Rubrika: Fjalë që s’i kemi në shqip

Domethënë fjalë që s’i kemi ende të shqipëruara. Këtu nuk do të përfshihen fjalë të fjalorit teknik, apo shkencor, si për shembull ‘mouse’ i kompjuterit, të cilat kanë filluar të hyjnë në përdorim të përgjithshëm relativisht vonë në të gjitha gjuhët. Do të përfshihen fjalë që kanë të bëjnë me koncepte që në kulturën tonë i kemi konsideruar të panevojshme  t’i kemi. Do të përfshij edhe ndonje fjalë që ekziston në shqip, po që s’e gjej dot në anglisht. 

Privacy – kjo është fjala më e përshtatshme për ta nisur rubrikën. Në anglisht ka këtë përufizim: gjendja apo të qënurit i pa vëzhguar apo i pa shqetësuar nga njerëzit e tjerë;  gjendja apo të qënurit i pa shqetësuar nga kurreshtja e publikut.

Fjalë në këtë kuptim në shqip nuk ka. Të paktën nuk ka pasur deri në vitet 1990-të, sepse më pas është futur e pandryshuar nga anglishtja si ‘privaci’. Arsyeja përse nuk ka pasur fjalë është e thjeshtë: shoqëria shqiptare nuk të jepte kurrë privaci, as në të kaluarën e largët dhe as në kohën e komunizmit. Njerëzit as që e dinin ç’ishte privacia dhe as që mendonin se kjo ishte e domosdoshme. Natyrisht, përdoreshin fjalë si ‘fshehtësi’, për të nënkuptuar me një konotacion negativ veprime që kryeheshin larg syrit të të tjerëve. Google translate jep varjantin shqip ‘intimitet’, që lidhet më shumë me marrëdhëniet seksuale se sa me të drejtën e njeriut për të qënë i pashqetësuar nga sytë apo veshët kurreshtarë të njerëzve të tjerë, të shoqërisë, apo të shtetit. Veçanërisht në kohë të komunizmit koncepti i ‘privacisë‘ shihej si diçka e padëshirueshme, si një përpjekje për t’i shpëtuar syrit vigjëlent të partisë dhe sigurimit të shtetit, si një tentativeë për të kryer veprime të paligjshme. Privacia ishte gati-gati mëkat.

Kur përdoret fjala ‘privaci’ më shkon mendja te dy-tre kurorë që jetonin në një apartament të vogël. Ose te gatimi në banjë. A mund ta kishte konceptin e privacisë një adoleshent që rritej në një dhomë me dy ose tre vëllezër e motra të tjerë? Apo do ta fitonte më vonë, kur shkonte në universitet dhe jetonte me pesë të tjerë në një dhomë të vogël konvikti.

Sot koncepti dhe fjala privaci kanë hyrë të dyja kallëp në fjalorin e shqipes, pa asnjë përpjekje për t’u përshtatur. Këtu s’ka asgjë të keqe. Urojmë të mos ketë rrethana që t’i shtrembërohet ose t’i përshtatet kuptimi, sepse është një nga ato fjalë për të cilat ka më tepër rëndësi kuptimi se sa forma.

Së fundi, ngaqë s’kemi të barazvlefshëm në shqip të ‘privacy’, nuk mund të kemi as për ‘invasion of privacy’.