Tomi Daglas -- Kanadezi më i Shquar i Kohëve

Në vitin 2004 CBC organizoi një emision televiziv për të shpallur Kanadezin më të shquar të të gjitha kohëve. Emisioni u ndoq me shumë interes dhe për javë të tëra anembanë Kanadasë u diskutua me zjarr për të përcaktuar se kush do ta meritonte këtë nder. Ndër kandidatët ishin legjenda e Hokeit Wayne Gretzky, shpikësi i telefonit Aleksander Graham Bell, kryeministri i parë i vendit Sir John A. Macdonald, shkencëtari David Suzuki, zbuluesi i Insulinës Frederick Banting, ish kryeministri i famshëm Pierre Trudeau dhe Terry Fox, djaloshi me një këmbë që ndërmori Maratonën e Shpresës duke vrapuar nga një anë e Kanadasë në tjetrën. Fitues u shpall Tomi Daglas (Tommy Douglas), anëtar i Parlamentit në vitet 40të dhe krijues i Sistemit Shëndetsor Universal në Kanada.

Tomi Daglas lindi në Skoci dhe, kur ishte 6 vjeç bashkë me familjen emigroi në Winnepeg, Kanada. Që kur ishte në vendlindje ai kishte dëmtuar gjurin duke luajtur dhe mjekët atje nuk kishin arritur t’ia kuronin dot. Në Winnepeg gjendja u keqësua dhe prindërit po përpiqeshin t’i gjenin shërim. Derisa arritën përpara një alternative të tmerrshme: t’i prisnin këmbën për t’i shpëtuar jetën, që mund të përballohej nga të ardhurat e familjes, ose t’i nënshtroheshin një operacioni shumë të shtrenjtë, ekonomikisht të papërballueshme për emigrantët e rinj. Fatmirësisht, në atë kohë u gjend një mjek i cili pranoi ta operonte gjurin falas, me kusht që ta përdorte procedurën si demonstrim për studentët. Familja pranoi dhe mjeku arriti t’i shpëtonte dhe jetën, edhe këmbën.   

Ndërsa djaloshit Daglas i mbeti e fiksuar në kokë alternativa e tmerrshme përpara të cilës ishin vënë prindërt e tij. Ai vendosi t’ia përkushtonte jetën dhe karrierën punës për të bërë të mundur që kjo alternativeë të mos i vihej më përpara asnjë nëne, asnjë prindi në Kanada. Me këtë synim pasi kreu studimet në Brandon University të Skocisë e në McMaster University, pasi mori Doktoraturën në Universitetin e Chicagos Daglasi iu fut politikës duke u zgjedhur disa herë deputet i Parlamentit kanadez dhe Kryetar i Qeverisë së Provincës së Saskaçuanit. Ai idoi dhe luftoi për miratimin e  një ligji për Shërbimin Mjekësor Universal – që do të thotë shërbim mjekësor falas për të gjithë. Pavarësisht kundërshtimeve të shumta, ligji u miratua dhe u zbatua me sukses fillimisht në provincën e Saskaçuanit e, më vonë, në të gjithë Kanadanë. Është pikërisht ai shërbim që e gëzojnë të gjithë sot, duke përfshirë emigrantët dhe refugjatët që porsa shkelin në vend. Jo vetëm ajo që ai ka arritur, por edhe mënyra se si e ka arritur e bëjnë Tomi Daglas njerium më të madh që ka nxjerrë Kanadaja.

Po sjell këtu të përkthyer një nga perlat politike të Tomi Daglasit, një fjalim në formë fabule alegorike të mbajtur në vitin 1944, i cili është aktual edhe për gjendjen politike në vende të tjerë.

Fjalimi i Tomi Daglas për Miushërinë

Dua t’i tregoj për një vend të quajtur Miushëri. Miushëria ishte një vend ku jetonin, luanin, lindnin e vdisnin gjithë mijtë e vegjël. Jetonin pak a shumë siç jetoni edhe ju.

Kishin edhe një parlament dhe çdo katër vjetë bënin zgjedhje…shkonin në qendrat e votimit dhe hidhnin votën. Disave iu binte rasti të bënin një xhiro me makinë për të qendra e votimit, madje e vazhdonin xhiron për katër vjet, deri në zgjedhjet e tjera. Njëlloj si unë e si ju. Këshut pra, në ditën e zgjedhjeve minjtë e vegjël shkonin rregullisht te qendrat e votimit dhe zgjidhnin qeverinë. Një qeveri të përbërë nga maçokë të mëdhenj, trashaluqë dhe të zinj.  

Tani, po t’iu duket e çuditshme se si minjtë zgjidhnin qeveri maçokësh, kthejuni pak historisë së Kanadasë këto 90 vjetët e fundit dhe ndoshta do ta kuptoni se nuk kanë qënë më budallenj se ne.

Të kuptohemi, unë nuk po shaj maçokët. Ata e drejtonin qeverinë me dinjitet. Miratonin ligje – domethënë ligje që ishin të mira për maçokët. Vetëm se ligjet që ishin të mira për maçokët, nuk ishin edhe aq të mirë për minjtë. Një nga ligjet, për shembull, thoshte që vrimat e minjve duhet të ishin aq të mëdha sa të hynte lirisht putra e maces. Një tjetër ligj përcaktonte kufizimet e shpejtësisë me të cilën mund të vraponin minjtë – në mënyrë që maçokët ta siguronin mëngjesin pa sforcim.

