Nacionalisti Unë

Në një nga shkëmbimet e mendimeve për politikën që fatkeqsisht sikur po na imponohet me forcë kohët e fundit, dikush më quajti nacionalist. Unë po mbroja të drejtën e Kanadasë për të qenë shtet i pavarur duke shprehur mendimin se përpjekjet për ta gllabëruar atë dhe për ta kthyer në një shtet të pesëdhjetëenjëtë të SHBAve ishin monstruoze dhe qesharake. Por bashkëshqiptarit në Boston kjo ju duk nacionalizëm i papranueshëm.

Dukeqenë se unë nuk e mbaj veten për nacionalist u vura të mendoj nëse akuza ishte e bazuar ose, të paktën, a kishte të drejtë ai që e bënte që të thoshte se, sipas këndvështrimit të tij, isha i tillë. Për më tepër më doli rastësisht përpara një citim i Bertrand Rasëll: “Kur vuan nga nacionalizmi, njeriu beson se vendi i tij është më i qytetëruari dhe më njerëzori në botë, ndërsa armiqtë janë fajtor për çdo egërsi dhe kafshëri që mund të imagjinohet. Dhe meqë janë kaq të këqij dhe të egër dhe të këqij, ndërkohë që ne jemi kaq të qytetëruar dhe njerëzorë, nuk ka asnjë shkallë kafshërie apo egërsie që nuk na lejohet ta përdorim kundër tyre. Kjo është motoja e nënkuptuar e nacionalizmit.”

U përpoqa ta gjykoj veten në mënyrë sa më të paanshme sipas kritereve të kësaj thënieje dhe akuzës që më bëhej.

Së pari, unë kam dy kombësi/nacionalitete – shqiptar dhe kanadez – gjendje që më ka bërë ta shikoj nacionalizmit paksa me gjak të ftohtë. Kombësinë shqiptare e kam për shkaqe rastësore – domethënë sepse kam rastisur të lind në Shqipëri nga dy prindër shqiptarë. Veç kësaj, jam rritur dhe edukuar në Shqipëri. Por nuk ka qenë zgjedhja ime. Dashuria për dhe lidhja ime me Shqipërinë janë më së shumti emocionale, të pakontrolluara nga arsyeja. Unë e dua Shqipërinë pavarësisht se çfarë mendoj. Kombësia Kanadeze ka qënë njëqindpërqind zgjedhja ime. Vetë vendosa vetë të emigroj në Kanada; vetë pranova (në fakt kërkova) të marr pasaportën (kombësinë) kanadeze, dhe jetoj këtu që prej 28 vjetësh. Jeta ime është pak a shumë e ndarë në mes, me gjysmën e saj në Shqipëri dhe tjetrën në Kanada. Për hir të argumentit që po diskutoj dua të përmend  edhe se kam pasur rastin të jetoj dy vjet në Shtetet e Bashkuara dhe tani banoj jo më larg se 20 km në vijë të drejtë nga kufiri me këtë vend të madh.

Akuza m’u bë si nacionalist Kanadez sepse po më dukej e papranueshme ideja që Kanadaja të gllabërohej nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në këtë vështrim, them se akuzuesi ka pjesërisht të drejtë, sipas përkufizimit të Rasëllit. Ja arsyet:

Unë vërtet mendoj se Kanadaja është vend më i qytetëruar dhe më i zhvilluar se Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe se ndoshta një pjesë e madhe e shteteve të tjerë të botës. Natyrisht, Shtetet e Bashkuara janë më të pasura ekonomikisht dhe shumë më të fuqishme ushtarakisht dhe me shumë më tepër mundësi për të bërë para. Por kjo nuk do të thotë se është aq i qytetëruar dhe i zhvilluar sa Kanadaja.

Unë mendoj se Kanadaja është një vend shumë më i mirë për të jetuar. Kanadaja është shoqëri shumë më tolerante ndaj të gjitha llojeve të pakicave – atyre me ngjyrë të ndryshme lëkure apo flokësh, atyre me aksente apo gjuhë të ndryshme, atyre me parapëlqime të ndryshme seksuale, atyre me besime ose mosbesime të ndryshme fetare, atyre që vishen tjetërlloj, hanë ushqime të padëgjuara ndonjëherë, mbajnë erëra të çuditshme dhe veshin rroba të pazakonta. Ndaj kujtdo.

