"Komunisti" George Soros

A mund të më shpjegoni pak se në çfarë universi, ose me çfarë rregull treshi, apo katërshi, del George Sorosi komunist? Me sa di unë, Soros është një derr kapitalisti që s’e ka shokun, një nga më të pasurit në botë, me nja 25 miliardë dollarë nëpër xhepa. Unë e di që ai përdor një pjesë të vogël të tyre për hobin e tij – futjen e hundës në punët e brendshme politike të vendeve të ndryshme. Di që ka edhe një fiksim me shoqëritë e hapura (Open Society) dhe që për shkak të këtij hobi ka bërë shumë armiq. Por s’di se si t’i bëj llogaritë që ai të më dalë komunist. Madje edhe ‘stalinist’ siç e përcaktonte një zonjë e nderuar në një koment.
Kam lexuar edhe disa të tjerë që në mbështetje të akuzës për veprimtari komuniste përmendin faktin që ai mbështet Hillary Clinton. Në fakt, duke mbështetur Hillary Clinton Soros provon pikërisht të kundërtën, që është një kapitalist nga ata më të thekurit. Soros nuk hyn në listën e donatorëve më të mëdhenj të fushatës së Clintonit. Atë listë e kryesonjnë organizma me reputacionin më të keq të mundshëm të kapitalizmit si JPMorgan Chase & Co., Goldman Sachs, Citgroup Inc. etj. Në listën e donatorëve të pa shpallur të Clinton flitet se janë edhe ca sheikë nga Arabia Saudite. Por s’ma do mendja se gjendet ndonjë komunist.
Pyetja ime është e thjeshtë: Si del Sorosi komunist? Dhe përpara se të më vërsulet ndonjëri duke më quajtur mua Sorosian komunist, dua të theksoj se s’kam asnjë simpati për Jorgon e Budapestit.

Post-Truth

Fjalori i Oksfordit ka përcaktuar fjalën “post-truth” (pas-të-vërtetës) si fjalën më të rëndësishme të vitit 2016. Fjala ‘post-truth’ përcakufizohet nga fjalori si mbiemër ‘që ka lidhje me ose që përcakton rrethana në të cilat faktet, të vërtetat objektive ndikojnë shumë më pak në formimin e opinionit publik se sa ndjellja që iu bëhet emocioneve apo besimeve personale të paracaktuara. Redaktorët e fjalorit vunë në dukje se përdorimi i termit ‘post-truth’ në vitin 2016 ishte rritur gati 2000 % në krahasim me vitin e kaluar. Kjo rritje e jashtëzakonshme ka pasur lidhje të drejtpërdrejtë me referendumin për BE-në në Mbretërinë e Bashkuar dhe fushatën e zgjedhjeve presidenciale në Shtetet e Bashkuara.

Edhe në shqip ne përdorim togfjalësha si ‘pas-luftës’, ‘pas-dasmës’ ose edhe shprehjen popullore ‘si kofini pas-të-vjeli’, për të përshkruar një periudhë në të cilën diçka ka mbaruar dhe një situatë krejt tjetër mbizotëron. ‘Post-truth’ pra përdoret për të treguar se të vërtetës i ka ikur koha, me faktet s’merret më njeri, dhe njerëzit orientohen nga emocionet, nga ndjenjat dhe paragjykimet. Pikërisht këtyre dijnë t’iu drejtohen më së mirë politikanët, duke i shfrytëzuar ato për përfitimet e tyre. Faktet janë kthyer në diçka të bezdishme, të neveritshme, që ua ngrenë nervat njerëzve. Nuk është çudi që urrejtja, racizmi, nacionalizmi ekstrem, e kanë mbytur logjikën dhe faktet. Prandaj sheh njerëz jeta e të cilëve varet nga programet sociale të votojnë në masë për partinë që premton shkurtimin e programeve sociale; punëtorë të varfër që ankohen se nuk iu dalin paratë, të votojnë për kandidatin që iu premton se do t’i pakësojë taksat e të pasurve; imigrantë që votojnë për masa të rrepta kundër imigrantëve; njerëz që dëshirojnë të lutfojnë korrupsionin dhe votojnë për kandidatët më të korruptuar; konservatorë që duan familje të rregullta e të pastra, që votojnë për manjakë seksualë të deklaruar. Rëndësi ka kush të prek telat e zemrës, jo kush të jep fakte me të cilat duhet të lodhësh kokën. Eshtë epoka e pas-të-vërtetës.

