Nacionalisti Unë

Në një nga shkëmbimet e mendimeve për politikën që fatkeqsisht sikur po na imponohet me forcë kohët e fundit, dikush më quajti nacionalist. Unë po mbroja të drejtën e Kanadasë për të qenë shtet i pavarur duke shprehur mendimin se përpjekjet për ta gllabëruar atë dhe për ta kthyer në një shtet të pesëdhjetëenjëtë të SHBAve ishin monstruoze dhe qesharake. Por bashkëshqiptarit në Boston kjo ju duk nacionalizëm i papranueshëm.

Dukeqenë se unë nuk e mbaj veten për nacionalist u vura të mendoj nëse akuza ishte e bazuar ose, të paktën, a kishte të drejtë ai që e bënte që të thoshte se, sipas këndvështrimit të tij, isha i tillë. Për më tepër më doli rastësisht përpara një citim i Bertrand Rasëll: “Kur vuan nga nacionalizmi, njeriu beson se vendi i tij është më i qytetëruari dhe më njerëzori në botë, ndërsa armiqtë janë fajtor për çdo egërsi dhe kafshëri që mund të imagjinohet. Dhe meqë janë kaq të këqij dhe të egër dhe të këqij, ndërkohë që ne jemi kaq të qytetëruar dhe njerëzorë, nuk ka asnjë shkallë kafshërie apo egërsie që nuk na lejohet ta përdorim kundër tyre. Kjo është motoja e nënkuptuar e nacionalizmit.”

U përpoqa ta gjykoj veten në mënyrë sa më të paanshme sipas kritereve të kësaj thënieje dhe akuzës që më bëhej.

Së pari, unë kam dy kombësi/nacionalitete – shqiptar dhe kanadez – gjendje që më ka bërë ta shikoj nacionalizmit paksa me gjak të ftohtë. Kombësinë shqiptare e kam për shkaqe rastësore – domethënë sepse kam rastisur të lind në Shqipëri nga dy prindër shqiptarë. Veç kësaj, jam rritur dhe edukuar në Shqipëri. Por nuk ka qenë zgjedhja ime. Dashuria për dhe lidhja ime me Shqipërinë janë më së shumti emocionale, të pakontrolluara nga arsyeja. Unë e dua Shqipërinë pavarësisht se çfarë mendoj. Kombësia Kanadeze ka qënë njëqindpërqind zgjedhja ime. Vetë vendosa vetë të emigroj në Kanada; vetë pranova (në fakt kërkova) të marr pasaportën (kombësinë) kanadeze, dhe jetoj këtu që prej 28 vjetësh. Jeta ime është pak a shumë e ndarë në mes, me gjysmën e saj në Shqipëri dhe tjetrën në Kanada. Për hir të argumentit që po diskutoj dua të përmend  edhe se kam pasur rastin të jetoj dy vjet në Shtetet e Bashkuara dhe tani banoj jo më larg se 20 km në vijë të drejtë nga kufiri me këtë vend të madh.

Akuza m’u bë si nacionalist Kanadez sepse po më dukej e papranueshme ideja që Kanadaja të gllabërohej nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në këtë vështrim, them se akuzuesi ka pjesërisht të drejtë, sipas përkufizimit të Rasëllit. Ja arsyet:

Unë vërtet mendoj se Kanadaja është vend më i qytetëruar dhe më i zhvilluar se Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe se ndoshta një pjesë e madhe e shteteve të tjerë të botës. Natyrisht, Shtetet e Bashkuara janë më të pasura ekonomikisht dhe shumë më të fuqishme ushtarakisht dhe me shumë më tepër mundësi për të bërë para. Por kjo nuk do të thotë se është aq i qytetëruar dhe i zhvilluar sa Kanadaja.

Unë mendoj se Kanadaja është një vend shumë më i mirë për të jetuar. Kanadaja është shoqëri shumë më tolerante ndaj të gjitha llojeve të pakicave – atyre me ngjyrë të ndryshme lëkure apo flokësh, atyre me aksente apo gjuhë të ndryshme, atyre me parapëlqime të ndryshme seksuale, atyre me besime ose mosbesime të ndryshme fetare, atyre që vishen tjetërlloj, hanë ushqime të padëgjuara ndonjëherë, mbajnë erëra të çuditshme dhe veshin rroba të pazakonta. Ndaj kujtdo.

Unë mendoj se Kanadaja është shoqëri shumë më zemërgjerë, që i ofron të gjithë qytetarëve të vet shërbim shëndetsor të barabartë. Nuk po them “falas”, po them “të barabartë”. Në Kanada përballë sëmundjes, ashtu si edhe përballë vdekjes, të gjithë janë të njëlloj - domethënë të gjithë kanë të drejtë të këshillohen me mjekun, të marrin mjekimin e duhur dhe ilaçet që iu nevojitet për t’u kuruar, pavarësisht nga gjendja ekonomike. A ka probleme shërbimi shëndetsor kanadez? Plot. Megjithatë, për mendimin tim, është shumë më i përparuar dhe njerëzor se një shërbim mjekësor ku trajtimi jepet sipas madhësisë së xhepit.

Kanadaja është vendi me numrin më të madh (përqindjen) të njerëzve me shkollë të lartë në botë. Ky nuk është mendimi im; është statistikë. Natyrisht, SHBA ka Harvardin, Stanfordin, MTI-në etj., që janë maja të mendimit akademik dhe shkencor. Por ato janë institucione të pakicave që mund ta përballojnë ekonomikisht studimin atje. Në Kanada kushdo mund të studiojë kudo. Shkolla nuk është falas, por nuk është as e papërballueshme. Ka programe ndihme për të gjithë ata që duan të studiojnë dhe pranimi në universitet bëhet sipas meritës, jo sipas parave.

Në Kanada nuk ka geto – as geto të varfërish, as geto të pasurish (gated communities). Në Kanada ka të pasur por ata nuk ua tundin përpara fytyrës pasurinë e tyre të varfërve. Në Kanada ka ndryshime në të ardhura, por ato nuk janë humnera të thella, të papërfytyrueshme.

Unë mendoj se, përgjithësisht në Kanada nuk i bijen gjoksit me mburrje, nuk bërtasin, nuk tundin flamuj dhe hedhin fishekziare me pompozitet, nuk mundohen t’iu imponohen të tjerëve me argumentin se janë kanadezë.

