Mite të provokuara

Shënime nga Artan Gjyzel Hasani mbi librin “Hijet e Muzgut” të Arben Kallamatës

Banalizimi i Të Keqes, bërja qesharake e saj është ndonjëherë një mjet më i dobishëm sesa studimet akademike në përpjekjen për të çmitizuar Mitet e rremë. Këtë ka bërë edhe autori Arben Kallamata në romanin e tij, një prozë satirike historike që ngërthen një periudhë kohore nga Zanafilla, krijimin e dy njerëzve të parë mbi Dhe, lindjen e fesë Monoteiste dhe deri në Rënien e Perandorisë Romake.

Të gjitha këto të vendosura në një kontekst domosdoshmërisht Pellazg, miti mbi të cilin ngrihet Parëndësia jonë e Madhërishme.

Libri vjen në një epokë kur busulla pellazge e shqiptarëve, nën efektin e sharlatanizmit dhe amatorizmit bashkëkohor i “tregon” ata në qendër të botës dhe gjuhën e tyre e shpall si gjuha e parë që u fol, madje dhe simbolika e shqiponjës me duar shenjohet që nga Alaska deri në tributë e Afrikës.

Në thelb “Hijet e Muzgut” është një libër kundër mitizimit.

Arben Kallamata, mbartës i një kulture të gjerë e të thellë, në këtë libër hap diafragmën e këndvështrimit të tij duke i dhënë mundësi lexuesit, krejt pa sforcim, të shikojë botën dhe veten nën perceptime origjinale dhe arsyetime të reja. Autori provokon, shpik, sajon situata të cilat vënë në dyshim marrëdhëniet reale të shqiptarëve me veten, me tjetrin e huaj, me historinë e tyre, me veset dhe virtytet e tyre si komb.

“Hijet e Muzgut” është shkruar në një mënyrë tërheqëse.

400 faqet e librit janë fragmentuar në “kapituj” të shkurtër e të zhdërvjelltë që lexohen me po atë kërshëri me të cilën do të shihnim radiografinë pneumonike të gropës së gjoksit tonë kombëtar, nëse kjo gjë do të kishte qenë teknikisht e mundur.

Humori fin, grotesku, situatat e vazhdueshme komike dhe tragjike njëkohësisht, nxjerrin në pah mentalitetin e çuditshëm pellazg të shekullit të 21 ndër bashkëkombasit tanë që si kompensim të të qënurit krejt në hije të vlerave që ofron e sotmja moderne perëndimore, e përfytyrojnë kombin tonë si qendër të botës, gjuhëve dhe qytetërimeve.

Frazat jane ndërtuar në mënyrë të natyrshme dhe pa sforcime që synojnë artificialisht zbukurimin e tyre.

“Hijet e Muzgut” në mënyrë të guximshme dëshmon një nivel sipëran të autoironisë në nivelin kombëtar duke provokuar thellë ndjeshmërinë qesharake pellazge, herë artificiale, e më shpesh absurde të shqiptarëve të sotëm.

Loja me emrat mitike të figurave historike është një tjetër gjetje satirizuese në epokën e sotme ku shpjegimi i origjinës së fjalëve të planetit vetëm nga gjuha shqipe është bërë një zeje kolektive me përdorim gjithnjë e më të shpeshtë. Në thelb Shqipëria e sotme është një vend etimologësh dhe historianësh, dy sëmundje të natyrshme pellazgësh të ditëve tona, ngjitëse më shumë sesa gripi.

Duket sikur libri vjen me vonesë në letërsinë shqipe, por ndonjëherë për realitetet shqiptare vonesa është në fakt koha e duhur. Ne shqiptarët jemi njerëz emotivë dhe përjetimet tona në të mirë në të keqe janë të ekzagjeruara deri në kufijtë e absurdit, shpesh edhe të budallallëkut. Kompleksi i inferioritetit të vendit të vogël kurohet duke shpikur një komb të madh – pak a shumë diçka e ngjashme me trininë folklorike të dhisë, bishtit përpjetë dhe zgjebes.

Kompleksi i një kombi që në vazhdën e historisë vetëm e kanë tkurrur, copëtuar e gjymtuar është te krijimi i mitit të rremë të një populli trim e qëndrestar dhe, paskëtaj të ketë legjitimitetin të mburret me sajesën e vet trimërore duke harruar se mbijetesa nuk përbën kurrë një arsye për t’u mburrur, pasi në thelb nuk është tjetër, por arma e vetme e të dobtëve dhe të pafuqishmëve.