Kurajoja për t’u qytetëruar

Në luftën e Parë Botërore Kanadaja, e rreshtuar me forcat aleate, luftonte ndër të tjera edhe kundër Perandorisë Austro-Hungareze, ku përfshihej një pjesë e Ukrainës së sotme. Nga 1914 deri në 1920 qeveria kanadeze internoi dhe izoloi në 24 kampe pune me mijëra familje ukrainase. Në 25 Nëntor, 2005 Senati Kanadez miratoi një ligj që pranonte përgjegjësinë e qeverisë kanadeze për këtë veprim të shëmtuar, duke i hapur rrugën bisedimeve me komunitetin ukrainas për mënyrën e dëmshpërblimit, kryesisht përmes projekteve edukues dhe përkujtues për këtë ngjarje.

Në Luftën e Dytë Botërore qeveria kanadeze kreu një veprim të ngjashëm, kësaj rradhe ndaj qytetarëve me prejardhje japoneze. Pavarësisht se shërbimet  informative në vend jepnin garanci se qytetarët kanadezë  me prejardhje japoneze nuk përbënin rrezik për vendin, politikanët ndërmorën hapin e turpshëm të shpërnguljes me forcë të mijëra familjeve dhe izolimit të tyre në kampe pune. Në 1988, Kryeministri Brian Mulroney iu kërkoi publikisht ndjesë personave dhe familjeve që ishin prekur drejtpërdrejt nga internimet. Qeveria akordoi një paketë simbolike kompensimi prej 300 milion dollarësh.

Në 11 Qershor 2008 Kryeministri Stephen Harper bëri një deklaratë ku iu kërkonte ndjesë mijëra nxënësve aborigjinalë që ishin detyruar me forcë të ndiqnin Shkollat Residenciale. Shkollat Residenciale ishin një sistem asimilimi i hartuar nga Qeveria Kanadeze në bashkëpunim me Kishën e Krishterë për t’i detyruar fëmijët e banorëve aborigjinalë të hiqnin dorë nga identiteti i tyre etnik, kulturor dhe fetar, për t’u konvertuar në të krishterë, për të harruar gjuhën e të parëve. Sipas një programi familjeve aborigjinale iu merreshin fëmijët që në moshën 5 ose 6 vjeç për t’i  dërguar  të ndiqnin shkollën në konvikte të posaçme. Që në vitin 1880 e deri në  1996 mbi 150,000 fëmijë vuajtën poshtërimin, dhunën fizike, seksuale dhe mendore, proces që solli si rezultat humbje jete, trauma psikologjike dhe rrënim shpirtëror për breza të tërë vendasish. Pasojat e kësaj politike ndihen edhe sot në shumë komunitete të Kombësive të Para, Inuite dhe Meti.  

Qeveritë dhe politikanët gabojnë. Edhe shoqërit ë gabojnë. Ata pasqyrojnë mendësinë e kohës me të mirat dhe të metat e veta. Dallimi midis shoqërive dhe kombeve të përparuar nga ato të prapambetur është padyshim dëshira, vullneti për t’i parë dhe pranuar gabimet, për të kërkuar ndjesë, dhe për të  korriguar vetveten. Pa një proces të tillë nuk mund të ketë përparim.