Në Kanada njerëzit nuk dalin me armë në brez, nuk mbushin sëndukët dhe kthinat e shtëpive me automatikë, flakëhedhës dhe lloj-lloj mjetesh të tjera për të marrë jetë njerëzish. Natyrisht, si në çdo vend tjetër edhe në Kanada ka kriminelë dhe vrasës, por njerëzit nuk janë të detyruar të mbajnë armë për të ruajtur familjen dhe fëmijët e tyre. Këtë punë ia lenë në dorë policisë.

Në Kanada politikanët janë të butë, të qetë, të qytetëruar. Ata luftojnë fort për karriget, por pa i kaluar kufijtë e mirësjelljes, pa e kërcënuar njëri-tjetrin me burg, pa u betuar për hakmarrje me burgje dhe dëmshpërblime. Kalimi i pushtetit nga një forcë politike në tjetrën bëhet paqësisht, me mirësjellje dhe mirëkuptim, aq sa asnjeriu nuk i shkon ndërmend të shohë në televisor si spektakël inagurimet e krerëve të shtetit. Politikanët e lartë kanadezë mund t’i shohësh rastësisht në rrugë duke vrapuar me tuta anës lumit.

Këto janë disa nga mendimet e mia për superioritetin e Kanadasë. Në bazë të këtyre mendimeve unë mora vendimin të jetoj dhe të rris pasardhësit në këtë vend. A më bëjnë këto mendime nacionalist? Përsa i përket pjesës ku unë mendoj se shoqëria kanadeze është superiore ndaj asaj amerikane, ndoshta po. Për t’iu kthyer përkufizimit të Rasëllit, në dallim nga nacionalisti i tij unë kurrsesi nuk mendoj që Kanadaja duhet të gllabërojë apo të masakrojë, t’i vërsulet apo të përvetësojë ndonjë shtet tjetër. Po ta bënte këtë Kanadaja do t’i humbiste vlerat e veta si vend i qytetëruar, të paktën në sytë e mij. (Për kuriozitet, në vitet 2000 ishujt Turks dhe Kejkos i kërkuan zyrtarisht Kanadasë që t’i pranonte si territore të tyre. Kanadaja nuk pranoi, sepse ka vlera dhe parime si vend. Më parë ajo ka refuzuar kërkesa të ngjashme nga Xhamajka (1882), Barbejdos, Bahamas, Federate e Indive Perëndimore, etj.) Kanadaja nuk dëshiron të aneksojë askënd.

Gjithashtu, pavarësisht deklaratave të papërgjegjshme të një politikani amerikan, unë admiroj shumë anë të shoqërisë amerikane dhe njerëzve që jetojnë atje: shpirtin e tyre liridashës, kulturën e përparuar, idetë gjeniale dhe shpikjet, shkencën që i ka paraprirë në dhjetëvjeçarë botës, letërsinë e niveleve nga më të lartat, muzikën e shkëlqyer, sportet. Por jo paratë. Unë nuk admiroj paratë.

Prej kohësh kisha vendosur të mos merresha, të paktën në fejsbuk, me Trampin. Në fushatën dhe presidencën e tij të pare isha shumë aktiv, sepse e shikoja si një rrezik për demokracinë në vendin më demokratik të botës. Por shprehja e mendimit tim të hapur më vuri në armiqësi me shumë miq të mij që ishin dhe janë përkrahës të flaktë të tij. Në këtë rast unë mendova që miqësitë personale janë më të rëndësishëm se sa mendimet për një politikan. Gjithashtu, iu dhashë të drejtë edhe atyre që argumentonin se nuk ishte puna ime të diskutoja se kush zgjidhej në një shtet tjetër. Prandaj për rreth katër-pesë vjet thuajse nuk u mora fare në këtë temë. Madje as kur ai u rikthye në pushtet dhe po bëhej e qartë se demokracia në SHBA po merrte tatëpjetën përfundimtare. Por muajin e kaluar ai goditi drejtpërdrejt vendin ku unë jetoj, ku rriten fëmijët dhe mbesat e mia. Ashtu si 40 milionë kanadezë të tjerë (me përjashtime të rralla) unë u ndjeva i kërcënuar dhe shpreha mendimin tim ndaj këtij agresioni. Shenjë e nacionalizmit? Gjykojeni vetë. 

E vërteta mbi përrallëtarët.

(Shënime mbi librin “Përrallëtarët e gjuhës shqipe”                                                 të Ardian Vehbiut)

Sapo ktheva faqen e fundit të "Përallëtarët e gjuhës shqipe" të Ardian Vehbiut. Duke lexuar mendja më kishte çuar shpesh diku në fillim të viteve 70të, kohëra kur në shtëpi nuk kishte hyrë ende televizori dhe derisa të vinte ora e gjumit mbrëmjet i kalonim kryesisht duke lexuar dhe komentuar për ato që lexonim. Më ka mbetur në mendje një natë kur im atë na lexonte pjesë nga një libër i botuar dikur në vitet 30-të ku autori bënte humor me atë që Vehbiu sot e quan "turbo albanologji" dhe me dikë që e shpjegonte, për shembull, prejardhjen e toponimit "Thermopile" me shqipen e sotme. Shkruante se në betejën e famshme kishte marrë pjesë edhe një grup ushtarësh shqiptarë nga Korça dhe në britmat e luftës mbizotëronte thirrja: “There more Pilo!” Ergo - Thermopile.

Ndoshta prej asaj kohe, por edhe për arsye të shkollimit tim të mëvonshëm dhe një kurreshtjeje për gjuhësinë, i kam ndjekur me ëndje dhe humor përpjekjet amatoreske për të shpjeguar përmes shqipes fjalë dhe emra nga gjuhë e kultura të tjera dhe për ta shpallur shqipen gjuhën më të vjetër në botë dhe shqiptarët kombin më të lashtë në planet. Përralla të tilla i kam trajtuar me sarkazëm te dy librat e mij të parë, Kronikë Bastardësh dhe Hijet e Muzgut, siç kam bërë humor edhe në fejbuk me përpjekjet për t’i nxjerrë me origjinë shqiptare të gjithë figurat e shquar të njerëzimit. Megjithatë, përmasat e budallallëkut i kanë kaluar me kohë të gjitha caqet dhe humori ndoshta nuk mjafton.