Shqiptarët duhet të fillojnë të riformatojnë raportet e tyre me historinë dhe vendin e tyre në histori, raportet e tyre me madhështinë dhe thjeshtësinë, me fajin dhe fajtorët, veten dhe tjetrin e huaj. Çdo çmitizim i Gënjeshtrës i shërben afrimit me të Vërtetën dhe ky afrim i bën njerëzit dhe mentalitetin e tyre Racional. Dhe pikërisht Racionaliteti është tipari që na mungon ne shqiptarëve tradicionalisht. Leximi i këtij libri të Arben Kallamatës mund të shërbejë si hap i parë në rrugëtimin tonë drejt hapjes së mendjeve tona të mbyllura nga madhështitë tona të vockla.

Një sugjerim, ndoshta në një botim të dytë titulli i librit mund të jetë ndryshe. “Hijet e Muzgut” është peshë e lehtë për një libër kaq të rëndë në brendinë e tij, pasi nuk kemi të bëjmë me një romancë apo narracion melodramatik me muzgje dashurish dhe hije kujtimesh, por me një prozë historike satirike që ngërthen mijëra vjet  brenda vetes, Zotin si personazh dhe Zanafillën e jetës, Zullumet Pellazge të vdekatarëve, Perandoritë dhe qytetërimet e famshme antike, heronjtë e filozofët e tyre, krijimin e Fesë monoteiste, luftërat e mëdha të epokave, e shumë më tepër.

Dhe së fundmi, edhe dy fjalë që marrin shkas jo nga “Hijet e Muzgut”, por nga jehona e tij në media dhe ndër lexues: Për librat e mirë duhet folur, por edhe duhet shkruar, në mënyrë që në kaosin e sotëm të botimeve dhe në epokën e grafomanisë librat e mirë të mos humbasin e të injorohen në harresë. Në Shqipëri mungon Kritika letrare si institucion, mungojnë kritikët e mirëfilltë dhe ata pak që janë shumë shpesh notojnë në ujërat e sigurta klienteliste të qokave.  

Kështu që “barra” e vënies në dukje të vlerave fatkeqësisht  na bie ne autorëve që duhet të tejkalojmë veten dhe egot personale, njohjet e mosnjohjet, simpatitë dhe antipatitë njerëzore, cmirat dhe zilitë e zakonshme mes artistëve dhe krijuesve,  dhe të kuptojmë që edhe vlerësimi realist i veprës së mirë të një autori të ri, apo të panjohur për ne në thelb bën pjesë në krijimtarinë tonë personale letrare dhe në kontributin që ne si autorë mëtojmë të japim në Letrat shqipe. E kush më mirë se vetë shkrimtarët mund të shërbente për lexuesit si guida orientuese drejt letërsisë së mirë?

Toronto, Janar 2020

LIBRI\ Davariten “Hijet e Muzgut”…

Albanian Montreal Press·Wednesday, January 22, 2020·

 

Intervistë ekskluzive me shkrimtarin Arben Kallamata

Toronto- Kanada

 

Vetëm pak ditë më parë, në Toronto u promovua romani “Hijet e muzgut”, i autorit shqiptar Arben Kallamata. Kështu, libri i shtëpisë botuese “Toena”, i paraqitur për herë të parë në Panairin e Librit “Tirana 2019” në nëntorin e kaluar, më në fund bëhet i njohur edhe për lexuesin shqiptar që jeton në Kanada. Eventi i njoftuar para disa javësh, mblodhi miq e dashamirës të shumtë të librit shqip, duke tejkaluar pritshmëritë e organizatorëve. Madje disa dhjetra amatorë të letërsisë, patën rastin ta kenë romanin “Hijet e muzgut” edhe me një autograf të autorit. Nisur edhe nga interesimi në rritje i lexuesve shqiptarë të provincës së Kebekut e më gjerë, Albanian Montreal Press sjell shkrimtarin Arben Kallamata, në një intervistë ekskluzive, ku ai zbulon përmbledhtaz rrugëtimin e tij, ngjarjet në roman, përzgjedhjen e personazheve dhe qëllimin e tij si autor duke ia lënë lexuesit vlerësimin dhe gjykimin e mëtejshëm për gjithçka ndodh në roman.