Unë mendoj se Kanadaja është shoqëri shumë më zemërgjerë, që i ofron të gjithë qytetarëve të vet shërbim shëndetsor të barabartë. Nuk po them “falas”, po them “të barabartë”. Në Kanada përballë sëmundjes, ashtu si edhe përballë vdekjes, të gjithë janë të njëlloj - domethënë të gjithë kanë të drejtë të këshillohen me mjekun, të marrin mjekimin e duhur dhe ilaçet që iu nevojitet për t’u kuruar, pavarësisht nga gjendja ekonomike. A ka probleme shërbimi shëndetsor kanadez? Plot. Megjithatë, për mendimin tim, është shumë më i përparuar dhe njerëzor se një shërbim mjekësor ku trajtimi jepet sipas madhësisë së xhepit.

Kanadaja është vendi me numrin më të madh (përqindjen) të njerëzve me shkollë të lartë në botë. Ky nuk është mendimi im; është statistikë. Natyrisht, SHBA ka Harvardin, Stanfordin, MTI-në etj., që janë maja të mendimit akademik dhe shkencor. Por ato janë institucione të pakicave që mund ta përballojnë ekonomikisht studimin atje. Në Kanada kushdo mund të studiojë kudo. Shkolla nuk është falas, por nuk është as e papërballueshme. Ka programe ndihme për të gjithë ata që duan të studiojnë dhe pranimi në universitet bëhet sipas meritës, jo sipas parave.

Në Kanada nuk ka geto – as geto të varfërish, as geto të pasurish (gated communities). Në Kanada ka të pasur por ata nuk ua tundin përpara fytyrës pasurinë e tyre të varfërve. Në Kanada ka ndryshime në të ardhura, por ato nuk janë humnera të thella, të papërfytyrueshme.

Unë mendoj se, përgjithësisht në Kanada nuk i bijen gjoksit me mburrje, nuk bërtasin, nuk tundin flamuj dhe hedhin fishekziare me pompozitet, nuk mundohen t’iu imponohen të tjerëve me argumentin se janë kanadezë.

Në Kanada njerëzit nuk dalin me armë në brez, nuk mbushin sëndukët dhe kthinat e shtëpive me automatikë, flakëhedhës dhe lloj-lloj mjetesh të tjera për të marrë jetë njerëzish. Natyrisht, si në çdo vend tjetër edhe në Kanada ka kriminelë dhe vrasës, por njerëzit nuk janë të detyruar të mbajnë armë për të ruajtur familjen dhe fëmijët e tyre. Këtë punë ia lenë në dorë policisë.

Në Kanada politikanët janë të butë, të qetë, të qytetëruar. Ata luftojnë fort për karriget, por pa i kaluar kufijtë e mirësjelljes, pa e kërcënuar njëri-tjetrin me burg, pa u betuar për hakmarrje me burgje dhe dëmshpërblime. Kalimi i pushtetit nga një forcë politike në tjetrën bëhet paqësisht, me mirësjellje dhe mirëkuptim, aq sa asnjeriu nuk i shkon ndërmend të shohë në televisor si spektakël inagurimet e krerëve të shtetit. Politikanët e lartë kanadezë mund t’i shohësh rastësisht në rrugë duke vrapuar me tuta anës lumit.

Këto janë disa nga mendimet e mia për superioritetin e Kanadasë. Në bazë të këtyre mendimeve unë mora vendimin të jetoj dhe të rris pasardhësit në këtë vend. A më bëjnë këto mendime nacionalist? Përsa i përket pjesës ku unë mendoj se shoqëria kanadeze është superiore ndaj asaj amerikane, ndoshta po. Për t’iu kthyer përkufizimit të Rasëllit, në dallim nga nacionalisti i tij unë kurrsesi nuk mendoj që Kanadaja duhet të gllabërojë apo të masakrojë, t’i vërsulet apo të përvetësojë ndonjë shtet tjetër. Po ta bënte këtë Kanadaja do t’i humbiste vlerat e veta si vend i qytetëruar, të paktën në sytë e mij. (Për kuriozitet, në vitet 2000 ishujt Turks dhe Kejkos i kërkuan zyrtarisht Kanadasë që t’i pranonte si territore të tyre. Kanadaja nuk pranoi, sepse ka vlera dhe parime si vend. Më parë ajo ka refuzuar kërkesa të ngjashme nga Xhamajka (1882), Barbejdos, Bahamas, Federate e Indive Perëndimore, etj.) Kanadaja nuk dëshiron të aneksojë askënd.