Përhapja e televizioneve private dhe më vonë e rrjeteve sociale i dha albanologjisë “patriotike” aq shumë hapësirë veprimi sa shpejt u bë e qartë se nuk kishe më të bëje me atë babushin gjysmë të lajthitur që "emergency" e shpjegonte me shqipen "e-merr-e-gjen-si" (domethënë që makina e urgjencës mjekësore të vjen dhe të merr ashtu si të gjen), por me mashtrues profesionistë që sa vinin e bëheshin më agresivë. Sot amatorizmi, sharlatanizmi dhe budallallëku kanë veshur petkun e erudicionit, kanë vënë përpara mburojën kuq-e-zi të nacionalizmit dhe, falë përkrahjes së medias, kanë mundur të rreshtojnë pas vetes një numër aq të madh syleshësh saqë humori dhe sarkazma ndihen të pafuqishme.

Prandaj nevojiten libra si "Përrallëtarët..." i Vehbiut.

“Përrallëtarët e gjuhës shqipe” (Shtëpia botuese Naimi, 2024) është libër i nevojshëm për t’iu përballur me fakte e të vërteta shkencore albanologjisë fallco jo sepse mungojnë studimet serioze në këtë fushë, por sepse ato, si gjithçka shkencore, janë një lloj letërsie e pakapshme nga publiku i gjerë. Të cituara gjerësisht nga Vehbiu, studimet e Çabejt, Topallit, Demirajt, Joklit në fushën e prejardhjes dhe historisë së shqipes përfaqësojnë arritjet më të mira të shkencës albanologjike, që vuajnë fatin e shkencës në përgjithësi, domethënë janë të vështira për t’u lexuar e kuptuar nga publiku i gjerë. Mungesa e kanaleve të komunikimit me masat është problem i vjetër shkencës në përgjithësi, por është bërë veçanërisht i mprehtë në kohë si e tanishmja kur debatin shoqëror, kulturor dhe shkencor e kontrollon mediokriteti.

Në ditët që jetojmë çdo i paditur ka në dorë një tastjerë dhe një ekran celulari, një platformë ku shpreh mendimin ose mungesën e tij dhe gjen përkrahje e shumëfishon zërin për çfarëdolloj idiotësie. Mediokriteti i ka shpallur luftë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës mendimit elitar, racional dhe shkencor. Lufta kundër elitave, e keqpërdorur si slogan populist në politikë, është kthyer në obesesion për një masë të madhe njerëzish që s’kanë kohë të mendojnë dhe në fushë përfitimi për sharlatanët e të gjitha ngjyrave dhe profesioneve.

Nga natyra shkencëtarët janë njerëz të heshtur, të përkushtuar në punën e tyre. Ata nuk janë shumë elokuentë, nuk e shkojnë kohën me rrjete sociale dhe programe televizive, nuk e ndjejnë të nevojshme të jenë karizmatikë dhe të fitojnë popullaritet dhe nuk shqetësohen për imazhin. Të bezdisur nga propaganda, ata komunikojnë me terma të ndërlikuar, me zhargone të vështirë profesionalë. Objektivisht, midis tyre dhe lexuesit të gjerë krijohet hendek.

Deri përpara përmbytjes që i shkaktoi medias së komunikimit përhapja e Internetit, shtypi i përditshëm perëndimor përpiqej ta bënte të kapërcyeshëm këtë hendek me anë të urave të krijuara nga njerëz të specializuar që quheshin gazetarë shkencorë (science writers). Çdo gazetë e madhe serioze e kishte një redaksi të veçantë për shkrimet shkencore. Njerëz me profil shkencor por me aftësi komunikuese dhe përgjegjësi profesionale i sillnin (dhe vazhdojnë t’i sjellin) lexuesit të gjerë në gjuhë të thjeshtuar, të kuptueshme, të rejat dhe debatet më të fundit të shkencës. Kushdo që ishte i interesuar mund të informohej saktësisht në fusha ku as që mund të mendohej se hynte ndonjë interes politik apo ideologjik.

Por jo tani. Tani shtypi është mbytur dhe mbuluar nga ujërat e turbullta të rrjeteve sociale. Për qëllimet e politikës, gazetaria serioze është përbaltur dhe njësuar me tabloidet dhe mashtrimet e rëndomta, duke e bërë thuajse të pamundur të besohet fjala e një gazetari, qoftë edhe kur shkruan për shkencë. E vërteta ka rënë në dorë të mediokritetit dhe papërgjegjësisë.

Në Shqipëri kanalet televizive private nuk kanë as kohë as nxitje financiare të merren me të vërtetën shkencore. Më shumë se pasqyrimi serioz i arritjeve shkencore atyre iu intereson sensacioni argëtues, ajo që tërheq vëmendjen e çastit për publikun. Është më fitimprurëse të ftosh në emision një sharlatan që shpjegon se si toka është e sheshtë, si gjurmët e avujve që lëshojnë avjonët janë helme që shpërndan iluminati për të zvogëluar popullsinë, si një grup konspiracionistësh punojnë natë e ditë për të zhdukur brenda vitit 2024 banorët e planetit mbi 65 vjeç (kjo thuhej në 2020-tën), pra është më fitimprurëse të merresh me fishekzare se sa të diskutosh të vërteta shkencore.

Në këtë klimë, ose më saktë duke krijuar këtë klimë mbinë ekraneve dhe zunë vend në diskursin kulturor edhe ata që Vehbiu i quan “turbo-albanologë”, gjuhëtarët nacionalistë, pseudo shkencëtarët e historisë së shqipes, pellazgollogët e patentuar, përrallëtarët. Tashmë ata nuk janë më ai dërrasëmangëti simpatik, që tregonte gjëra për të qeshur në emisionet e Arjan Çanit. Ata janë shndërruar në specialistë, në të ftuar të rregullt, të cilëve iu merret mendimi seriozisht.

Nëse ka një shpresë për ta ndalur idiotësinë e pseudo-albanologjisë ajo qëndron te libra si “Përrallëtarët e gjuhës shqipe”. Në rolin e një “science writer” Ardian Vehbiu di të kombinojë bindshëm njohuritë e thella për fushën e gjuhësisë me përvojën e tij mediatike dhe të japë një libër të kuptueshëm për të gjithë. Duke luajtur rolin e urës lidhëse midis shkencës dhe publikut të gjerë, ai zbërthen qetë e me durim deri në detaje dhe në mënyrë shkencore tymnajën e gënjeshtërt që mbështjell tezën e pakuptimtë të gjuhës më të vjetër të botës dhe shpjegon bindshëm se sa të gabuara dhe të papranueshme shkencërisht dhe logjikisht janë përpjekjet foshnjore për të zbërthyer gjuhë të gjalla e të vdekura përmes rrokëzimit në shqip.