 

Libri juaj “Hijet e Muzgut” botuar në nëntor 2019 trajton me gjuhën e satirës argumente shumë interesante mbi historinë e qytetërimit. Na thoni dy fjalë më shumë për këtë si edhe rëndësinë që ka ky botim për ju.

 Para së gjithash dua të theksoj se bëhet fjalë për një roman, pra për letërsi artistike, imagjinare. Pavarësisht se tema është historike, pavarësisht se një pjesë e personazheve janë historikë dhe shumë ngjarje përputhen me ç’ka ka ndodhur historikisht, “Hijet e Muzgut” nuk është gjë tjetër veçse krijim letrar. Si i tillë libri nuk ka për qëllim dhe nuk merr përsipër të argumentojë. Si krijues, unë thjesht kam këndvështrimin tim për ngjarjet historike dhe do të më pëlqente që lexuesi të tregohej mendjehapur dhe dyshes si ndaj meje ashtu edhe ndaj mënyrës se si ai vetë e ka perceptuar historinë deri tani. Në fund të fundit, ka arsye të forta që një pjesë e mirë e historisë që na është mësuar, ose që vazhdon të na mësohet të shihet me dyshim. Na janë paraqitur si vlera pikërisht ato që kanë qënë anti-vlera, na janë paraqitur si ndriçuese ato forca që sollën t’errin njëmijëvjeçar, na janë paraqitur si promotorë të zhvillimit pikërisht frenuesit e dhunshëm dhe të vetëdijshëm të zhvillimit. Jam munduar që satirën në libër ta përdor në mënyrë organike, pra aty ku duhet, aty ku është e domosdoshme dhe jo të bëj satirë për hirë të satires, siç mund të jenë, ta zemë disa mite, kulte, apo idhuj që ne i marrim si të mirëqenë. Prej kohësh ka zënë vend mes nesh dhe është ngurtësuar miti i popullit më të lashtë të rajonit dhe të botës, i kombit të parë, autokton, domethënë vendas në atë territor që kur është krijuar bota. Ky është absurditet. Eshtë ngritur dhe trumbetohet miti i gjuhës më të vjetër, më të pasur, më të pastër të rajonit dhe të gjithë botës, deri në budallallëkun që thuhet se është gjuha me të cilën flisnin perënditë, edhe ato të Olimpit dhe ato të Egjiptit të Lashtë. Të njëjtët njerëz që flasin për gjuhën e perëndive betohen për dhe i falen Perëndisë së besimit monoteist. Këtyre i bashkëngjitet edhe marrëzia tjetër, prirja për t’i nxjerrë të gjithë figurat e rëndësishme, historike dhe aktuale, me origjinë shqiptare. Veçanërisht ata që mbahen si heronj, si heronj pozitivë, sepse ata të tjerët ‘të liqtë‘ nuk mund të jenë shqiptarë. Eshtë një krekosje e përbashkët qesharake të cilës nuk ke se si të mos i përqasesh me satirë. Kur Rilindasit formëzuan idenë e krijimit të Kombit shqiptar u pa e arsyeshme të qëmtoheshin pika të historisë që do të ndihmonin në krijimin e një miti të përbashkët, të domosdoshëm për formëzimin e krenarisë kombëtare, krenarisë që do t’i nevojitet një kombi që porsa po krijohej në fund të shekullit të 19-të dhe fillim të shekullit të ’20-të. Puna e tyre funksionoi për bukuri. Vetëdija kombëtare u krijua, shteti, megjithëse i cunguar, u formua. Kjo ndodhi mëse një shekull përpara. Nuk ka asnjë arsye që ne sot, në shekullin e njëzetenjë-të të vazhdojmë t’i biem gjoksit për vlera që s’kanë pikë rëndësie dhe të mos marrim parasysh të tjerat, ato të domosdoshmet. Aq më tepër të sajojmë çdo ditë marrëzira të reja. Ne sillemi si rrugaçë, bërtasim lartë e poshtë, nuk jemi në gjendje të bëjmë një palë zgjedhje për të qenë, i hakërrohemi njëri-tjetrit dhe madje edhe ngremë dorë kundër njëri-tjetrit, ndërkohë që mburremi si populli më i lashtë, me gjuhën më të vjetër. Për çfarë e përdorim ne gjuhën më të vjetër? Për ta bastarduar në medie në mënyrën më të shëmtuar, për t’u grindur në ekran duke folur të gjithë përnjëherësh. Që në vitet ’30-të të shekullit të njëzetë intelektualë si Branko Merxhani dhe Vangjel Koça, flisnin për ‘neo-shqiptarizmën’, për idenë e mbështetjes së vetëdijes shqiptare te kultura, te përparimi, te një shoqëri e ngritur, elitare, dhe jo te vlera të pavërtetueshme të së kaluarës. Po bëhet një shekull dhe ende nuk kujtohemi t’ia vemë veshin seriozisht kësaj ideje. Sa për pjesën e dytë të pyetjes, natyrisht që botimi ka shumë rëndësi për mua si autor, sepse romani “Hijet e Muzgut” më ka dhënë mundësi të shpreh vetveten. Sidoqoftë, e rëndësishme është se çdo të jetë ai për lexuesit – a do të ketë vlerësimin e tyre. Deri tani jam i kënaqur nga pritja.