Gjithashtu, pavarësisht deklaratave të papërgjegjshme të një politikani amerikan, unë admiroj shumë anë të shoqërisë amerikane dhe njerëzve që jetojnë atje: shpirtin e tyre liridashës, kulturën e përparuar, idetë gjeniale dhe shpikjet, shkencën që i ka paraprirë në dhjetëvjeçarë botës, letërsinë e niveleve nga më të lartat, muzikën e shkëlqyer, sportet. Por jo paratë. Unë nuk admiroj paratë.

Prej kohësh kisha vendosur të mos merresha, të paktën në fejsbuk, me Trampin. Në fushatën dhe presidencën e tij të pare isha shumë aktiv, sepse e shikoja si një rrezik për demokracinë në vendin më demokratik të botës. Por shprehja e mendimit tim të hapur më vuri në armiqësi me shumë miq të mij që ishin dhe janë përkrahës të flaktë të tij. Në këtë rast unë mendova që miqësitë personale janë më të rëndësishëm se sa mendimet për një politikan. Gjithashtu, iu dhashë të drejtë edhe atyre që argumentonin se nuk ishte puna ime të diskutoja se kush zgjidhej në një shtet tjetër. Prandaj për rreth katër-pesë vjet thuajse nuk u mora fare në këtë temë. Madje as kur ai u rikthye në pushtet dhe po bëhej e qartë se demokracia në SHBA po merrte tatëpjetën përfundimtare. Por muajin e kaluar ai goditi drejtpërdrejt vendin ku unë jetoj, ku rriten fëmijët dhe mbesat e mia. Ashtu si 40 milionë kanadezë të tjerë (me përjashtime të rralla) unë u ndjeva i kërcënuar dhe shpreha mendimin tim ndaj këtij agresioni. Shenjë e nacionalizmit? Gjykojeni vetë. 

E vërteta mbi përrallëtarët.

(Shënime mbi librin “Përrallëtarët e gjuhës shqipe”                                                 të Ardian Vehbiut)

Sapo ktheva faqen e fundit të "Përallëtarët e gjuhës shqipe" të Ardian Vehbiut. Duke lexuar mendja më kishte çuar shpesh diku në fillim të viteve 70të, kohëra kur në shtëpi nuk kishte hyrë ende televizori dhe derisa të vinte ora e gjumit mbrëmjet i kalonim kryesisht duke lexuar dhe komentuar për ato që lexonim. Më ka mbetur në mendje një natë kur im atë na lexonte pjesë nga një libër i botuar dikur në vitet 30-të ku autori bënte humor me atë që Vehbiu sot e quan "turbo albanologji" dhe me dikë që e shpjegonte, për shembull, prejardhjen e toponimit "Thermopile" me shqipen e sotme. Shkruante se në betejën e famshme kishte marrë pjesë edhe një grup ushtarësh shqiptarë nga Korça dhe në britmat e luftës mbizotëronte thirrja: “There more Pilo!” Ergo - Thermopile.

Ndoshta prej asaj kohe, por edhe për arsye të shkollimit tim të mëvonshëm dhe një kurreshtjeje për gjuhësinë, i kam ndjekur me ëndje dhe humor përpjekjet amatoreske për të shpjeguar përmes shqipes fjalë dhe emra nga gjuhë e kultura të tjera dhe për ta shpallur shqipen gjuhën më të vjetër në botë dhe shqiptarët kombin më të lashtë në planet. Përralla të tilla i kam trajtuar me sarkazëm te dy librat e mij të parë, Kronikë Bastardësh dhe Hijet e Muzgut, siç kam bërë humor edhe në fejbuk me përpjekjet për t’i nxjerrë me origjinë shqiptare të gjithë figurat e shquar të njerëzimit. Megjithatë, përmasat e budallallëkut i kanë kaluar me kohë të gjitha caqet dhe humori ndoshta nuk mjafton.

Përhapja e televizioneve private dhe më vonë e rrjeteve sociale i dha albanologjisë “patriotike” aq shumë hapësirë veprimi sa shpejt u bë e qartë se nuk kishe më të bëje me atë babushin gjysmë të lajthitur që "emergency" e shpjegonte me shqipen "e-merr-e-gjen-si" (domethënë që makina e urgjencës mjekësore të vjen dhe të merr ashtu si të gjen), por me mashtrues profesionistë që sa vinin e bëheshin më agresivë. Sot amatorizmi, sharlatanizmi dhe budallallëku kanë veshur petkun e erudicionit, kanë vënë përpara mburojën kuq-e-zi të nacionalizmit dhe, falë përkrahjes së medias, kanë mundur të rreshtojnë pas vetes një numër aq të madh syleshësh saqë humori dhe sarkazma ndihen të pafuqishme.