Muajin e kaluar Presidenti Bujar Nishani dekoroi 82 viktima të një krimi të pashembullt të kryer nga komunistët shqiptarë, një pushkatim masiv krejtësisht i panevojshëm. Krimi nuk mbaroi aty. Ai vazhdoi me persekutimin e vazhdueshëm të familjeve dhe të afërme të 82 viktimave gjatë gati gjysmë shekulli të regjimit komunist, njerëz të cilët me anë të një logjike krejtësisht të mbrapshtë që vetëm perversiteti i regjimit komunist mund ta shpikte, u konsideruan armiq – u burgosën, u dërguan në kampe pune e internime, iu mohua e drejta për të studiuar në universitet, iu mohuan vende pune, iu mohuan e drejta për të qënë anëtarë të barabartë të shoqërisë. Viktima të drejtpërdrejta të këtij krimi nuk janë vetëm 82 të pushkatuarit, por edhe me qindra familjarë të tyre.

Shtatëdhjetë e dy vjet pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri vazhdon të mbizotërojë e njëjta mendësi. Një pjesë e madhe popullsisë vazhdon të mbetet e ndarë në të nëjtat kampe – komunistët dhe ballistët, komunistët dhe anti-komunistët. Dy partitë kryesore të vendit janë pozicionuar de-juro pak a shumë në të njëjtat pozicione antagoniste – pro komunistëve, pro anti-komunistëve. Vendi s’ka bërë as hapin më të vogël për t’i dhënë fund këtij antagonizmi pa kuptim.

Dekreti nuk kërkonte as identifikimin e vrasësve dhe persekutorëve, as hakmarrje, as shpagim. Kërkonte vetëm njohje institucionale të një krimi të kryer. Sipas të gjitha standarteve bashkëkohore, vrasja masive e njerëzve, ekzekutimi në grup, pa gjyq të rregullt, me urdhër nga lart, përbën krim. Mbas dekretit të Presidentit Nishani (që i përket kampit anti-komunist) vërshuan komentet komuniste, duke bartur të njëjtin mentalitet sikur të ishte 1943, 1973 apo 1983. “Po na dekorojnë ballistët; po na dekorojnë armiqtë dhe tradhëtarët; po dekorohen ata që u lidhën me fashistët, me nazistët.” Në ndihmë, si gjithmonë, erdhi nje grupim i pështirë propagandistësh amatorë partiakë që gëlon në të gjithë mediat dhe që nuk mënguan të sjellin ofshamat e Vito Kapos e rënkimet e kufomave të tjera të komunizmit që s’merret vesh përse vazhdojnë të trembin kalamajtë në mes të ditës.

Dekreti i Nishanit ishte veprimi më minimal që mund të bëhej për ato 82 viktimave dhe qindrave të tjerëve rreth tyre. Mënyra e reagimit ndaj tij tregoi se institucionet e tjera të shtetit dhe një pjesë e konsiderueshme e shoqërisë nuk e përkrahën atë. Turp!

E vetmja rezervë që kam kundër atij dekreti është që atë duhet ta kishte inicuar krahu tjetër politik, ai që është de-facto pro-komunist, megjithëse botës i hiqet sikur i ka prerë lidhjet me komunizmin. Dekretin duhet ta kishte propozuar Edi Rama, duhet ta kishte shkruar Gramoz Ruci, ta kishte financuar Koço Kokëdhima, ta kishin firmosur gjithë kasketat dhe kostumet e dokut që janë ende gjallë por që s’shprehin asnjë pendim, asnjë shenjë turpi për atë që është bërë dhe asnjë shenjë keqardhje për viktimat e shkaktuara. Vetëm nëse do ta kishin nisur ata vetë debatin shqiptarët do të mund të mendonin seriozisht për pajtimin.