 

Duke qenë roman historik, me siguri u është dashur të studioni edhe periudhat përkatëse dhe t’u referoheni dokumenteve historike. Sa kohë iu është dashur të përgatiteni për këtë libër?

 Eshtë e vërtetë që kam lexuar shumë, veçanërisht për periudhën e para-rënies së Romës. Por këtë lexim nuk e kam bërë si studiues i historisë, pasi as kam pasur ndërmend dhe as pretendoj të shkruaj libër historie. Unë kam lexuar thjesht me kureshtje, pasi historia është një nga pasionet e mia. Gjithashtu më ka tërhequr qytetërimi romak, ajo periudhë e mahnitshme e zhvillimit të shoqërisë njerëzore, ku u arritën lartësi të paimagjinueshme në arkitekturë, në shkencë, në letërsi, në pikturë dhe në skulpturë, në zhvillimin e administratës dhe vendosjes së ligjeve, në komunikim – në të gjitha fushat e jetës. Ne e njohim pak atë periudhë dhe fatkeqsisht e njohim përmes këndvështrimit të atyre që e kanë shkatërruar. Shumë informacion ose është zhdukur, ose mbahet i fshehtë ose, në rastin më të rëndomtë, është shtrembëruar. Unë jam përpjekur të lexoj autorë të ndikuar pak ose aspak nga ideologjitë sunduese pas-romake, autorë mendjehapur që e shohin zhvillimin e historisë pa filtra ideorë. Dhe jam përpjekur të krijoj këndëvshtrimin tim sa më të pavarur për atë që ka ndodhur dhe për shkaqet që sollën shkatërrimin e gjithë atij qytetërimi. Për këtë më është dashur kohë. Megjithatë, për të shkruar “Hijet e Muzgut” dhe për të mbledhur materiale specifike për të, më janë dashur rreth pesë vjet.

 

“Hijet e Muzgut” është rekomanduar për t’u lexuar nga njerëz të letrave shqipe. Si mendon se do të ndikojë kjo te lexuesi?

 Eshtë e vërtetë që romanin e kanë rekomanduar gjerësisht në rrjetet sociale gjë që për mua ka qënë kënaqësi. Më pëlqen kur vlerësohem nga çdo lexues dhe ia di për nder kujtdo që, së pari e lexon librin tim dhe, së dyti, merr shpreh mendim për të. Për mua nuk ka shumë rëndësi që lexuesi të pajtohet me këndvështrimin tim. Secili prej nesh ka dhe duhet të ketë këndvështrime të ndryshme. Për mua është vlerësim edhe qëndrimi kritik, edhe një mospajtimi. Natyrisht që më bëhet qefi shumë kur mësoj që librin e kanë lexuar dhe e diskutojnë edhe njerëz seriozë, të kualifikuar dhe profesionalë, fjala e të cilëve ka peshë. Prej tyre lexoj me kurreshtje mendimin që kanë për stilin, për gjuhën, për strukturën e romanit. Çdo rekomandim që jepet për librin shton kurreshtjen dhe shton numrin e lexuesve. Si autor dëshiroj dhe shpresoj që vepra ime të lexohet nga sa më shumë njerëz.

 

Komuniteti shqiptar në Kanada është tashmë i konsoliduar prej vitesh. Madje po rritet edhe brezi i dytë i shqiptarëve të ardhur pas viteve ‘90-të. Sipas jush, cila është pesha që duhet të ketë një botim i shkruar shqip për brezat që rriten larg Shqipërisë?