Do ta rekomandoja “Përrallëtarët…” si lexim të detyrueshëm në të gjitha katedrat e gjuhësisë, për ata që i futen seriozisht studimit të shqipes, por sidomos për ata që e studiojnë përciptazi atë. Madje do të ishte një lexim i rekomandueshëm edhe për studentët e shkollave të mesme. Ndërsa fytyrat televizive që marrin guximin dhe ftojnë specialistë të gjuhës në emisionet e tyre duhet ta kenë studiuar në detaje.  

Së fundi dy fjalë për patriotizmin. 

Turbo-albanologët kanë marrë flamurin e nacionalizmit shqiptar duke shpallur si anti-shqiptar dhe të shitur te serbi e te greku të gjithë Akademinë e Shkencave dhe çdo njeri që përpiqet t’i bëjë pak thirrje arsyes dhe të ndalë sado pak fantazitë e tyre anti-shkencore. Është shumë e kollajshme të rrahësh gjoksin si patriot dhe të bërtasësh lartë e poshtë se e do atdheun më shumë se të tjerët dhe se kushdo që nuk pajtohet me ty është tradhëtar. Më e vështirë është të punosh për të mirën e përgjithshme, të përpiqesh për të vërtetën, t’ia duash të mirën popullit tënd duke bërë ç’është e mundur që ai të jetë sa më i denjë, sa më i kulturuar, sa më i shkolluar dhe sa më i ndriçuar. E ashtuquajtura lashtësi as ia shton dhe as ia ul vlera gjuhës shqipes. Argumenti se po përdor një gjuhë të stërlashtë nuk të jep asnjë përparësi në krahasim me të tjerët. Prejardhja nga ilirët, pellazgët, etruskët apo çdo lloj popullsie parahistorike nuk ka pikë ndikimi në prestigjin e një populli. Mburrja boshe, pa prova shkencore, i ka vënë shumë bashkatdhetarë në pozita qesharake ndaj të huajve duke ia ulur prestigjin vendit. Shqipërinë nuk e do më shumë ai që bërtet lart e poshtë me qeleshen e bardhë të ngjeshur kokës. As ai që tund si i çmendur flamurin kuq e zi në stadium. Shqipërinë e do më shumë dhe e nderon ai që punon dhe ndihmon për përparimin e shqiptarëve, për përparimin ekonomik, kulturor dhe shkencor, duke përfshirë këtu edhe përparimin e shkencës së vërtetë albanologjike. 

Fenomeni Manxhone

Luixhi Manxhone është ndoshta emri më i lakuar gjatë muajit dhjetor në median tradicionale dhe ato shoqërore në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Vrasja spektakulare përpara hotelit Hilton në Manhatan e Brian Thompson, Oficerit të Parë Ekzekutiv (CEO) të kompanisë së sigurimeve shoqërore UnitedHealthcare në daten 4 dhjetor dhe arrestimi i djaloshit 26 vjeçar pesë ditë më vonë në Altuna, Pensilvani janë ndjekur me emocione të kundërta nga miliona njerëz, një pjesë e të cilëve e kanë dënuar si një atentat kriminal, teksa një shumicë çuditërisht e madhe e brohorasin si veprim heroik, si sakrificën e një mbrojtësi vetëflijues të drejtësisë.

Në të gdhirë të datës 4 dhjetor 2024, përpara njërës prej hyrjeve të Hilton në Manhatan një person që u përshkrua si “mashkull, i bardhë, me maskë” shtiu tre herë me një pistoletë duke vrarë 50 vjeçarin Brajën Tompson, kreun e kompanisë amerikane të siguracioneve UnitedHealthcare. Vrasësi u largua nga vendi i krimit duke lënë pas vetëm imazhin e një njeriu të maskuar dhe tre gëzhoja plumbash në të cilat ishin gdhendur fjalët “delay”, “deny”, “depose” – “vono”, “moho”, “elimino”, që i bënin jehonë motos famëkeqe të kompanive të sigurimeve (delay-deny-defend, d.m.th. vono, moho, mbrohu) si përpjekje për të mos paguar kërkesat e klientëve për shpërblim siguracioni. Shtangia nga akti i dhunshëm ia la shpejt vendin një vale të gjerë zemërimi të shprehur përgjithësisht në median shoqërore ndaj kompanive të sigurimeve që njihen si grumbulluese gjigande fitimesh, përgjithësisht duke u përpjekur për të paguar një numër sa më të vogël kërkesash dhe duke lënë shpesh herë në baltë klientët e tyre. Ndjenjat publikut të gjerë nuk kishin si të mos nxiteshin edhe nga fakti që Brajën Tompson, kreu i kompanisë që tërheq të ardhura nga sigurimi i 46 milionë amerikanëve merrte një rrogë vjetore prej 10 milionë dollarësh, ndërkohë që atentatori i tij ishte një djalosh simpatik 26 vjeçar, që kishte kryer si “valedictorian” një shkollë private në Baltimore dhe përfunduar cum laude shkollën Inxhinjerike të Universitetit të Pensilvanisë, i cili e bënte fare të qartë se motivi për veprimin e tij eksterm ishte mosaprovimi i politikave të vonimit, mohimit dhe eliminimit të kërkesave të qytetarëve për të marrë nga kompania e sigurimeve shëndetsore atë çka iu takonte.

Për pesë ditë njerëzit prisnin me kurreshtje se si do të shkonte fati i atentatorit. Më së fundi, ai u identifikua dhe arrestua në një restorant McDonald’s në Altuna, Pensilvani, pas telefonatës së një punonjësi të atjeshëm. Manxhone akuzohet për një serë krimesh, ndër të cilat bije në sy Vrasje e shkallës së pare (vrasje në vijim të një akti terrorizmi sipas përcaktimit të Ligjit të Anti-Terrorizmit të vitit 2001). Nëse merren parasysh nga juria ato mund të çojnë deri në dënim me vdekje.