Në çdo vend të botës shoqëritë janë të detyruara të merren me plagët e të kaluarës. Ato kanë dy rrugë – ose të kapërcejnë vetveten, t’i pranojnë ato dhe të ripërtërihen për të ecur më tej, ose t’iu shmangen, t’i injorojnë apo, edhe më keq ende, të vazhdojnë t’i majisin. Shumë vende, duke përfshirë edhe Kanadanë, kanë përfituar nga shembulli Afrikës së Jugut në mënyrën se si ata vepruan në fillim të viteve 1990të kur hoqën qafe aparteidin. Fatmirësisht jetën politike të Afrikës së Jugut të asaj kohe e dominonin dy politikanë, dy njerëz me të vërtetë të mençur dhe me vizion për të ardhmen, Nelson Mandela dhe F.W. de Klerk – jo rastësisht ndarës të çmimit Nobel për paqe. Këta kërkuan dhe gjetën një precedent të ngjashëm me Afrikën e Jugut – atë që kishte ndodhur në Kili pas rënies së Pinoçetit. Ata i kërkuan takim presidentit të atëhershëm të Kilit dhe biseduan gjatë me të. Rezultati ishte Komisioni i të Vërtetës dhe Pajtimit (Truth and Reconciliation Commission).

Komisioni i të Vërtetës dhe Pajtimit ishte një institucion pak a shumë gjyqësore i ngritur për të rivendosur drejtësinë në Afrikën e Jugut. Ai organizonte në të katër anët e vendit seanca publike, më së shumti të transmetuara edhe në TV, ku njerëzit dëshmonin për përndjekjet politike që iu ishte bërë në kohën e aparteidit. Në to dëshmonin viktimat, dhe ftoheshin që të flisnin edhe ata që kishin kryer krime me motiv politik. Atyre që flisnin publikisht për krimet e tyre nuk iu kërkohej asgjë tjetër, vetëm të dëshmonin me hollësi ç’kishte ndodhur. Komisioni i të Vërtetës dhe Pajtimit kishte të drejtën që atyre që dëshmonin t’iu jepte amnisti.

Nuk bëhej fjalë për fitues të rinj të arenës politike që donin të hakmerreshin ndaj torturuesve të tyre të hershëm. Nuk bëhej fjalë për hakmarrje. Bëhej fjalë për pajtim. Bëhej fjalë për pranim haptazi të një armiku të përbashkët të kombit afrikan – racizmi dhe aparteidi – dhe për demaskim të tij. Bëhej fjalë për gjetjen e rrugës më efikase për ta shpëtuar kombin nga një e keqe e madhe.

Gjatë luftës së Dytë Botërore për shqiptarët armik i përbashkët ishin ata që na pushtuan. Ne gjetëm mënyrën të vrasim më shumë njeri-tjetrin se sa armikun e përbashkët. Pastaj, për pesëdhjetë vjet armiku i përbashkët u bë varjanti enverist i komunizmit. Kjo formë perverte, dështake e diktaturës që e ktheu vendin në një burg gjigand me disa shtresa burgimi ishte armiku i të gjithëve shqiptarëve, me përjashtim të një grushti të vogël njerëzish të afërm të Enver Hoxhës. Ky armik mbetet ende i pacënuar. Jo vetëm kaq, por ka ende parti politike, duke përfshirë edhe partinë në pushtet, që nuk pranojnë dhe nuk dëshirojnë të dalin dhe të dënojnë komunizmin enverist. Ne kemi ende forca politike dhe shoqërore që mbështesin krimet e përbindshme të Enver Hoxhës e Mehmet Shehut, duke përfshirë edhe pushkatimin e 82 shqiptarëve të pafajshëm dhe persekutimin për pesëdhjetë vjet të familjeve të tyre. Për aq kohë sa kjo pjesë e popullsisë nuk do të gjejë mënyrën të pranojë krimet e kryera, qoftë edhe 72 vjet më parë vendi nuk mund të ketë asnjë mënyrë pajtimi dhe zhvillimi normal. Në këtë rast fajin, topin në dorë, e kanë jo vetëm politikanët, por edhe zgjedhësit e tyre, jo vetëm aktivistë e partisë, por edhe gazetarët, edhe gjithë media që i fryn urrejtjes dhe përçarjes.

Nuk është e nevojshme që Shqipëria të ndjekë hap pas hapi të njëjtin proces që u praktikua në Kili dhe në Afrikën e Jugut. Por diçka duhet bërë sepse Lufta e Dytë Botërore ka 73 vjet që ka mbaruar, Komunizmi ka 25 vjet që ka rënë dhe ne vazhdojmë, për turp të botës, me të njëjtën mendësi t’i hakërrehemi njeri-tjetrit, pa pasur kurajon për t’u qytetëruar.