Ka dy pika të rëndësishme në pyetjen tuaj. Së pari, është fjala ‘shqip’. Domethënë ka rëndësi që letërsia që iu jepet atyre të jetë në gjuhën shqipe - në një gjuhë të pastër, të pasur, të larmishme shqipe. Po aq sa jam kundër përpjekjeve për ta nxjerrë shqipen si gjuhën më të vjetër të botës, po aq edhe dua që shqipja të mbetet një gjuhë e bukur, e logjikshme, e zhdërvjelltë, e pabastarduar, një gjuhë pa ndikime, pa struktura gramatikore të deformuara. Brezi i ri i shqiptaro-kanadezëve pikërisht për këtë ka nevojë, për një letërsi shqipe me një gjuhë të pastër shqipe. Anglishten dhe frëngjishten ata i dinë vetë. Nga ana tjetër, brezi i ri i shqiptaro-kanadezëve rritet në afërsi me arritjet më të larta të kulturës botërore, rritet në mjediset ku janë shkruar romanet e Margaret Atwood e Timothy Findley, tregimet e Alice Munrosë, me poezitë e Leonard Cohen, për të mos folur për afërsinë që ka me kulturën që vjen nga poshtë kufirit, nga Amerika. Pra është lexues me kërkesa, nëqoftëse është lexues. Eshtë e frikshme t’iu afrohesh atyre me një libër në shqip. Eshtë përgjegjësi e madhe. Po arrite t’ua fitosh zemrën, është sukses i jashtëzakonshëm. Në fund të fundit unë do të desha që ata ta vlerësonin veprën letrare në shqip jo duke e parë me syrin patriotik, si një qeleshe apo flamur kuqezi që vjen nga atdheu, por duke gjetur në të vlera të vërteta gjuhësore dhe artistike, një letërsi bashkëkohore e moderne.

Bisedoi: Blerina Ruka

 

https://www.facebook.com/notes/albanian-montreal-press/libri-davariten-hijet-e-muzgut/813234089103962/

Martesë me përdhunuesin

Martesë me përdhunuesin është ligji që Erdogani po përpiqet të kalojë në Parlamentin turk. Nuk ka gjë më të fëlliqur. Ligji iu jep mundësi pedofilëve dhe përdhunuesve t’i shpëtojnë burgut nëqoftëse pranojnë të martohen me viktimat e tyre. Me një fjalë, viktimat e përdhunimit detyrohen të vazhdojnë të përdhunohen përjetësisht nga kriminelët. Nuk ka shprehje më të qartë se kjo të mendësisë që e sheh gruan si mall, si pronë.

Megjithatë, ky ligj nuk është as i ri, as i paparë e as i padëgjuar. Sipas Wikipedias, martesa e dhunuesit me viktimën e vet është parë historikisht si zgjidhje e logjikshme. Në shoqëritë e hershme ‘virgjëria’ konsiderohej cilësi e çmuar për femrat dhe viktimat e përdhunimeve nuk kishin shumë shanse që të martoheshin nëse e humbisnin. Për këtë arsye ligji i detyronte përdhunuesit të martoheshin me viktimat.

Një nga referencat më të hershme gjendet në librin e Ligjit të Përtërirë (Deuteronomy) 22 :28 – 29 të Dhiatës së Vjetër: ‘Nëse një burrë gjen një vajzë që është e virgjër dhe e pazënë dhe e kap atë dhe shtrihet me të dhe kjo punë merret vesh, atëherë burri që është shtrirë me të duhet t’i japë të atit të vajzës pesëdhjetë shelekë argjendi dhe ajo duhet të bëhet gruaja e tij, sepse ai e ka dhunuar; ai nuk mund ta divorcojë asnjëherë.’ Pra, nuk ka rëndësi që vajza ka pranuar apo nuk ka pranuar të kryejë aktin seksual, dhe pavarësisht nëse ajo ka apo jo dëshirë të martohet me këtë burrë, burri është i detyruar të martohet me të dhe t’i paguajë prindërve të saj një pajë për ta zgjidhur konfliktin.

Dhiata e Vjetër nuk e specifikon nëse akti seksual kryhet me dhunë apo jo. Në mesjetën e krishterë europiane, një burrë mund të ‘përdhunonte’ një grua dhe pas kësaj ajo kishte të drejtë të zgjidhte, ose ndodhej në presion për të zgjedhur nëse do martohej apo jo me përdhunuesin, pasi pas aktit ajo konsiderohej mall i dëmtuar dhe me mundësi shumë të pakta për t’u martuar.