Kapja dhe akuzat për terrorizëm i dhanë edhe një shtytje tjetër diskutimit të ngjarjes dhe personazheve nga kanalet konvencionale të medias, rrjetet e mëdha televizive dhe gazetat. Por shtytjen më të madhe ia dhanë medias shoqërore, tik-tokut, fejsbukut, instagramit, etj. ku Luixhi Manxhone ka marrë statusin e Robin Hudit.

Për analistët e shumtë të ngjarjes pyetja është: Si ka arritur shoqëria amerikane në atë pikë sa të trajtojë si hero një vrasës atentator, një njeri që padiskutimisht ka kryer një veprim të dhunshëm, të paligjshëm? Ndoshta përgjigja është te imazhi gjithmonë e më i shëmtuar i korporatave, kompanive të fuqishme që shfrytëzojnë pa mëshirë njerëzit dhe që për hir të fitimeve iu janë larguar qëllimeve për të cilat ekzistojnë. Kompanitë e siguracionit shihen si depo gjigande parash, që janë në gjendje të thithin edhe qindarkat nga llogaritë e njerëzve të thjeshtë, ndërkohë që fitimet iu shënojnë rregullisht shifra rekord dhe të ardhurat e krerëve të tyre sa vijnë e shtohen. Rroga prej 10 milionë dollarësh në vit e viktimës së atentatit puthitej plotësisht me tablonë e përgjithshme të këtij përfytyrimi, duke e bërë atë edhe më të urryer.

Shpërndarja e pabarabartë e pasurisë është sot një nga problemet më të mprehta të shoqërisë. Në vitin 2024 në Shtetet e Bashkuara dhjetë përqind të popullsisë kontrollojnë mbi dy të tretat e pasurisë kombëtare, ndërkohë që gjysma, pesëdhjetë përqind, kanë në duar vetëm 2.5 përqind të pasurisë së përgjithshme. E ndërsa të pasurit gjejnë mënyra për të kontrolluar politikën në favor të tyre dhe për t’u pasuruar edhe më tej, pjesa më e madhe e popullsisë e sheh çdo ditë e më shumë veten të pafuqishëm dhe pa rrugëdalje. Gjendja, sipas fjalëve të Manxhones kur po transportohej nga policia është: “…krejtësisht fyese për inteligjencën e popullit amerikan dhe për përvojën e jetës së tyre.”

A është Luixhi Manxhone rrugëdalje, apo thjesht shfryrje kolektive inati?! 

Vox in Rama

E ndërroni rrugën kur atë ua pret ndonjë mace e zezë? Është një veprim që e bëjnë ndoshta nëntë nga dhjetë vetë, shumë prej të cilëve duke sharë e mallkuar krijesën e pafajshme. Pak vetë e dinë nga buron kjo armiqësi kolektive ndaj një qenieje që, përveç ngjyrës së qimes, nuk e dallon asgjë nga i gjithë trungu familjar i felinëve, duke filluar nga macet e vogla e deri te tigrat e luanët.

I njëqind-e-shtatëdhjetë-e-teti Papë i Kishës Katolike, Gregori IX ka sunduar në fronin më të rëndësishëm të Evropës nga 1227 në 1241. Ai njihet për anti-semitizmin, për institucionalizimin e gjyqeve të inkuizicionit dhe, mbi të gjitha, për urrejtjen ndaj maceve në përgjithësi dhe atyre të zeza në veçanti.

Bëhet fjalë për fazën e dytë të Mesjetës Evropiane, një periudhë historike e përcaktuar si Kohërat e Errësirës, kur mbi kontinent padiskutuar autoriteti i fesë, kur dija, kultura, artet, letërsia, filozofia, shkenca, kishin shekuj që mbaheshin të burgosura në bodrumet e katedralave, manastireve dhe arkivave të Kishës Katolike. Megjithatë, në shekullin e 13të autoriteti i Kishës Katolike si “kisha universale” kishte nisur të lëkundej disi. Priftërinj dhe mendimtarë po dilnin me ide të rrezikshme, ndër të cilat edhe propozimi që njerëzit mund të lidheshin drejtpërdrejt me Zotin, pa ndërmjetësimin e Kishës. Institucioni i Papës rrezikonte të humbiste autoritetin e padiskutueshëm dhe i duhej të vepronte. Një shekull para Gregorit IX, Papa Lucius III kishte nisur fushatën famëkeqe të inkuizicionit, luftës së egër kundër heretikëve, kundërshtarëve të besimit, e cila menjëherë mori përmasat e një histerie kolektive të pakontrolluar kundër kujtdo që nuk shihej me sy të mirë nga pushteti i fesë. Viktimat përndiqeshin nga turma të ndërsyera dhe përfundonin në tortura dhe ekzekutime publike nga më të egrat.  

Në 13 qershor 1233, Gregori IX nxorri dekretin e titulluar Vox in Rama me anë të cilit i shpallte luftë maceve, veçanërisht atyre të zeza. Shkak për këtë u bë thashethemi për një kult satanik në Gjermani, në ceremonitë e të cilit thuhej se, si shenjë adhurimi për Luciferin, anëtarët i puthnin të prapmen e një maceje të zezë, ritual që i hapte rrugën orgjive të papërmbajtura seksuale. Kisha nuk mund ta lejonte kurrsesi herezi të tilla. Macja e zezë u shpall simbol i Djallit. Dekreti i Papës iu bënte thirrje besimtarëve: Catum vivere non patieris – mos lini mace gjallë.

Dekreti i Papës ishte fjala e Zotit. Në të katër anët e Evropës turmat u lëshuan të shfarosnin macet, të bindur se po luftonin djallin. Dhe, teksa njerëzve iu ngulitej në vetëdijë frika nga macet e zeza, me qindra-mijëra qenie të shkreta janë sakrifikoheshin për një përrallë që s’dihej se ku e kishte burimin.

Që supersticioni për macet e zeza e ka burimin te Dekreti i Papës Gregori IX nuk vihet në dyshim. Ajo që vihet në dyshim është: Sa ka ndikuar shfarosja e maceve e nxitur nga Kisha Katolike në Murtajën e Zezë që përfshiu Evropën një shekull më vonë? Është vërtetuar se Murtaja e Zezë (Bubonike) vjen nga një bakterie e quajtur Yersinia pestis, e cila u përhap në Evropë kryesisht përmes pleshtave të mbartur nga minjtë. Ajo që nuk dihet me siguri është sa lidhet numri i madh i minjve përhapës të sëmundjes me mungesën e maceve që të shfarosura nga Dekreti famëkeq i Papës? Ajo që dihet është se Mortaja e Zezë (përkatësisht Vdekja e Zezë) shfarosi gati 2 të tretat e popullsisë së Evropës (rreth 100 milion njerëz), ndërsa në Kinë dhe Azi rreth 5 milion.  

