Mesele pe Korçe

Taqka i Lenkës, ose siç e quanin doçëria Taqkë Cingaridhka, i kërkoi të gjyshes, Olimbisë, që në mëhallë njihej si Maqovica ndihmë për të veshur gurkashkën. Maqovica, që sapo kishte marë shpirton në dorë për të ndezur fufuçkën, fshiu duart në mësallë dhe rrëmbeu griben t’i ujdiste leshkat që i kishte lëmsh.

-          Nuk shkohet në shkollë si i handakosur, - i tha.

-          Po lemë me rehat se do mbodhisem, - u qurravit Cingaridhka.

-          E dembelhanë, prit se dukesh si lugat i fandaksur. E mbushe kallamarin me mellan? Po molidhen e vure në çantë?

-          I vura të gjitha – rezervën, rigën, perigjelin.

-          Po kanonkën? Do të të duhet për të hequr perithorin. Se pastaj s’di ku ti fillosh galavizhdat.

-          Të thashë rigën, kanonkën, rulemanin. Mos u bëj humbamenkë fare.

-          Të rashë kokës që të të çuknavit mirë, - u hakërrye Maqovica. – I ke bërë mathimat apo do të të zënë gafil edhe sot? Se ngelesh përpara klasës si torobell pastaj dhe të shtijen ata xerxevulët me tebeshir. Të ngulin edhe ndonjë pineskë tjetër nga prapa.

-          Unë s’jam humbameno, de. Atë gallofin që më shturi me tebeshir e bëra terbjet vetë. I kërcyen sytë si bumbrekë.

-          Edhe vish shoshonkat se është llapavec jashtë. Do marrësh ndonjë plevit që të çuditesh.

-          Shoshonkat nuk i vesh se dukem si dudum. Këpuckës sapo ia sheshova një peronë që më vriste gishtin.

-          Epo dil me lepitka e me benevrekë atëherë.

-          Jo po si ti që gajase dynjanë duke gjezdisur me penuar dhe fëshfëshe në mes të dimrit.

-          Pika që s’të bije. Unë më mirë dal gollomesh se të ve fëshfëshkën.

-          Iiii, - ia bëri Cingaridhka që mënd u mek kur iu pataks e gjyshja gollomesh në mendje.

-          Lëviz, tani. Mos më rri si gur pe shtufi.

-          Prit se s’kam marrë patumkat. Kemi fiskulturë në palestër sot.

-          Ja ku i ke gjurmashkat. Po bollkat e fiskulturës ku i ke?

-          Varur në kremastar.

-          Ua, bollkat në kremastar, si të jenë dolloma. More ndonjë gjë për të ngrënë në pushim, apo do mbllaçitësh mastikë tërë ditën?

-          Do ble hallvëkoskë me.

-          Bli ushqim pe tamami, mos m’i harxho paratë për fuga dhe ashikë, hallvëkoska dhe pisuska akulloreje se je tharë si cironkë dhe je bërë si pe pe rotke më dyzaj. S’të thonë kot cingaridhe.

Taqkë Cingaridhja u kujtua që s’kishte futur në çantë as fugën vëndkë pëndkë, as onomain patik. Po pastaj e la atë muhabet se atë ditë kishte dëborë dhe e kishin lënë të shkonin te kolovajzja e madhe në Shëndëllia. Hekurishtat i kishte me vete.

-          E mos shko të shkasësh andej nga kukumalja se thyen ndonjë gollganë, - ia bleu mendjen Maqovica.

-          Jo po do luaj si çupkat me posta biz dhe me ngrika-shkrika, - i tha të gjyshes. – Shiko të na bësh ndonjë lakror ti, atë bëj.

-          Ja gati pecin, si t’i duash petët, të holla, me kulaçka.

-          Ose na bëj ndonjë petanik me fasule.

-          Mos do edhe kërnacka me ndonjë çiçkë raki?

-          Jo se rakia e babit është shollomotkë.

-          Prandaj e doje trebishonin ti, të hapje shishkën e rakisë?

-          Epo s’është shishkë pe birre që ta hap me bishtin e furkulicës.

-          Pika ty, di ti malukat nga rakia. Ti je si ligavec gollash. S’ke ndërruar akoma pizhamatë.

-          Po çfarë do ti me, të bëhem si kade pe vere që të më thërrasin gollozdrum?

-          Ah po ti i mer të gjitha llafet jangllësh. Vetëm yt atë të bën terbjet.

-          Po sikur të na bësh ndonjë paçe pe kormine? Na zuri barku lakër armè gjithë muajin. Ose na tiganis ato mëlçiçkat që blemë dje në Gjela Italani.

-          Ikë tani se të mora okllainë. Na bëre me dhimbje koke.

-          Po mer me ndonjë apkë. Ose pi ca ujë  me limua.

-          Ja sa të mbaroj kortinkat se kam për t’iu bërë azhuret, do pastroj ca pezhishkat, t’i mbledh ne farashkë  e ti çoj në ashefkë. Pastaj do mbulohem me levenxkë të ngrohem ca se u plevitosa. Mos m’u mbështet mbi priftul se e theve.

-          Epo ku është lugashka të mbath këpucët?

-          Ikë tani xerxevul se na rokanise kokën. Kur të mbarosh ktheu në shtëpi, mos m’u mbodhis rrugëve. Se atë bëni ti, argalisesh me mangot nëpër ulica.