Prandaj nevojiten libra si "Përrallëtarët..." i Vehbiut.

“Përrallëtarët e gjuhës shqipe” (Shtëpia botuese Naimi, 2024) është libër i nevojshëm për t’iu përballur me fakte e të vërteta shkencore albanologjisë fallco jo sepse mungojnë studimet serioze në këtë fushë, por sepse ato, si gjithçka shkencore, janë një lloj letërsie e pakapshme nga publiku i gjerë. Të cituara gjerësisht nga Vehbiu, studimet e Çabejt, Topallit, Demirajt, Joklit në fushën e prejardhjes dhe historisë së shqipes përfaqësojnë arritjet më të mira të shkencës albanologjike, që vuajnë fatin e shkencës në përgjithësi, domethënë janë të vështira për t’u lexuar e kuptuar nga publiku i gjerë. Mungesa e kanaleve të komunikimit me masat është problem i vjetër shkencës në përgjithësi, por është bërë veçanërisht i mprehtë në kohë si e tanishmja kur debatin shoqëror, kulturor dhe shkencor e kontrollon mediokriteti.

Në ditët që jetojmë çdo i paditur ka në dorë një tastjerë dhe një ekran celulari, një platformë ku shpreh mendimin ose mungesën e tij dhe gjen përkrahje e shumëfishon zërin për çfarëdolloj idiotësie. Mediokriteti i ka shpallur luftë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës mendimit elitar, racional dhe shkencor. Lufta kundër elitave, e keqpërdorur si slogan populist në politikë, është kthyer në obesesion për një masë të madhe njerëzish që s’kanë kohë të mendojnë dhe në fushë përfitimi për sharlatanët e të gjitha ngjyrave dhe profesioneve.

Nga natyra shkencëtarët janë njerëz të heshtur, të përkushtuar në punën e tyre. Ata nuk janë shumë elokuentë, nuk e shkojnë kohën me rrjete sociale dhe programe televizive, nuk e ndjejnë të nevojshme të jenë karizmatikë dhe të fitojnë popullaritet dhe nuk shqetësohen për imazhin. Të bezdisur nga propaganda, ata komunikojnë me terma të ndërlikuar, me zhargone të vështirë profesionalë. Objektivisht, midis tyre dhe lexuesit të gjerë krijohet hendek.

Deri përpara përmbytjes që i shkaktoi medias së komunikimit përhapja e Internetit, shtypi i përditshëm perëndimor përpiqej ta bënte të kapërcyeshëm këtë hendek me anë të urave të krijuara nga njerëz të specializuar që quheshin gazetarë shkencorë (science writers). Çdo gazetë e madhe serioze e kishte një redaksi të veçantë për shkrimet shkencore. Njerëz me profil shkencor por me aftësi komunikuese dhe përgjegjësi profesionale i sillnin (dhe vazhdojnë t’i sjellin) lexuesit të gjerë në gjuhë të thjeshtuar, të kuptueshme, të rejat dhe debatet më të fundit të shkencës. Kushdo që ishte i interesuar mund të informohej saktësisht në fusha ku as që mund të mendohej se hynte ndonjë interes politik apo ideologjik.

Por jo tani. Tani shtypi është mbytur dhe mbuluar nga ujërat e turbullta të rrjeteve sociale. Për qëllimet e politikës, gazetaria serioze është përbaltur dhe njësuar me tabloidet dhe mashtrimet e rëndomta, duke e bërë thuajse të pamundur të besohet fjala e një gazetari, qoftë edhe kur shkruan për shkencë. E vërteta ka rënë në dorë të mediokritetit dhe papërgjegjësisë.