Thuhet se sot bota udhëhiqet nga njerëz me aftësi morale dhe intelektuale të dyshimta. Ngado që të hedhësh sytë do të gjesh drejtuesh shtetesh të vegjël e të mëdhenj që ngjajnë më tepër si dordolecë. Njerëzit sikur po i merr malli për ata të mençurit e dikurshëm, që udhëhiqnin plot urtësi, zgjuarsi dhe largpamësi. Unë u vura të kërkoj më të ndriturit prej tyre dhe ja, në thellësitë e historisë, gjeta Gregorin IX.

Herë tjetër, kur t’iu presë rrugën ndonjë mace e zezë, para se të ndërroni rrugën kujtohuni që paragjykimin supersticioz e keni peshqesh nga Papa Gregori IX. 

Kur dëgjon se Rama po mendon të krijojë një SHTET bektashi në Shqipëri, dy gjëra të venë në mendje, ky njeri ose është krejt i çmendur, ose tallet. Por shpejt kujtohesh se këto të vijnë në mendje me çdo gjë që bën Kryeministri i Shqipërisë. Pastaj të kap trishtimi, sepse cilado prej tyre të jetë e vërtetë, ose edhe sikur asnjëra prej tyre të mos jetë e vërtetë, ti e kupton se Shqipëria ka rënë përsëri në diktaturë, pas tridhjetë vjetësh ajo është kthyer aty ku ishte në vitin 1985, pavarësisht se forma e ushtrimit të pushtetit absolut është e ndryshme.

“Deri tani, thotë Z. Rama, që vetë është katolik jo praktikan, vetëm disa nga ndihmësit e tij më të afërt kanë dijeni për planin…” shkuran Endru Higins për Nju Jork Taims, në raportimin e 21 Shtatorit të titulluar “Shqipëria planifikon një shtet të ri musliman brenda kryeqytetit të saj”.

Plani për krijimin e një shteti fetar brenda kryeqytetit është paraqitur si ide vetjake e Ramës, e pabazuar në ndonjë kërkesë të shoqërisë shqiptare, e pa konsultuar me asnjë forcë politike, duke përfshirë këtu edhe partinë e kukullave që drejton vetë ai, e pa votuar në asnjë referendurm apo plebishit popullor, e pa mbështetur në asnjë nevojë ekonomike, politike, apo shpirtërore të ndonjë shtrese, le më pas të shumicës apo të gjithë popullsisë së Tiranës a Shqipërisë. Është thjeshtë ideja e një njeriu që e sheh veten si diktator, sundues të vetëm, të madh, të pavdekshëm, të pagabueshëm, i cili, për çudi, ka arritur në një çast historik kur mendon se diktatorllëkun e vet mund t’ua shesë pa vështirësi edhe vendeve që mburren me sistemet e tyre demokratike.

Ideja e krijimit të një mikro-shteti fetar brenda kufijve të kryeqytetit të një shteti laik nuk është origjinale e Udhëheqësit të Lavdishëm dhe të Pagabueshëm Edi Rama. Një tjetër “udhëheqës i madh”, një tjetër diktator i ka paraprirë atij. Në 11 shkurt 1929 Benito Musolini, Kryeministër i Italisë i hapi rrugën një monstruoziteti të tillë duke nënshkruar Traktatin Lateran në bazë të të cilit Mbreti Viktor Emanueli III pranonte themelimin e Shtetit të Qytetit të Vatikanit nën drejtimin e kryetarit të tij Papës Piu XI.

Musolini kishte shtatë vjet që kishte hipur në pushtet dhe gjente një mënyrë për konsolidimin e pushtetit të tij absolut në një nga fuqitë më të mëdha ekonomike të kohës dhe për të siguruar përkrahjen e qindra milionë katolikëve në botë. Edi Rama ka 11 vjet që i ka hipur kalit mbrapsht në një vend të vockël të Ballkanit dhe duket se ka gjetur një mënyrë për të shpallur statusin e tij si diktatoruc dhe për t’u marrë si i mirëqënë në këtë status nga diplomacitë e shteteve të mëdha që mesa duket nuk e vrasin më mendjen fare se çfarë sistemi politik apo shoqëror, çfarë statusi mendor apo psikologjik e sundon ai atë një pëllëmb vend me popullsi të përgjysmuar.

Për çfarë i duhet Edi Ramës një shtet bektashi në mes të Tiranës?

Vështirë të përcaktosh se si veprom mendja diabolike e një diktatori, qoftë ky i përmasave minimale si Edi Rama. Sidoqoftë, një nga përfitimet tashmë është shprehur në pasqyrimin që i është bërë idesë së tij, domethënë që shtypi dhe ndoshta opinion diplomatik në Perëndim e merr si të mirëqenë statusin e tij si diktatoruc i Shqipërisë dhe nuk iu bëhet shumë vonë për këtë. Është, si të thuash, një miratim i heshtur për kalimin e Shqipërisë nga një demokraci me zgjedhje të lira në diktaturë absolute, ku një dorë e fortë ideon dhe përcakton ecurinë e vendit.

Për çfarë i duhet botës një shtet bektashi në Tiranë të Shqipërisë?

Për hiç asgjë. Veçse për ndonjë humor të rastit, për botën nuk ka pikë rëndësie se ç’bën një vend pa pikë rëndësie me një pjesë të besimetarëve të vet. Për botën nuk ka pikë rëndësie nëse Rama iu jep besimtarëve të vet statusin e shtetit, mbretërisë apo edhe perandorisë.

Për çfarë iu duhet besimtarëve bektashij të Shqipërisë një shtet brenda kufijve të Tiranës? Po të nisesh nga lajmet në përgjithësi, besimtarët bektashinj dhe baballarët e teqeve në Shqipëri as që duhet të kenë dijeni se çka bluajtur kryegjyshi i tyre Mondi me Kryeministrin Edi Rama. Ndoshta k-gjysh Mondit mund t’i guduliset sedra personale me një status të ri. Mbase atij vetë mund t’i shtohen edhe të ardhurat duke qenë edhe k-gjysh dhe k-ministër i një entiteti sado absurd që të jetë ai. Megjithatë, vështirë të thuash që ideja e një mikro-shteti bektashi pajtohet me parimet e fesë bektashjane, pavarësisht se përgjigjen përfundimtare për këtë mund ta japin vetëm teologët bektashjanë.