Në shumë vende të Lindjes së Mesme dhe të Afrikës Veriore ligjet e martesës me përdhunuesin të vendosura fill pas fitimit të pavarësive në mes të shekullit të njëzetë e kishin zanafillën në një përzjerje të traditave ekzistuese arabe të zonës, ligjshmërisë islamike (shkollës Hanafi), ligjeve Perandorake Otomane dhe ligjeve europiane (franceze dhe Britanike). Gruaja është trajtuar historikisht si pronë e të atit. Kur përdhunohej ajo shihej si mall i prishur, prandaj dhunuesi duhej ose të paguante dëmshpërblim ose të pranonte të merrte gjënë e dëmtuar dhe të martohej me viktimën.

Ligjet e martesës me përdhunuesin kanë qënë të përhapura në të gjithë botën deri në vitet 1970të. Në 1997 ligje të tilla kishin 15 vende të Amerikës Latine, Argjentina, Brazili, Kili, Kolumbia, Kosta Rika, Ekuadori, Guatemala, Hondurasi, Nikaragua, Panamaja, Peruja, Paraguaji, Republika Dominikane, Uruguaji dhe Venezuela. Italia ka pasur ligje të ngjashme deri në vitin 1981.

Sipas një raporti të një grupi të Bankës Botërore deri në vitin 2017 ligjet e martesës së viktimës me përdhunuesin i mbanin ende 12 vende -  Angola, Bahrain, Guinea Equatoriale, Eritrea, Iraku, Jordania (e ka hequr në Gusht 2017), Lebani, Libia, Palestina, FIlipinet, Siria, dhe Tunizia (e ka hequr në Korrik 2017)

Sulltani Erdogan po bën edhe një hap tjetër drejt ligjeve të kohës së Kalifatit.

Në kopshtet e Edinit dhe S’Edinit, atje ku nis historia e njerëzimit - Nga Jeta Dedja