Braktisja e Letërsisë

Është më se e natyrshme që dhënia e Nobelit në Letërsi të pritet me më shumë interes se sa çmimet në Fizikë, në Ekonomi, apo në Mjekësi. Shumë më tepër njerëz lexojnë dhe janë në gjendje të japin mendim për librat, se sa mund të jenë në gjendje të përcaktojnë nëse kjo teori ekonomike është më e saktë se sa ajo tjetra, ose kjo arritje në mjekësi është më e vlefshme se tjetra..

Nobeli në Letërsi shumë herë i ka befasuar lexuesit me shkrimtarë të panjohur, nga vende dhe letërsi jo tepër të promovuara dhe të përkthyer. Në këto raste, ata që dijnë të lexojnë, në vend që të reagojnë, kanë pritur me durim derisa të kenë rastin të njihen me autorin në fjalë, dhe pastaj ta japin mendimin e tyre. Kur shkrimtari kinez Mo Yan mori Nobelin në 2012, unë u çudita, pasi nuk e kisha dëgjuar kurrë.  Madje mendova se çmimi do t’i ishte dhënë për motive jashtë letrare. Por kur më ranë në dorë libra të tij, u binda që Nobeli i ishte dhënë me të drejtë.

Dy vjet më parë Nobeli iu dha tregimtares kanadeze Alice Munro. Unë kisha lexuar tregime të Munrose më parë dhe nuk më kishin tërhequr shumë. Për mua ka shkrimtarë të tjerë kanadezë, veçanërisht Margaret Atwood, që do ta kishin merituar më tepër Nobelin. Megjithatë, kjo është punë shijesh dhe unë nuk  mund ta hedh poshtë Alice Munro.

Sivjet punët rrodhën ndryshe. Komisioni i Nobelit vendosi t’ia kalojë çmimin një autori këngësh dhe këngëtari. Natyrisht që këtë rradhë do të kishte shumë më tepër, jashtëzakonisht shumë më tepër njerëz që kanë dëgjuar dhe shijuar këngët e Bob Dylan-it. Unë jam i bindur që ka shumë më tepër njerëz sot që kanë dëgjuar këngët dhe vargjet e Bob Dylan-it se sa njerëz që kanë lexuar Tolstoin, Hygonë, Markezin, Heminguein, e këdo shkrimtar tjetër.

E kam pëlqyer dhe vazhdoj ta pëlqej Bob Dylan si këngëtar, si autor këngësh. Ai ka tekste këngësh të mrekullueshme, me nënkuptime të holla dhe mesazhe të fuqishme. Është autor intelektual, që i jep tjetër përmasë këngës. Është muzikant me vizion. Rradhën e fundit kur erdhi në Toronto unë bleva një biletë jo të lirë për ta parë drejtpërdrejt në koncerti. E, megjthatë, nuk jam i bindur që dhënia e Nobelit një këngëtari apo autori këngësh, qoftë ky edhe Bob Dylan është zgjidhja më e mirë.

Mund të thuhet që Bob Dylan ka arritur të përcjellë një poezie të mirë te sa më shumë njerëz. Por mund të thuhet edhe që ai është bërë i njohur si poet vetëm pasi ka pasur sukses në një fushë tjetër, në muzikë. Kënga është një formë artistike shumëplanëshe, ku ndërthuren një larmi elementësh - melodia, interpretimet instrumentale, vokali, arranxhimet, teksti, momenti i lançimit, komunikimi me audiencën, etj. Teksti, ose poezia, është vetëm një element dhe, në shumë raste, siç mund ta dëshmojnë edhe ata që shkruajnë poezi për muzikë, shpesh suksesi i këngës varet jo aq te vlerat poetike se sa te fjalët kyçe.