Çfarë i duhet shqiptarëve një shtet bektashi në Tiranë?

Absolutisht për asgjë. Shqiptarët nuk po bëjnë dot një shtet, le më pastaj të bëjnë edhe një tjetër brenda tij. Sidoqoftë, Edi Rama mund ta shesë idenë si një marifet interesant për të promovuar turizmin, por nuk mund të fshehë idenë që në këtë rast ai po vepron si diktator absolut.

Pyetja e vërtetë në këtë rast është: A mund ta përballojnë shqiptarët “luksin” e lidhjes së fatit të tyre me një diktator të ri? Nga historia dihet se diktatorët e shfrytëzojnë vendin e tyre ose deri në vdekje, ose derisa gjindet dikush apo diçka që i heq qafe. Musolini, diktatori që krijoji Shtetin e Qytetit të Vatikanit brenda kufijve të Romës përfundoi i varur me kokë poshtë. Sadam Huseni, diktatori i Irakut, përfundoi në një vrimë nën tokë. Kadafi hëngri plumb pas qafe. Noriega dhe Milosheviçi i kaluan ditët e fundit të jetës të sëmurë nëpër burgje. Por, që të arrinin deri aty ku arritën ata i sollën popujve të tyre me qindra-mijëra viktima luftrash idiote, shkatërrim ekonomik dhe mjerim, i sollën trauma të vërteta shoqërore që nuk harrojnë lehtë. Lidhjet e forta me diktatorët janë gjithmonë në dëm të popujve që i krijojnë. Edi Rama mund të arrijë të mbijetojë si diktator për sa kohë të jetë gjallë, por, ashtu si edhe nga paraardhësi i tij enver hoxha, Shqipërisë dhe shqiptarëve nuk ka për t’iu ardhur asgjë e mirë. Atij mund të vijë dita edhe të rrëzohet, ndoshta edhe me dhunë, siç janë rrëzuar shumë të tjerë, pavarësisht përkrahjes që iu është dukur se kanë pasur nga Perëndimi. Por këtë rrëzim, të dhunshëm apo jo, është më mirë t’ia sjellin vetë shqiptarët, sepse po iu la në dorë të huajve, ata e bëjnë pa shumë konsideratë për atë që ata e quajnë “collateral damage”.

Edi Rama tashmë e ka konfirmuar veten si diktator. Është koha që shqiptarët të fillojnë të mendojnë seriozisht për heqjen e tij. 

Ai apo Ajo?

Pyetja e parë: A duhet të konkurrojë Imane Khelif në boksin për femra?

Përgjigja ime: Askush nuk duhet të konkurrojë në boksin për femra. As në boksin për meshkuj. Personalisht jam kundër boksit, që nuk më duket sport por shprehje e primitivitetit, e instinkteve më të ulëta të njeriut për të ushtruar pa arsye bindëse dhunë fizike kundër tjetrit. Boksi nuk duhet të ekzistojë si sport. Aq më pak nuk duhet lejuar në Lojrat Olimpike.

Pyetja e dytë: A duhet të konkurrojnë me gratë sportistët që kanë tipare mashkullore?

Përgjigja ime: Këtu ndërlikohet pak puna. Nëse e shtrojmë këtë pyetje – dhe këto ditët e fundit pas përplasjes së Imane Khelif me Anxhela Karinin ka shumë “të djathtë” “konservatorë” që kanë ngritur zërin e protestës – pra, nëse e shtrojmë këtë pyetje, duhet të pranojmë se shkencërisht ka njerëz që lindin “gabimisht” në një gjini. Domethënë ka njerëz që lindin si meshkuj por janë femra dhe, e kundërta, njerëz që lindin si femra, por janë si përbërje hormonesh, meshkuj. Është një dukuri gjenetike që ndodh dhe, ndonëse e rrallë, është në natyrën e njeriut. Deri para ndeshjes, gjeje me shumicë nga ata që mëshonin idesë se kjo nuk është natyrale (ose e pa “sanksionuar” nga Zoti); se është një trill i lëvizjes liberalo-soroiste Woke, që synon shkatërrimin e shoqërisë njerëzore; se është një nga planet e “iluminatit” për t’i detyruar fëmijët e shkollave të ndërrojnë sekset.

Pas ndeshjes, krejt papritur, të njëjtët njerëz morën tjetër drejtim. Ata e pranojnë që Imane Khelif është burrë i lindur si grua dhe se ajo është pranuar të marrë pjesë në lojrat olimpike si pjesë e konspiracionit botëror për të shkatërruar femrat, familjen, shoqërinë. Sinqerisht unë jam shumë i paqartë me këtë lloj arsyetimi, megjithëse më duket se është bërë një hap i rëndësishëm përpara në pranimin e ekzistencës së njerëzve të lindur në gjini “të gabuar”.

Përgjigja ime ndaj pyetjes është “jo?” (me pikëpyetje nga pas). Burrat duhet të konkurojnë me burrat, grate me gratë. Por, duhet përcaktuar kriteri ndarës – kush do të konsiderohet burrë, dhe kush grua? Këtu gjërat ndërlikohen pak.

Shkenca ka arritur ta përcaktojë këtë. Në vendet e zhvilluara shkenca iu vjen në ndihmë njerëzve me gjini të dyshimtë që të përcaktojnë identitetin e tyre me ndërhyrje kirurgjikale dhe kura hormonale. Aty ku dominon feja, ose mendimi i ngurtësuar, ndërhyrjet konsiderohen sakreligj, të papranueshme. Njerëzit me prirje liberale mendojnë se ata që lindin me identitet gjinor të papërcaktuar qartë, kanë të drejtë të vendosin për trupin dhe përkatësinë e tyre; ndërsa ata me prirje konservatore dhe, veçanërisht fetare (të të gjitha feve) janë të bindur që të gjithë janë të detyruar të rrijnë ashtu siç i ka krijuar Zoti dhe se prirjet për ndërrimin e gjinive janë pjesë e një konspiracioni ndërkombëtar liberal.

