Një rast i mirë për t’u ndjerë mirë

(Mendime për një film dhe një reagim)

Arben Kallamata

a.

Filmi mbaroi, në ekran u çfaqën shkronjat e krediteve, ndërkohë që nga salla u dëgjuan vetëm pak duartrokitje. Me sa dukej shikuesit e Vergine giurata nuk ishin shumë enthusiastë për atë që kishin pare.

Paksa e çuditshme po të kesh parasysh që një pjesë e mirë e të pranishmëve në premjerën e filmit të çfaqur në kornizën e Festivalit të Filmit të Bashkimit Europian në Toronto ishin shqiptarë dhe miq të ftuar nga shqiptarët.  

E ndoqa reagimin e publikut me po aq vëmendje sa edhe vetë filmin pasi për mua përbën një dukuri interesante. Kam përshtypjen se shumica e bashkatdhetarëve që kishin ardhur të djelën në kinemanë “Royal” të Torontos ishin nisur jo aq nga tema që kishte lidhje me Shqipërinë, por edhe nga fakti që filmi bazohej te një libër i suksesshëm i një shkrimtareje shqiptare, Elvira Dones. Shkrimtare me të cilën shumë nga pjesmarësit identifikoheshin drejtpërdrejt, pasi i përkisnin të njëjtit brez, të njëjtës prejardhje kulturore dhe madje një pjesë, duke më përfshirë edhe mua, kishin njohje personale.

Ishte, si të thuash, një rast i mirë për t’u ndjerë mirë.

Për vetë specifikën e kombit tonë këtë nevojën për t’u ndjerë mirë përmes identifikimit me përfaqësues të suksesshëm prej rradhëve tona ne e kemi të zhvilluar paksa me tepri. Dua të them që jemi shumë më tepër të gatshëm t’iu tregojmë të tjerëve që jemi bashkëkombës të Nënë Terezës, se sa të Martin Shkrelit. Gëzohemi kur na përmendin Kadarenë dhe nxihemi kur flitet për Enver Hoxhën.

Por ajo që s’durojmë dot, ajo që na bën të ndihemi më keq se gjithçka është, padyshim, prapambetja. E kemi për qamet të identifikohemi me fshatarë shqiptarë, me gra të mbuluara me shamija, me atë fotografinë e atij burrit të ri që ecën me cigare  në gojë dhe dorën në xhep, kur nga prapa i vjen gruaja e kërrusur nën peshën e një mali me shkarpa të mbledhura.

Ma do mendja që ai reagim i ftohtë ndaj Vergine Giurata në Toronto erdhi pikërisht nga kjo ndjenjë, dhe jo nga vlerësimi ose mosvlerësimi i elementëve artistikë të filmit. Unë nuk e di çfarë prisnim ne të na tregonte një film me temën e marë nga zonat më të thella malore të Shqipërisë dhe me fabul të mbështetur te një prej tradititave më të vjetra dhe më të pazakonta – kthmi i grave në burra dhe të betuarit për të qënë gjithë jetën të virgjëra. Nuk pritej që filmi të merrej me baret më luksoze të kryeqytetit. As me vendet më piktoreske dhe plazhet më ndjellëse të bregdetit. Filmi do të merrej pikërisht me këto – me rite dhe zakone të ngrira në shekuj, me ngecje të orës në ato kohëra kur ende ajo s’ishte shpikur.

Skena më tronditëse në këtë vështrim ishte padyshim ajo e gjamës së maleve. Duhet ta pranoj që ajo skenë më befasoi dhe mua. Jo sepse dukej ashiqare që vinte drejtpërdrejt nga para-mesjeta; as me sepse të dukej e pabesueshme që diçka e tillë vazhdonte të ushtrohej edhe sot e kësaj dite në mes të Europës (gjeografike). Por ngaqë unë nuk kisha pasur asnjëherë rastin ta shihja më parë dhe as ia kisha idenë një rituali të tillë. Sinqerisht më vjen turp që s’e kam ditur më pare dhe më vjen inat për atë dreq propagande dhe informacioni që kemi pasur dhe vazhdojmë të kemi, që nuk është në gjendje t’i informojë qytetarët e vet se ç’bëhet në atë një pëllëmb vend. Siç edhe ia di për nder filmit Vergine Giurata që më mësoi diçka që s’e dija dhe që duhet ta dija.