Kur mora në dorë romanin “Hijet e Muzgut”, me autor mikun tonë Arben Kallamata, mezi prita të ktheheshim në shtëpi të nisja leximin. Por nuk kisha llogaritur që edhe bashkëshorti po thurte të njëjtin plan në mendje. Megjithatë kur pashë që libri kishte 412 faqe, u tërhoqa nga gara e leximit, për vitin 2019 … Vendosa ta nisja Vitin e Ri si një grua e vërtetë. Duke pirë e lexuar, dhe sigurisht në dietë. Duhet ta pranoj që në 3 faqet e para nuk po e merrja vesh a ishte një parapërgatitje që autori po i bënte lexuesit për çka do vinte më pas, apo ashtu me teori etologjike, abstragime e analiza gjuhësore do të ishte krejt libri? Falë Zotit ose Kallamatës faqet pasuese, ishin çliruese, jo të nervozizmit, por të një kënaqësie të madhe. Libri të imponon një lexim frenetik sapo ti hyn në kopshtet e Edinit dhe S’Edinit, atje ku nis historia e njerëzimit. Atje ku Eva dhe Adami u tunduan të kafshonin mollën e ndaluar, pa ditur që aty ishte konservuar mëkati, prej të cilit vështirë se do hiqnin dorë ndonjëherë. Atje ku Qygja dhe Palloshi, dy krijesa të pafajshme, tamam rob Zoti, nuk ranë pre e reklamës së produktit, por u kuriozuan pas tregëtarit, duke kryer mëkatin e tyre të parë, vrasjen. Kështu, ata humbën rastin të zbulonin seksin. Kjo gjendje vazhdoi derisa një ditë, pasardhësit e Evës dhe Adamit, që për vite me radhë nuk kishin bërë gjë tjetër veçse ishin shtuar në brigjet e Afrikës e kudo përreth, arritën në Xhyrë, në kërthizën e Botës, t’i tregonin Qygjes dhe Palloshit se çfarë funksioni kishin ca pjesë të trupit. Mos kujtoni se gjeneza ndodh kaq thatë sa ç’po e them unë. Ju do mbani barkun me dorë kur të lexoni dialogjet dhe pazaret me humor mes Perëndisë dhe krijesave të tij të para, nominuar kaq bukur dhe me origjinalitet nga autori. Dikush që ka ndjenja të thella fetare ose përkushtim të verbër ndaj doktrinave mund edhe të preket siç në fakt ka ndodhur në raste të tjera kur satiristët janë marrë artistikisht me religjionin. Por ashtu si një fëmijë që lodron me një makinë duke e montuar e çmontuar, hedhur e përplasur, garuar e parkuar, me fantazinë e aftësitë e një mekaniku, shoferi, strategu, shkencëtari dhe lojtari, kështu edhe një krijues duhet të ketë lirinë për të luajtur me historinë, me legjendat, faktet dhe mitet, me tabutë e totemet, për të realizuar potencialin e tij krijues, jo vetëm për veten por edhe shoqërinë. Tek “Hijet e muzgut” ngjarjet zhvillohen në dy kohë, në vitet e para, kur filloi jeta në tokë dhe në vitet anno domini, ose koha e re do të thoshte Kallamata në krye të kapitujve të tij. Kështu, lexuesi ndërmerr një udhëtim fantastik me ndalesa paralele në kohën e Konstandinit të Madh dhe në kohën e Qygjes dhe Palloshit e më tej të Lenkës së Virgjër të Tepelenës, Pirros së madh të të Pirit, e të Teutës, duke u argëtuar me parodizimin e gojëdhënave, miteve, historive e qytetërimeve. Mos prisni të arrini vetëm një pikë kulmore siç ndodh në romanet klasike, sepse kjo prozë moderne ka disa të tilla. Ato do t’i hasni përgjatë jetës në aksion së Qygjes dhe Palloshit dhe krijimit të pasardhësve të tyre, trimërive e tradhëtive të Gegës e Toskës, rolit të Zanës së malit, Lekos së Madh, Lame Lëçitësit, karaktereve biblikë e objekteve të shenjta, figurave të perandorisë romake dhe të ilirëve. Rrugës do të kuptoni edhe se si mbeti e pastër gjuha dhe raca e qygjarëve. E qeshura dhe serioziteti do të na shoqërojë me të njëjtin intensitet deri në fund, ndërsa shquajmë një leksik të pastër, të pasuruar me neologjizma si dhe me fjalë të harruara nga ligjërimi i përditshëm, (për shembull, rokanis, xhings, urxhillëk, bilur, “ia hëngri xhigerin”) të qëndisura thjesht, në fjali aspak kilometrike. Kush e njeh publicistikën e Arben Kallamatës, nuk çuditet nga mjeshtëria e tij për të luajtur me fjalën dhe kuptimet e saj. Surpriza është goditja me sukses që në herën e parë të një romani satirik, i cili të përpin ëmbël dhe ngutshëm. Por autori ka menduar të përfshijë disa sheshpushime gjatë udhëtimit. Kështu, në hyrje të kapitujve ai na tërheq vëmendjen me krijime dhe pjesë të përshtatura nga folklori. Pas kësaj ndalese, si për të marrë pak frymë, Kallamata ia dorëzon lexuesin Helenës, e cila vazhdon udhëtimin me karrocën perandorake në kërkim të Kryqit të Shenjtë. Helena -75 vjeçare, autoritare, e pushtetshme, me një gjuhë të pandryshueshme, pa emocione, e akullt, e sigurtë, rrëfen symbyllur nën hijet e muzgut. Autori ka menduar që këtë personazh ta vendosë përballë