Bob Dylan ka botuar një libër autobiografik dhe një vëllim me poezi. Kjo është letërsia e tij. Nëse i janë shitur libra, kjo ka ndodhur sepse kanë emrin e këngëtarit Bob Dylan, dhe jo për vlerat poetike (të cilat nuk po i diskutoj). Ai nuk ka shkuar te masa e njerëzve me vlerat e poezisë, por me vlerat e këngëve. Atë nuk e ka bërë të njohur poezia, letërsia. E ka bërë të njohur një zhanër tjetër.

T’i japësh Nobelin një autori për vargjet e këngëve, sado të suksesshme ato, sado të fuqishme si mesazhe, është njëlloj si të thuash: “Tani po e shohim që shumë njerëz nuk lexojnë më libra, prandaj po heqim dorë nga dhënia e çmimit atyre që bëjnë letërsi. Po ia japim një forme arti që ka më shumë pasues.’ Kjo tërheqje e komisioni i Nobelit, kjo braktisje e letërisë, mua nuk më pëlqen. Ky është mendimi im, dhe unë do të kisha qef ta debatoja këtë mendim në këtë plan me këdo që do të ishte i interesuar. Mbase edhe jam gabim dhe ka argumenta që e hedhin poshtë atë. Këtë mendim e kam parë të shprehur në forma të ndryshme, madje edhe më mirë të organizuara nga shumë të tjerë.

Çuditërisht (ose jo) kundërshtimi ndaj një mendimi të tillë këto ditë po shprehet me…një batare fyerjesh e sharjesh për Ismail Kadarenë. Çdo rezervë e shprehur për dhënien e Nobelit kantautorit Bob Dylan është marrë si shenjë zhgënjimi që Nobelin nuk e ka marrë Kadare.

Po, unë do të desha që Nobelin ta marrë Kadare, sepse është shkrimtar i shkëlqyer shqiptar dhe unë mendoj se e meriton. Do të desha, kam pritur dhe do të pres çdo vit që ai ta marrë. Por kur Nobeli i është dhënë dikujt tjetër nuk kam pasur asnjë lloj inati me atë që e ka marrë. Kjo do të ishte marrëzi. Letërsia është art, nuk është stadium futbolli. Edhe në stadium, kur kundërshtari luan më mirë, s’ke përse e merr inat.

Nuk kuptoj se përse për të kundërshtuar idenë që Nobeli nuk i duhej dhënë një kantautori ngrihen njerëz dhe gërmojnë në vargjet e fëmijërisë të Kadares, fusin kokat thellë në kazanet e plehërave të kohës së komunizmit për të gjetur pisllëqe që t’ia hedhin përsipër shkrimtarit. Nëse unë kam mendimin që Nobeli nuk duhet dhënë për vargje këngësh, atëherë këtë mendim e kam edhe për vargjet e këngëve që ka shkruar Kadare. Për mua Kadare nuk duhet ta marrë çmimin as për vargjet e këngëve, as për poezitë, as për fjalimet, as për mendimet e shprehura nëpër gazeta. Ai duhet të vlerësohet për romanet e tij më të mirë, për Pallatin e Endrrave, për Gjeneralin e Ushtrisë së Vdekur, për Dosja H, për Viti i Mbrapshtë, për Darka e Gabuar…

Fajin në këtë mes e ka padyshim komisioni i çmimit Nobel që e ka ulur nivelin e diskutimit letrar në nivelin e teksteve të këngëve, ose më saktë, në nivelin e atyre që nuk lexojnë kurrë letërsi dhe që letërsinë e njohin vetëm përmes teksteve të këngëve. Një njeri që nuk lexon një libër, edhe po ta lexonte Kadarenë nuk do ta kuptonte. Por këngët e Bob Dylan di t’i dëgjojë kushdo. Kushdo di të postojë në Facebook ‘Knocking on Heaven’s Door’, që është nga tekstet më të pa vlerë të Bob Dylan, për të provuar se çfarë poeti i fuqishëm është Dylan. Ja, këtë bëri Komisioni i Nobelit. E uli diskutimin letrar nga niveli i librave te niveli i këngëve. Pikërisht për këtë unë isha kundër zgjedhjes së sivjetme, jo sepse kam ndonjë gjë kundër Bob Dylan, të cilin vazhdoj ta dua si këngëtar dhe autor vargjesh.  