Reagimi im i parë ishte “Kjo s’mund të jetë e vërtetë!” Por, nga ana tjetër, logjika ma thoshte që regjisorja, sado e guximshme, nuk mund ta shpikte një gjë të tillë. Ndaj edhe vajta e verifikova dhe, kur e gjeta origjinalin në youtube u binda që rituali ishte paraqitur me shumë realizëm dhe mjaft artistikisht në film.

b.

Po filmi vetë si ishte? Mua m’u duk i mirë. Jo shumë i mirë, por i mirë. Pamjet filmike, kinematografia, ishin të shkëlqyera. Alpet e Shqipërisë ishin filmuar aq bukur sa të linin pa frymë. Zotëronin skenat me një dëborë që binte gjysmë e shkrirë; me re të errëta, të dëndura, që nuk linin të shihje majat e kreshtave të malësisë por që ta krijonin fare qartë në kokë imazhin e magjishëm të madhështisë së tyre.

Filmi vetë kishte një ritëm të shtruar, por jo të zvarritur. Vetëm se fabula ishte tepër e sheshtë dhe pa momente dramatike, siç do të pritej nga trajtimi i një teme të tillë. Në fund të fundit, shndërrimet nga vajzë në burrë dhe, më pas, nga burrë në grua, nuk mund të jenë kalime të thjeshta, të lëmuara, pa drama të brendëshme psikologjike.

Vergine Giurata nuk merrej thuajse fare me kulminacione dramatike. Kthimi i Hanës në Mark u krye pa ndonjë shtrëngesë të dukshme shoqërore (siç ndodh rëndom në Malësi). Hana paraqitet si një vajzë e interesuar për të gjuajtur me pushkë, disi e revoltuar nga padrejtësia e të qënit e pabarabartë me djemtë dhe burrat, por pa ndonjë vuajtje të madhe për gjendjen. Ajo nuk duket të ndjejë asnjë lloj nxitje apo detyrimi nga familja adoptuese e saj. Mua më duket se regjisorja nuk ka qënë në gjendje ta nxjerrë në pah dramën e këtij kapërcimi dhe se kjo është një mangësi serioze e filmit.  

Sa për kapërcimin e dytë, them se ai është paraqitur qëllimisht si i lehtë, pa shumë tronditje. Është një kapërcim thjesht biologjik, fiziologjik. Megjithëse me flokë të prera shkurt, me gjoks të përmbledhur nga një shirit i gjatë bezeje dhe me një të ecur paksa të përkulur si burrë, Marku në thelb ka mbetur Hana, grua. Dhe natyra e thërret të sillet si grua. Kalimi bëhet në formën më të rëndomtë të mundshme, pa shumë zbukurime, pa bërtitje, pa dramacitet. Kjo pjesë më pëlqeu dhe m’u duk si gjetje e mirë. Hana ndjehet grua, ka shkuar në Milano të jetojë si njeri i lirë, sillet si njeri i lirë dhe bën ç’të dojë me jetën e saj. Edhe njerëzit përreth saj e kuptojnë dhe e miratojnë heshturazi. Prej tyre s’ka asnjë presion për të kundërtën. Kalimi nga Mark në Hana është dhënë qëllimisht si fare i rëndomtë. Natyra bën të vetën. Në këtë vështrim ata personazhe shqiptarë që mbushin pjesën më të madhe të filmit mua më duken se dalin shumë të qytetëruar, njerëzorë dhe gjithë vlera.

Filmi ishte në italisht dhe në shqip. Pjesët shqip ishin kryesisht në dialektin e veriut dhe tingëllonin natyrshëm, pavarësisht se në disa çaste dukej sikur ishin përkthyer me vështirësi nga italishtja.

Përfundimisht mendoj se Vergine Giurata meritonte disi më shumë duartrokitje nga ç’mori atë natë në Toronto. Dhe do t’i merrte me siguri nëqoftëse ne të gjithë që ishim në atë sallë do të kishim arritur ta shihnim filmin si artdashës dhe jo si shqiptarë. Por, nganjëherë gjërat janë vështirë të ndahen.

Vergine Giurata ishte një rast i mirë për t’u ndjerë mirë.