alter-egos së saj, Afërditës, ose Venusit. Përmes tregimeve të historisë së shkuar Helena zhvillon luftën e brendshme të mbarsur prej fëmijërisë, genit apo fatit. Ajo na prezantohet si trashëgimtarja e qygjarëve, e caktuara për të realizuar një qëllim sublim të popullit të saj. Jeta e kësaj gruaje vërtitet rreth motos “Siç na dogjën do t’i djegim”. E shpëtuar dikur prej zjarrit që i shoi familjen, Helena 4-vjeçare vendoset në një familje romake për të humbur gjurmët e ekzistencës. Për disa vite ata e mbajnë të paprekur për shkak të kërcënimeve dhe pagesës që marrin, por kur fati i Gentit merr kthesë tragjike, Helena abuzohet fizikisht e seksualisht në bujtinën e fëlliqur. Urrejtja e neveria e saj arrijnë pikën kur ajo e ndihmuar prej një fisniku, të cilin më vonë e zbulon kush është, i vë zjarrin bujtinës dhe shkon e jeton në malësinë e Martaneshit derisa vjen momenti i duhur, të cilin unë nuk po e zbuloj për çfarë bëhet fjalë, në mënyrë që ju të lexoni vetë librin. Autori ka zgjedhur këtë pasardhëse të Qygjes t’i tregojë lexuesit se linja femërore do të jetë e preferuara e tij. Gratë do të simbolizojnë vazhdimësinë dhe origjinën, inteligjencën dhe pushtetin, intrigën dhe hakmarrjen, energjinë dhe lëvizjen. Ndërsa meshkujt i sjell si figura plotësuese që kanë për të kryer ndonjë funksion, duke dhënë mundësi të spekulohet se janë më pak të ditur dhe më shumë fajtorë kur vjen puna në çështje që janë ende aktuale edhe sot. Duke shigjetuar që në fillim të romanit stereotipet me bazë gjinore autori na njeh me anën progresiste të tij. Ai u atribuon grave tipare dominante dhe gjithashtu rezervon një vend për homoseksualët si minoritet që në fillesat e njerëzimit. Por ama, stigmatizimi me finesë i mënyrave të të menduarit dhe të të funksionuarit të karaktereve, si në aspektin biologjik, personal, ashtu edhe atë social e politik nuk bën dallim në kohë, gjini, përkatësi apo shtresë të personazheve. Ndërsa dallim konstatojmë sa i përket stilizimit të karaktereve të bërë me aq mjeshtëri, saqë jo vetëm që imagjinata e lexuesit do t’i përkthejë si në imazhe filmi, por edhe si figura reale historike. Qygjpalloshët flasin me një gjuhë të thjeshtë, konkrete siç është edhe të menduarit e tyre, problemet apo situatat i zgjidhin përmes dhunës, ose çlirimit të gazit intestinal (faqja 81 dhe 121), sjelljet i kanë të orientuara nga nevojat bazike, gjë që tregon se ata, njerëzit e parë, udhëhiqen nga instinkti. Ndërsa qytetarët e epokës perandorake na paraqiten pak më të sofistikuar. Ata kanë mendim, reflektim, emocion që do të thotë se njerëzimi po ngjit shkallët e intelektit. Autori nxjerr në pah disa vlera si premtimi, besa, sakrifica, dashuria jo thjesht për t’i glorifikuar ato dhe për të prekur ndjenjat e lexuesit, por për t’i përdorur në funksion të motiveve themelore të jetës së personazheve. Disa herë Kallamata përdor të kundërtën e asaj që presim nga një karakter, duke thyer e provokuar skemat e ngurta të rrënjosura e trashëguara përmes sistemit universal të qëllimshëm të edukimit. Ai vendos në rrafshin e rëndomtë tokësor, heronjtë e mitet, motivet e luftës, fitoret apo humbjet, simbolet fetare dhe klerikët, duke i ravijëzuar aspak ngjashmërisht me klishetë që makineria propagandistike globalisht ka ushqyer historikisht masën. Për shkak të disa ngjashmërive me ngjarje e personazhe historike apo mitologjike, mund të na duket sikur Kallamata po na rrëfen të pathënat, sipas stilit «qesh e ngjesh», sikur po zbulon pjesët e errëta të të vërtetave të fshehura ndër shekuj. Ose ndoshta jo, është thjesht një këndvështrim që i shtohet shumë të tjerëve. Si rrjedhojë, natyrshëm shijojmë jo vetëm anën humoriale, por edhe procesojmë një të menduar reflektiv mbi mjaft tema të librit: A është shqipja origjina e gjuhëve? Po Zoti, a është ai që thuhet se është? Nga e kemi prejardhjen? A ishin pellazgo-ilirët në themel të çdo qeverisjeje dhe komploti? A kishte një Kryq të Shenjtë? Si u instalua krishtërimi? A fshihen shumë vese e krime nën veladonin e besimit? Si luhet me injorancën dhe a është ajo burim i shumëçkaje? A është gjithçka ashtu si duket apo asgjë nuk duket ashtu siç është? Unë ju ftoj të lexoni “Hijet e Muzgut”, një roman mrekullisht provokues, i shkruar me stil unik dhe inteligjencë, i cili i ka dhuruar letërsisë shqipe personazhe dhe fragmente humoristike që shumë shpejt kanë për t’u përfshirë në ligjërimet publike. Për ta mbyllur, unë e shijova pa fund… Toronto, 18 Janar 2020