Fjala e Princit

(Leka II i drejtohet të ftuarve mbretërorë të Europës):

Të nderuar miq të ftuar,

Së pari dua të falenderoj të gjithë përfaqësuesit e familjeve mbretërore që kanë ardhur nga të katër anët të më nderojnë me pjesmarrjen e tyre në dasmën time.

Do t’ia nis me Princeshat Maria Pia dhe Maria Gabriella të Savojës, mbesat e Perandorit Viktor Emanueli III. Unë dhe familja ime do t’i mbetemi në jetë të jetëve mirënjohës Italisë dhe Perandorit Viktor Emanueli III për sa ka bërë për familjen time dhe për kombin shqiptar. Në kohërat më të vështira, si në 7 Prill të vitit 1939, kur gjyshi im ishte i detyruar ta linte Shqipërinë, duke marrë me vete babanë tim të shkretë që kishte vetëm dy ditë që kishte lindur dhe të syrgjynosej me gjithë familjen nëpër botë, Perandori Viktor Emanuel III me guxim të pashembullt mori përsipër shpalljen edhe mbret edhe perandor i Shqipërisë, duke mbuluar kështu boshllëkun mbretëror të lënë nga gjyshi.

Thonë se ushtria e Musolinit dhe e Perandorit Emanueli III hynte në vendin tonë për të luftuar me ushtrinë greke në mënyrë që të merrte nga Greqia territoret që kjo na i mbante pa të drejtë, si dhe për ca më tepër. Por fakti që këtu ndodhen edhe Princesha Irenë me Princin Majkëll e Princeshën Marina, tregon që ato s’e vrasin shumë mendjen për të kaluarën. As unë nuk dua të mbaj mëri për luftën e mbretërisë greke kundër përpjekjeve të paraardhësve të mij për pavarësi; për shtypjen që i kanë bërë gjuhës shqipe; për përpjekjet e tyre për asimilimin e jugut të Shqipërisë. Ne mbretërorët s’mbajmë mërira. Për më tepër, të gjitha përpjekjet e mbretërisë greke ndaj shqiptarëve kanë pasur si synim kthimin e shqiptarëve në grekë, gjë që flet për dashurinë e madhe që kjo familje ka pasur për popullin tim. Ata nuk e kanë kursyer kurrë gjakun e shqiptarëve për t’ia arritur këtij synimi.

Meqë ra fjala për mirënjohje, unë dua t’i shpreh mirënjohjen e veçantë këtu edhe Princit dhe Princesësh Majkëll dhe Kent të Britanisë së Madhe për përkrahjen që i ka dhënë Familja Mbretërore e Mbretërisë së Bashkuar familjes mbretërore të Savojës për ta kontrolluar Shqipërinë pas largimit të gjyshit tim. Ata i dhanë një ndihmë shumë të madhe e të sinqertë drejtpërdrejtë edhe gjyshit tim duke mos e pranuar të shkelte në Britani ku, po të kishte shkuar, me atë shtrenjtësi jetese dhe me atë kurs këmbimi që kishte paundi britanik, ai do t’i kishte prishur shumë shpejt ato pak lingota ari që kishte arritur të merrte me vete kur u largua nga Shqipëria. Por duke jetuar në Egjipt, në Afrikën e Jugut dhe ne vende të tjera të botës, gjyshi i pati të gjitha mundësitë të kursente. Britania i dhanë bekimin e vet Perandorit Viktor Emanuel III që të bëhej monarku i shqiptarëve, një veprim që ia lehtësoi jashtëzakonisht zemrën gjyshit.