-          Se mos ke punë tjetër ti, si ngjelkë i merr të gjithë nëpër gojë.

Plaka i vuri reskën portës dhe ku kthye në kuzhinë të bënte pak mëmëligje për mëngjes. Do ta hante me ca peksimadhe që i kish mbetur që prëmë. S’kishte këllqe për t’u marrë me atë djalë. Pastaj u kujtua që djali kishte ditëlindjen dhe filloi të vrasë mendjen ti bënte ndonjë ëmbëlsirë. Kishte kohë që s’ishte bërë mukaet të gatuante ndonjë trishkë. Djalka kishte qef karidhaton, po nuk ia kishte ngenë. Le që atë e kishte bërë në kollozhek, para gjashtë muajsh. E mbante mend mirë se e kishin ngrënë me imonik, pasi kishin pasur edhe një sallatë të mirë me domate sërëke. Po afronte viti i ri dhe duhej blerë edhe ndonjë miskë.

Rubrika: Fjalë të huaja që s’i kemi në shqip

Po sikur ta kthejmë? Të shohim ndonjë fjalë shqip që nuk ekziston në anglisht, për shembull.

Duke pasur parasysh që anglishtja është gjuha më e pasur e botës dhe fjalori i zgjeruar i Oksfordit sot numëron mbi 1 milion fjalë, ndërkohë që gjuhët e tjera të mëdha llogariten te rreth 200 mijë fjalë secila (nuk kam ndonjë të dhënë sa fjalë numëron një fjalor i plotë i shqipes), duket si e pamundur të gjesh fjalë në shqip që nuk janë në anglisht. Megjithatë ka terma të veçantë që përshkruajnë nocione tepër specifike për kulturën shqiptare që nuk arrijnë të kenë të barazvlefshmin e tyre të plotë në anglisht.

Një fjalë e tillë, e rëndomtë për ne dhe e pakapshme për anglishtfolësit është folja ‘përtoj’.

E di që njohësit e thellë të anglishtes do të hidhen me dhjetra sinonime, me shprehje dhe folje që i afrohen kuptimit të foljes shqipe ‘përtoj’. Megjithatë, unë ngul këmbë në sfidën time që një e barazvlefshme që ta ketë të gjithë ngarkesën kuptimore dhe nënkuptimore, emocionale të kësaj foljeje të shqipes është e pamundur të gjendet në anglisht.

Në anglisht ka shprehje si ‘I don’t feel like’ që përdoren për të treguar se dikush nuk është i gatshëm të kryejë një veprim apo një punë. Por ‘I don’t feel like’ ka kuptim edhe më të gjerë edhe paksa më të ndryshëm. Sepse mund thuhet ‘I don’t feel like washing the dishes’ – që do të thotë nuk më vjen për të larë enët, ose I don’t feel like pasta – nuk më haen makaronat). Krejt ndryshe nga kuptimi i foljes përtoj.

Mund të merret edhe fjala ‘laze’. Si folje, laze ka lidhje me ‘lazy’ që në fakt është mbiemër i barazvlefshëm me mbiemrin përtac, dembel. Por folja ‘laze’ ka më tepër kuptimin që sorrollatesh kot pa bërë ndonjë punë, se sa kuptimin e mirëfilltë të foljes shqipe përtoj. Laze nënkupton që s’bën asgjë, që i merr gjërat lehtë, duke u relaksuar, pra duke i lëshuar muskujt. Laze është shprehje pasiviteti, mosveprimi. 

Vini re sa fjalë i duhen kësaj karikature
për të përshkruar nocionin përtoj.

Ndërsa folja shqipe përtoj është folje e trajtës veprore. Ne përdorim një folje në veprore për të shprehur mungesën e plotë të dëshirës për të vepruar. Nuk mjaftohemi që të themi diçka të butë, për shembull që nuk ndihemi shumë mirë për të kryer diçka, nuk kemi vullnet për ta bërë atë, ose na mungon dëshira, entuziazmi, energjitë, forca fizike dhe mendore për të vepruar. Jo, jo, ne i kemi të gjitha këto, por ‘përtojmë‘, domethënë jemi krejtësisht të vetëdijshëm se duhet ta bëjmë, se është një gjë që kërkohet ta bëjmë, se i kemi edhe forcat, edhe mundësitë, edhe energjinë, edhe gjithçka tjetër që ta bëjmë por nuk e bëjmë sepse ne vetë zgjedhim që të përtojmë. Të përtuarit për ne është veprim njëqindpërqind i vetëdijshëm, i vullnetshëm, të cilin ne e kryejmë me bindje të plotë. Folja ka një ngarkesë nënkuptimore që të jep përshtypjen sikur ai që përton është disi krenar për përtacinë e vet. Është, si të thuash, një privilegj, një përparësi që e kemi ndaj të tjerëve. Të përtuarit është shprehje e krenarisë kombëtare. Është si të thuash: Juve vazhdoni punoni sa t’iu dalë shpirti, unë për vete përtoj. Zgjedhja ime e vetëdijshme midis punës, veprimit fizik dhe intelektual dhe të mos punuarit është që të përtoj. Të përtuarit është një lloj aktiviteti, një lloj pune, zanati, profesioni. Profesioni – përtac.