Të gjithë ligjet ishin të mirë - për maçokët. Sa për minjtë, oh, ato ishin të rënda për ta. Dhe jeta sa vinte e vështirësohej. Derisa erdhi një ditë kur minjtë nuk mund të duronin më dhe arritën në përfundimin se diçka duhej bërë. Ata votuan për t’i hequr maçokët e zinj nga parlamenti. Në vend të tyre zgjodhën maçokë të bardhë.

Duhet pranuar se maçokët e bardhë bënë një fushatë të shkëlqyer. Ata thanë : ‘Miushëria ka nevojë për një vizion të ri.’ Dhe sqaruan: ‘Problemi me Miushërinë qëndron te vrimat e mijve që janë të rrumbullakta. Po na zgjodhët ne, do t’i kthejmë ato në katrore.’ Dhe e mbajtën fjalën. Vrimat katrore të mijve tani ishin dy herë më të mëdha se sa ato të rrumbullaktat, dhe maçokët arrinin t’i fusnin të dyja putrat brenda. Dhe jeta e monjve u vështirësua më keq se asnjëherë.

Por ama kur iu erdhi në majë të hundës dhe s’mund ta duronin dot, minjtë votuan për t’i rrëzuar maçokët e bardhë nga pushteti dhe për të kthyer përsëri të zinjtë. Pastaj iu kthyen përsëri të bardhëve. Pastaj të zinjve. Madje provuan edhe maçokë gjysmë të zinj e gjysmë të bardhë. Dhe këtë e quajtën koalicion. Arritën deri atje sa të zgjidhnin edhe një qeveri maçokësh me pulla: këta ishin maçokë që përpiqeshin të lëshonin zëra si të minjve por vazhdonin të hanin si mace.

Siç e shikoni të dashur miq, problemi nuk qëndronte te ngjyra e maçokëve. Problemi ishte te të qënit e tyre maçokë. Dhe duke qënë maçokë ata kujdeseshin për maçokët dhe jo për minjtë.

Më në fund doli edhe një miush i vogël të cilit i kishte lindur një mendim në kokë. Të dashur miq, ruhuni nga ai miku i vogël me mendime në kokë. Ky iu drejtua minjve të tjerë duke thënë : ‘Verini gishtin kokës. Përse duhet të zgjedhim vazhdimisht qeveri maçokësh? Përse të mos zgjedhim një qeveri të përbërë nga minjtë?’

‘Ou,’ u hodhën minjtë e tjerë. ‘Ky qënka Bolshevik. Rraseni brenda!’ Dhe e futën në burg.

Sidoqoftë, do desha t’iu rikujtoj se miun ose njeriun mund t’i futësh në burg, por mendimin nuk e burgos dot.

Tomi Daglas, 1944

Bunkart

Nëse jeni në apo vizitoni Tiranën, do t’iu rekomandoja të mos lini pa parë Muzeun Bunkart.

Bunkart është një muze krejt origjinal brenda një prej tuneleve monstruoze që ndërtoi enver hoxha për të mbrojtur lëkurën e vet dhe të atyre përreth tij në rast lufte. Ndodhet në Babrru, në brendësi të Dajtit.

Kilometra të tëra tuneli me beton të trashë që shkojnë mbi 100 metra nën tokë; dyer të rënda, sisteme të ndërlikuara ajrimi; punë kolosale skllevërish - bunkeri është i paimagjinueshëm qoftë për shpenzimin e bërë nga një vend aq i varfër, por edhe për shkallën e lartë të fshehtësisë dhe, mbi të gjitha, për paranojën, narcisizmin dhe shpirtligësinë e asaj kaste të ndyrë njerëzish që e mbajti nën zgjedhë atë popull për 50 vjet dhe ishte gati ta linte në çdo çast në mëshirën e fatit.

Nuk do zgjatem në përshkrimin e bunkerit, pasi dua t’ua lë ta kini vetë kënaqësinë e zbulimit të thesareve. Po ve vetëm disa foto sa për t’iu nxitur kurreshtjen:

Kjo është zyra e enver hoxhes brenda në bunker. Ndodhet ngjitur me dhomën e fjetjes ku ishte nje shtrat dopjo, një televizor dhe një radio.

Ndërsa kjo, është banja e komandantit. Kujtoni dushin me vajguri që përdornim dikur! Edhe tualetin, që komandanti e paska dashur të kuq.

Pamje nga korridoret e tunelit dhe një prej dyerve prej betoni.

Ky mjedis është një zyrë e zakonshme brenda tunelit. Mua më kujtoji zyrën e Degës Ushtarake prandaj u ula gjithë qef për të pozuar si Shefi i Zyrës së Degës. Besoj se kam shprehjen e duhur të seriozitetit dhe egërsisë.

Brenda tunelit, në thellësi, e rrethuar me mure të trasha betoni, ndodhej edhe kjo sallë e madhe – të paktën për ndonja 250 vetë - e planifikuar për mbledhje të rëndësishme.

Megjithëse popullsia jashtë do ishte shuar nga bombat atomike, shokët e Byrosë dhe të KQsë do vazhdonin të mblidheshin rregullisht dhe të merrnin vendime të rëndësishme politike për fatet e kombit që nuk ekzistonte më. 

Ndoshta është menduar edhe për koncerte. Në këtë rast, do të ishte me interes të merrej vesh se cilët artistë do të zgjidhte komandanti për t’i marrë me vete në bunker në rast sulmi. Apo s’do merrte asnjë artist të jashtëm, por do ia linte në dorë Nexhit gjithë argëtimin? Ku i dihet.