk parashikohet të mbrojë 100% të njerëzve. Autoritetet e shëndetsisë në vende të ndryshme miratojnë përdorimin e vaksinave që kanë aftësi parandaluese mbi 50%.

Këto janë të vërtetat shkencore, që shkruajnë shkencëtarët dhe ato duhen lexuar ashtu siç janë. Pra, jo me paragjykimin që dikush po pretendon se me të marrë vaksinën mund të lëshohesh e të përqafosh rrugëve këdo që të të dalë përpara. Kur marrim vaksinën ne bëjmë një hap përpara për të ndaluar përhapjen e një sëmundjeje të rrezikshme, që mbetet gjithsesi e rrezikshme.

Kështu e kap logjika ime këtë temë. Logjika ime më thotë që kur flitet për shkencë të anoj më tepër te mendimi i komunitetit kërkimor-shkencor dhe jo te teoritë konspirative. Me logjikën time, kur flitet për vaksinën unë iu besoj më shumë shkencëtarëve dhe studiuesve, atyre që kanë zhdukur polimelitin, fruthin, rubeolën dhe plot sëmundje të tjera dhe vazhdojnë të punojnë për të mirën e njerëzve duke shfrytëzuar dijet e tyre të marra në vite e vite shkollimi në universitetet më të mira që ka bota. Me logjikën time unë nuk iu shkoj pas teorive të gjeneruara nga njerëz me kapacitete intelektuale, morale dhe etike të dyshimta që përhapin idenë se gjithë qeveritë e botës janë bashkuar në një konspiracion të heshtur të organizuar nga Soros dhe Bill Gates për t’i injektuar njerëzimit mikroçipe e për t’i kthyer në zombie.

Shënim : Lajthitje logjike janë argumentat që mbështeten në arsyetim të gabuar, megjithëse në pamje të parë duken mjaft tërheqëse për një lexues të pavëmendshëm. Zakonisht ato ndahen në tre grupe të ndryshme : lajthitje të ethosit (karakterit), pathosit (emocioneve) dhe logosit (logjikës).

Pëllumbi i Paqes?!

Pas pretendimit se do të ishte Presidenti që do ta bënte Amerikën të madhe përsëri, që nuk ndodhi (përkundrazi, Amerika ra në Janarin e 2021 në pikën më të ulët të saj që nga Lufta Civile); pas shpresës se do të luftonte establishmentin, megjithëse si miliarder ai ishte vetë establishmenti dhe s’kishte se si të luftonte shtresën e vet dhe nuk e luftoi; pas pritjes së kotë që të kthente bizneset e larguara; pas fantazisë së shthurrur se po lufton komunizmin imagjinar të miliarderëve dhe politikanëve si Obama apo edhe Mitch MCConnell, së fundi ka dalë, nuk dihet nga ç’sirtar argumenti që Trump është presidenti më paqësor në historinë e Amerikës.

Ky argument vështirë se do ta justifikojnte përpjekjen për të shkatërruar me çdo mënyrë, duke përfshirë edhe dhunën, rendin kushtetues të demokracisë më të konsoliduar në botë. Sepse historia njeh jo pak raste satrapësh e kriminelësh të neveritshëm që nuk iu kanë hapur luftë vendeve të tjerë, si për shembull Enver Hoxha, Kim Jong-un-i, Fidel Kastro, Pol Pot, Mbreti Leopold II apo edhe Vladimir Iliç Lenin.

Megjithatë ia vlen të shihen edhe faktet për t’u mësuar nëse Trump është vërtet pëllumbi i paqes që po na paraqitet, nëse është vërtet humanisti zemërdhembshur që nuk pranon të bëjë luftra se i dhimbsen viktimat e pafajshme.  

Me t’u bërë President Trumpi  i hoqi ushtrisë amerikane dhe CIA-s kufizimet për goditjet arjore dhe me dronë. Në Mars të vitit 2017 administrata e tij i dha dorë të lirë CIA të kryente sulme me dronë pa qënë nevoja t’i merrte leje Pantagonit apo Shtëpisë së Bardhë.

Në të njëjtën kohë ai hoqi të gjithë rregullat e administratës së Obamës që kërkonin ‘thuajse garanci të plotë‘ se nuk do të kishte vdekje civilësh para se të merrej vendim për goditje me dronë jashtë zonave zyrtarisht në luftë. Paralelisht me këtë, me urdhër ekzekutiv Trump hoqi e qeverisë amerikane detyrimin për të raportuar numrin e civilëve të vrarë nga dronat.

Rezultati? Brenda gjashtë muajve të parë të presidencës së Trumpit Shtetet e Bashkuara kanë vrarë në Irak dhe në Siri më tepër civilë se sa në kohën e Obamës kur luftohej kundër ISIS. Sipas Pentagonit në 2017 janë vrarë nga ushtria amerikane 499 civilë, megjithëse numri mendohet të jetë më i lartë.

Një raport i Organizatës së Kombeve të Bashkuara shkruan se në vitin 2019 forcat e drejtuara nga Shtetet e Bashkuara në Afganistan kanë vrarë më tepër civilë se sa Talibani dhe ISIS bashkë (305 kundrejt 227 për periudhën Janar – Mars 2019).

 Zyra Gazetarëve Hetimorë llogarit që goditjet amerikane me dronë në Jemen gjatë vitit 2017 të jenë shtuar 300 perqind. Po kështu rritje patën edhe goditjet me dronë në Somali. Airwars, organizatë monitoruese me qendër në Britani, raporton se gjatë vitit 2020 në Jemen janë vrarë të paktën 86 civilë nga sulmet e drejtpërdrejta të dronave amerikane. Ndërkohë The Daily Beast shkruan se gjatë tetë vjetëve kur President i SHBA ka qënë Obama janë kryer 186 sulme me dronë në Jemen, Somali dhe Pakistan, ndërsa vetëm në dy vjetët e parë të presidencës së Trumpit u kryen 238 të tillë. Vetëm në Jemen gjatë dy vjetëve të parë të Trump ka pasur 176 goditje ajrore, krahasuar me 154 të kryera atje në të tetë vjetë të presidencës së Obamës.