Në Shqipëri kanalet televizive private nuk kanë as kohë as nxitje financiare të merren me të vërtetën shkencore. Më shumë se pasqyrimi serioz i arritjeve shkencore atyre iu intereson sensacioni argëtues, ajo që tërheq vëmendjen e çastit për publikun. Është më fitimprurëse të ftosh në emision një sharlatan që shpjegon se si toka është e sheshtë, si gjurmët e avujve që lëshojnë avjonët janë helme që shpërndan iluminati për të zvogëluar popullsinë, si një grup konspiracionistësh punojnë natë e ditë për të zhdukur brenda vitit 2024 banorët e planetit mbi 65 vjeç (kjo thuhej në 2020-tën), pra është më fitimprurëse të merresh me fishekzare se sa të diskutosh të vërteta shkencore.

Në këtë klimë, ose më saktë duke krijuar këtë klimë mbinë ekraneve dhe zunë vend në diskursin kulturor edhe ata që Vehbiu i quan “turbo-albanologë”, gjuhëtarët nacionalistë, pseudo shkencëtarët e historisë së shqipes, pellazgollogët e patentuar, përrallëtarët. Tashmë ata nuk janë më ai dërrasëmangëti simpatik, që tregonte gjëra për të qeshur në emisionet e Arjan Çanit. Ata janë shndërruar në specialistë, në të ftuar të rregullt, të cilëve iu merret mendimi seriozisht.

Nëse ka një shpresë për ta ndalur idiotësinë e pseudo-albanologjisë ajo qëndron te libra si “Përrallëtarët e gjuhës shqipe”. Në rolin e një “science writer” Ardian Vehbiu di të kombinojë bindshëm njohuritë e thella për fushën e gjuhësisë me përvojën e tij mediatike dhe të japë një libër të kuptueshëm për të gjithë. Duke luajtur rolin e urës lidhëse midis shkencës dhe publikut të gjerë, ai zbërthen qetë e me durim deri në detaje dhe në mënyrë shkencore tymnajën e gënjeshtërt që mbështjell tezën e pakuptimtë të gjuhës më të vjetër të botës dhe shpjegon bindshëm se sa të gabuara dhe të papranueshme shkencërisht dhe logjikisht janë përpjekjet foshnjore për të zbërthyer gjuhë të gjalla e të vdekura përmes rrokëzimit në shqip.

Do ta rekomandoja “Përrallëtarët…” si lexim të detyrueshëm në të gjitha katedrat e gjuhësisë, për ata që i futen seriozisht studimit të shqipes, por sidomos për ata që e studiojnë përciptazi atë. Madje do të ishte një lexim i rekomandueshëm edhe për studentët e shkollave të mesme. Ndërsa fytyrat televizive që marrin guximin dhe ftojnë specialistë të gjuhës në emisionet e tyre duhet ta kenë studiuar në detaje.  

Së fundi dy fjalë për patriotizmin. 

Turbo-albanologët kanë marrë flamurin e nacionalizmit shqiptar duke shpallur si anti-shqiptar dhe të shitur te serbi e te greku të gjithë Akademinë e Shkencave dhe çdo njeri që përpiqet t’i bëjë pak thirrje arsyes dhe të ndalë sado pak fantazitë e tyre anti-shkencore. Është shumë e kollajshme të rrahësh gjoksin si patriot dhe të bërtasësh lartë e poshtë se e do atdheun më shumë se të tjerët dhe se kushdo që nuk pajtohet me ty është tradhëtar. Më e vështirë është të punosh për të mirën e përgjithshme, të përpiqesh për të vërtetën, t’ia duash të mirën popullit tënd duke bërë ç’është e mundur që ai të jetë sa më i denjë, sa më i kulturuar, sa më i shkolluar dhe sa më i ndriçuar. E ashtuquajtura lashtësi as ia shton dhe as ia ul vlera gjuhës shqipes. Argumenti se po përdor një gjuhë të stërlashtë nuk të jep asnjë përparësi në krahasim me të tjerët. Prejardhja nga ilirët, pellazgët, etruskët apo çdo lloj popullsie parahistorike nuk ka pikë ndikimi në prestigjin e një populli. Mburrja boshe, pa prova shkencore, i ka vënë shumë bashkatdhetarë në pozita qesharake ndaj të huajve duke ia ulur prestigjin vendit. Shqipërinë nuk e do më shumë ai që bërtet lart e poshtë me qeleshen e bardhë të ngjeshur kokës. As ai që tund si i çmendur flamurin kuq e zi në stadium. Shqipërinë e do më shumë dhe e nderon ai që punon dhe ndihmon për përparimin e shqiptarëve, për përparimin ekonomik, kulturor dhe shkencor, duke përfshirë këtu edhe përparimin e shkencës së vërtetë albanologjike.