Për këtë mund të dëshmojë edhe Princa Aliu nga Egjipti. Por unë s’do të ndalem shumë në emrat e princave nga vendet muslimane, si Irani, Egjipti, Maroku etj., pasi gjyshi im bëri gjithë përpjekjet e mundshme për t’u kthyer nga monarkitë e vendeve katoliko-protestante dhe për t’u lidhur me familjet mbretërore të Europës, të cilat u treguan shumë krahëhapur duke i dhënë për grua gjyshen time, pavarësisht se asnjëherë nuk e njohën gjyshin si mbret të ligjshëm.

Le të mbetemi te fqinjët dhe të falenderojmë në mënyrë të veçantë Princin Aleksandër dhe Princeshën Katerinë të Serbisë, me familjen e të cilëve familjen time e lidh një miqësi e veçantë. Nuk po flas për dashurinë që kanë treguar tradicionalisht mbretërit serbë për trojet shqiptare, veçanërisht ato të Kosovës dhe të Shqipërisë së veriut; nuk por flas për ekspeditat e vazhdueshme ushtarake që dërgonin në këto troje për të ndihmuar fshatarët shqiptarë në mënyra nga më krijueset që t’i jepnin fund jetës së tyre të vështirë dhe t’iu finin flakën shtëpive dhe gjithçka kishin; nuk po sjell aspak ndërmend luftrat e lavdishme Ballkanike dhe bëmat e ushtrisë mbretërore Serbe për të shprehur dashurinë për popullsitë shqiptare me anë të therrjeve, përdhunimeve, plaçkitjeve, etj. Dua të përqëndrohem vetëm te ndihma e sinqertë që i dhanë babait tim në kohërat më të vështira të grushtit të shtetit të vitit 1924, ndihmë që gjyshi im ua shpërbleu duke iu dhënë pa kursim troje shqiptare.

Tani, meqë jemi te dhënia dhe marrja e trojeve, më lejoni t’i uroj mirëseardhjen dhe të përshëndes Princ Nikolan II Petrovic-Njegoc, paraardhësit e të cilit me aq zemërgjerësi morën përsipër administrimin e Pllajës dhe të Gucisë, të malësive të Shqipërisë së Veriut. E ç’na duheshin ne shqiptarëve ato kullota alpine pa pikë vlere? Sido që të vinte puna ne nuk i administronim dot.

Këtu nuk mund të mos shpreh falenderimet e veçanta dhe mirënjohjen e pakufi që ne kemi për familjen mbretërore të Rusisë, të përfaqësuar këtu nga Dukesha Maria dhe Duka George. Familja mbretërore e Rusisë ka punuar pa u kursyer për asimilimin e shqiptarëve nga sllavët, duke shprehur kështu dashurinë e tyre të madhe për kombin shqiptar dhe dëshirën për të na parë ne si popullsi sllave. Për këtë ata s’kanë kursyer asgjë dhe kanë ndihmuar me gjithë shpirt mbretërit e shteteve sllave të Ballkanit – serbë, malazezë, bullgarë, por edhe grekë, që të reduktojnë sistematikisht popullsitë shqiptare me të gjitha mjetet, ushtarake, politike, gjeopolitike, ekonomike.

Së fundi, dua të shpreh falenderimet dhe mirënjohjen për të gjithë përfaqësuesit e familjeve të tjera mbretërore që na kanë nderuar me pjesmarrjen e tyre. Edha ata që s’na kanë ndihmuar konkretisht, si këta që përmendëm, nuk na kanë ndihmuar sepse nuk iu është dhënë rasti. Jam i bindur se po të kishin pasur rastin, si monarkë të vërtetë, të njëjtën gjë do të kishin bërë.

Rrofshin Monarkitë, sistemet më moderne të shoqërisë njerëzore! Gëzuar! Le të shërbejë ky rast për të treguar se sa fort e duam dhe e kemi dashur gjithmonë ne mbretërorët njeri-tjetrin. Ne nuk mbajmë kurrsesi mëri, sepse jemi gjak blu. Kur luftojmë, ne nuk vrasim njëri tjetrin, por lemë turmat të bëjnë punën e tyre. Ne nuk derdhim gjak blu, por lemë të derdhet gjak i kuq. Gëzuar!