Rubrika: Fjalë të huaja që s’i kemi në shqip

Po sikur ta kthejmë? Të shohim ndonjë fjalë shqip që nuk ekziston në anglisht, për shembull.

Duke pasur parasysh që anglishtja është gjuha më e pasur e botës dhe fjalori i zgjeruar i Oksfordit sot numëron mbi 1 milion fjalë, ndërkohë që gjuhët e tjera të mëdha llogariten te rreth 200 mijë fjalë secila (nuk kam ndonjë të dhënë sa fjalë numëron një fjalor i plotë i shqipes), duket si e pamundur të gjesh fjalë në shqip që nuk janë në anglisht. Megjithatë ka terma të veçantë që përshkruajnë nocione tepër specifike për kulturën shqiptare që nuk arrijnë të kenë të barazvlefshmin e tyre të plotë në anglisht.

Një fjalë e tillë, e rëndomtë për ne dhe e pakapshme për anglishtfolësit është folja ‘përtoj’.

E di që njohësit e thellë të anglishtes do të hidhen me dhjetra sinonime, me shprehje dhe folje që i afrohen kuptimit të foljes shqipe ‘përtoj’. Megjithatë, unë ngul këmbë në sfidën time që një e barazvlefshme që ta ketë të gjithë ngarkesën kuptimore dhe nënkuptimore, emocionale të kësaj foljeje të shqipes është e pamundur të gjendet në anglisht.

Në anglisht ka shprehje si ‘I don’t feel like’ që përdoren për të treguar se dikush nuk është i gatshëm të kryejë një veprim apo një punë. Por ‘I don’t feel like’ ka kuptim edhe më të gjerë edhe paksa më të ndryshëm. Sepse mund thuhet ‘I don’t feel like washing the dishes’ – që do të thotë nuk më vjen për të larë enët, ose I don’t feel like pasta – nuk më haen makaronat). Krejt ndryshe nga kuptimi i foljes përtoj.

Mund të merret edhe fjala ‘laze’. Si folje, laze ka lidhje me ‘lazy’ që në fakt është mbiemër i barazvlefshëm me mbiemrin përtac, dembel. Por folja ‘laze’ ka më tepër kuptimin që sorrollatesh kot pa bërë ndonjë punë, se sa kuptimin e mirëfilltë të foljes shqipe përtoj. Laze nënkupton që s’bën asgjë, që i merr gjërat lehtë, duke u relaksuar, pra duke i lëshuar muskujt. Laze është shprehje pasiviteti, mosveprimi. 

Vini re sa fjalë i duhen kësaj karikature
për të përshkruar nocionin përtoj.

Ndërsa folja shqipe përtoj është folje e trajtës veprore. Ne përdorim një folje në veprore për të shprehur mungesën e plotë të dëshirës për të vepruar. Nuk mjaftohemi që të themi diçka të butë, për shembull që nuk ndihemi shumë mirë për të kryer diçka, nuk kemi vullnet për ta bërë atë, ose na mungon dëshira, entuziazmi, energjitë, forca fizike dhe mendore për të vepruar. Jo, jo, ne i kemi të gjitha këto, por ‘përtojmë‘, domethënë jemi krejtësisht të vetëdijshëm se duhet ta bëjmë, se është një gjë që kërkohet ta bëjmë, se i kemi edhe forcat, edhe mundësitë, edhe energjinë, edhe gjithçka tjetër që ta bëjmë por nuk e bëjmë sepse ne vetë zgjedhim që të përtojmë. Të përtuarit për ne është veprim njëqindpërqind i vetëdijshëm, i vullnetshëm, të cilin ne e kryejmë me bindje të plotë. Folja ka një ngarkesë nënkuptimore që të jep përshtypjen sikur ai që përton është disi krenar për përtacinë e vet. Është, si të thuash, një privilegj, një përparësi që e kemi ndaj të tjerëve. Të përtuarit është shprehje e krenarisë kombëtare. Është si të thuash: Juve vazhdoni punoni sa t’iu dalë shpirti, unë për vete përtoj. Zgjedhja ime e vetëdijshme midis punës, veprimit fizik dhe intelektual dhe të mos punuarit është që të përtoj. Të përtuarit është një lloj aktiviteti, një lloj pune, zanati, profesioni. Profesioni – përtac.