Për rastin në fjalë, IBA (International Boxing Association – Shoqata Ndërkombëtare e Boksit), shkon me shkencën dhe nuk i pranon sportistët me tipare gjenetike mashkullore që të marrin pjesë në veprimtaritë e grave. Imane Khelif nuk lejohet të marrë pjesë në veprimtaritë e IBA-së. Komiteti Olimpik Ndërkombëtar (IOC) është më tradicional dhe shkon me certifikatën e lindjes – nëse dikush në lindje është përcaktuar nga mjeku si femër, atëherë konsiderohet femër dhe mund të marrë pjesë në veprimtaritë e grave. Imane Khelif lejohet të marrë pjesë në Lojrat Olimpike.  

Pra unë them “jo”, burrat nuk duhet të konkurojnë me grate, por duhet përcaktuar se kush do të quhet burrë dhe kush grua. Këtë përcaktim, për mendimin tim duhet ta bëjë shkenca, jo njerëzit që flasin qesim.

Megjithatë, kjo pyetje nxjerr edhe një nënpyetje. Nëse shkenca përcakton se kush është burrë dhe kush grua në shkallë të atyre që shihen si tregues normalë për gjini të caktuara, atëherë ç’bëhet me treguesit jo-normalë? Për shembull, sportistë të caktuar kanë tregues gjenetikë të jashtëzakonshëm të cilët iu japin atyre përparësi ndaj të tjerëve. Majkëll Felps, për shembull, kishte trup të jashtëzakonshëm dhe fuqi të rralla. A duhej lejuar ai të konkurronte? Basketbollisti francez Viktor Uembanajama është 2 metra e 24 cm i gjatë. A duhet lejuar ai të luajë me të tjerët që nuk i afrohen krahut të tij në një sport ku gjatësia është element thelbësor? Basketbollistja Zhang Ziyu e Kinës është 2 metra e 20 centimetra dhe duket në fushë si një e rritur që luan me kalamajtë e kopështit. Çdo të bëhet me të? Ka shumë sportistë që i kanë treguesat fizikë të jashtëzakonshëm. Mos duhet që organizmat ndërkombëtare të vënë kufizime për ta dhe, nëqoftëse po, ç’kuptim do të kishte konkurrenca sportive?

Gjërat janë disi më të ndërlikuara nga sa duken në plan të parë, prandaj nuk është mirë të nxitohemi dhe të reagojmë me përfundime sapo shohim diçka që në një fare mënyre na përputhet ose bije ndesh me perceptimet tona të mëparshme.

Pyetja e tretë. Megjithëse përgjigjen time e kam dhënë më sipër, thjesht doja ta shtroja si pyetje pasi ka rëndësi: A duhen lejuar njerëzit të ndërrojnë gjini?  A do të donit që Imane Khelif të kishte kryer operacion gjenetik dhe të identifikohej plotësisht si burrë, apo preferoni që ai/ajo të rrijë ashtu siç është?

Shënim: Përgjigjia ime për këtë pyetje është: këtë duhet ta vendosë vetëm Imane Khelif, askush tjetër. Përgjigjen tuaj mund ta jepni në komente. Gjithashtu në komente mund të përgjigjeni edhe për një pyetje tjetër që më lindi kur po shkruaja fjalinë e fundit të këtij shkrimi: a duhet t’i drejtohemi Imane Khelif me ai apo me ajo? A mund ta përcaktoni përemrin?

“Asgjë nuk duket ashtu siç është; asgjë nuk është ashtu siç duket” – Arben Kallamata “Hijet e Muzgut”. 

Burra me fustan

Nuk di përse disa nga bashkëkombasit tanë i kanë kaq bezdi burrat me fustan. Më saktë duhet thënë burrat me fustan që këndojnë nëpër festivale, jo të gjithë burrat me fustan. Për shembull, nuk kam dëgjuar njeri të shprehet i alarmuar për ndonjë nga burrat me fustan në këtë përzjerjen që përgatita unë shpejt e shpejt për të ilustruar këtë shënim.

“Sepse këta që këndojnë në festivale me fustan kanë si synim të na prishin gjënë më të shenjtë që kemi, familjen,” lexova dike të jepte shpjegim.

Nuk e di se çka bërë ky zvicerani me gjini të papërcaktuar për t’iu prishur shenjtërinë e familjes shqiptarëve. Di të them se ka bërë shumë më pak se sa disa nga këta
burrat me fustan në këtë kolazh. Padyshim shumë më pak se sa ai pari lart, që ia mbajnë fustanin e larë në flori dy burra të tjerë, dhe që qëndron në krye të një organizate beqarësh me përqindje të frikshme pedofilësh. Por edhe më pak se i dyti, Luigji i 14të, të cilin minifundi dhe këpucët me taka nuk e penguan të ishte ndër tiranët më të egër që ka njohur njerëzimi dhe të mbante një numër rekord dashnoresh. As i treti, Henriku i 8të, nuk besoj se është frymëzim për familjen e shëndoshë shqiptare – veç dashnoreve, ai mori gjashtë gra, dy prej të cilave iu preu kokën. Për të justifikuar ndarjen nga grate, ai u shkëput nga Kisha katolike, shpalli kishën e tij, dhe i hapi rrugën kasaphanave pa fund. I katërti, ai me fustan të bardhë, duket krejt i pafajshëm. Ai thjesht gëzon frytet e naftës në tokën e vet, bashkë me katër gra që i mban paralel njëra-tjetrës. Ndërsa ata që vallzojnë vërtet nuk i bëjnë keq njeriu. Thjesht gëzojnë duke luajtur bashkë. Ata dhe të tjerët më pas i vura vetëm për të thënë që ka edhe burra me fustan që nuk i prishin punë asnjë njeriu.

Sikleti dhe frika nga këta që këndojnë me fustane në Eurovizion më duket paksa e ekzagjëruar. Lëreni tjetrin, ose tjetrën, ose më saktë, të tjerët, të vishen si të duan. Ne që kemi ca vite mbi kurriz kemi jetuar një kohë kur të diktonin si të visheshe – jo i ke pantallonat e ngushta, jo i ke të gjera; jo e ke fundin sipër gjurit, jo e ke poshtë nyjes së qetes. Po të bëje ndonjë thagmë dhe ta teproje në ndonjë festival, ta fuste tjetri kokës me plenum të KQ dhe përfundoje burgjeve e internimeve. Ajo kohë quhej diktaturë komuniste. Mos e harroni.