Në verën e vitit 1993 pata rast të bëj një bisedë me ish-sekretarin e ambasadës amerikane në Tiranë, Kris Hill. Takimin e kisha kërkuar unë, me rekomandimin e Bill Kovaç, gazetarit të shquar amerikan i cili ishte edhe kuratori i programit Nieman që unë porsa kisha kryer në SHBA. Kris Hill duhej të njihej me Bill, sepse më ftoi menjëherë në zyrë.
Nëntëdhjetetre
ishte ende kohë e shpresave të mëdha. Të porsa dalë nga mizerja e diktaturës,
ne jetonim ende në standarte ekonomike dhe marrëdhënie shoqërore jo shumë të
ndryshme prej saj. Megjithatë, gjërat po ndryshonin shpejt dhe unë, si shumë të
tjerë përreth, kishim të ngulitur në kokë idenë se përpara veç të mira na prisnin.
Çdo pengesë, çdo vëshirësi, çdo hendek apo devijim e shihnim si të përkohshëm,
madje edhe të natyrshëm, të nevojshëm në rrugën drejt asaj që ne e përfytyronim
si shoqëri demokratike.
Në SHBA kisha parë
zgjedhjet presidenciale të vitit 1992, kalimin e butë dhe pa asnjë incident të
pushtetit nga duart e Bushit (të madh) të cilin ne shqiptarët që në atë kohë mbështesnim
demokracinë e adhuronim, te Bill Klinton, që shkëlqente me energjitë, forcën intelektuale
dhe zhdërvjelltësinë e të shprehurit. Kisha mësuar shumë gjëra për mënyrën se
si funksiononte një sistem demokratik (të paktën teorikisht, megjithëse edhe
praktikisht Amerika e fillimit të viteve 1990-të ishte shumë më pranë demokracisë
se sa sot) dhe kisha vërejtur te shumica e njerëzve që kisha njohur atje interesin
dhe dashamirësinë ndaj një vendi që porsa dilte nga diktatura, si Shqipëria.
Nuk kishte asnjë
arsye që të mos prisja vetvetiu të njëjtin këndvështrim edhe nga bashkëbiseduesi.
Për më tepër, në 1993 ne e shihnim ambasadën amerikane, si edhe përfaqësitë e
tjera të vendeve perëndimore në Tiranë, si zyra të hapura me qëllimin e vetëm që
të na ndihmonin ne shqiptarëve për të arritur atë që donim, ngritjen e një
sistemi demokratik politiko-shoqëror, përparimin e shpejtë ekonomik dhe,
ndoshta brenda një periudhe sa më të shkurtër, renditjen e vendit si të
barabartë me shtetet e tjera të Europës.
Nuk e di sa naiv
duhet t’i jem dukur Kris Hillit, që vështronte ftohtë me dy sy në ngjyrën e një
qielli të pastër, por të akullt. Diku në bisedë, ai më pyeti drejtpërdrejt, krejt
papritur dhe pa asnjë lidhje me bisedën:
“Çfarë mendon për
arrestimin e Fatos Nanos?”
Ishte korrik 1993
dhe arrestimi i Nanos (çështje ditësh) qe padyshim tema kryesore e të gjitha
bisedave politike. Në atë kohë unë për Nanon nuk kisha asnjë mendim pozitiv. E
shihja, bashkë me të gjithë ata që ngulmonin të mbanin në këmbë strukturat e
kalbura të PPSH-së, si simbol të regresit, të përpjekjeve për të frenuar çdo
mundësi përparimi për shoqërinë shqiptare, si një karrierist të paskrupull, që
shfrytëzonte çdo rast për të qëndruar në majë të pushtetit. E urreja për përkrahjen
që i jepte atyre që ne i quanim “kasketa”, një përzjerje ish punonjësish të
sigurimit të shtetit me sekretarë partije e veteranë të luftës, që vazhdonin
t’i qëndronin besnik Enver Hoxhës dhe regjimit të tij. E përbuzja veçanërisht për
atë intervistën ku me cinizëm ishte shprehur: “Të mirë, të keq, të gjithë e
kemi nga një babë…” duke na veshur si “babë“ dhe duke dashur të na bindë të mos
hedhim poshtë monstrën më të fëlliqur që kishte parë ai vend.
Megjithatë, unë
isha kategorikisht kundër arrestimit të Fatos Nanos. Jo sepse kisha ndonjë
mendim të palëkundur në lidhje me akuzat për korrupsion që i bëheshin, por
sepse kisha (dhe kam) bindjen që arrestimi i tij do të ishte një goditje për
demokracinë shqiptare. Arrestimi i Fatos Nanos do të krijonte parangjarjen e dënimit
me burg të kryetarit të qeverisë pasi ishte larguar nga pushteti, do të
ligjëronte praktikën e arrestimit të liderit të opozitës, të kundërshtarit
politik. Kjo do të ishte goditje fatale për demokracinë.
Demokracinë e bën
të qëndrueshme qarkullimi i pushtetit, kalimi i butë dhe me mirëkuptim i qeverisjes
nga një dorë në tjetrën, nga një alternativë në të kundërtën e saj. Por ky
kalim nuk mund të realizohet kurrsesi nëse kundërshtarin politik e sheh si
armik për vdekje, si një rrezik që duhet asgjësuar dhe që, kur ke mundësi ta
heqësh qafe, mund ta bësh duke e burgosur, duke e shpallur armik, duke e vrarë.
Isha 33 vjeç, por
këto i dija sepse sapo i kisha studiuar në shkollë dhe sepse në atë kohë ne i mbanim
veshët dhe sytë katër për të mësuar sa më shumë për rendin e ri shoqëror që
ëndërronim të krijonim. Unë e mendoja se edhe Kris Hill, diplomat amerikan, i
ri në moshë, do të pajtohej plotësisht me këto ide. Prandaj ia shpreha mendimin
tim pa pikë hezitimi, i bindur se do të dinte ta vlerësonte. Imagjinoni habinë
dhe hutimin tim kur pashë që iu nxi në fytyrë. Pa u përpjekur të tregonte ndonjë
vetëpërmbajtje, qoftë edhe diplomatike, ai u lëshua në një shfryrje të lirë
inati kundër Nanos, nga e cila më ka mbetur në mendje përsëritja e frazës “son
of a bitch”.
Më pas biseda nuk
ngjiti më. Unë kërkova lejë të largohesha duke u ndarë me një njeri që, pa
keqardhje, nuk do ta takoja më kurrë.
Disa ditë më pas,
Nano u arrestua. Berisha vendosi parangjarjen – kryetari i partisë kundërshtare,
ish-kryeministri i vendit mund të futet në burg. Praktikat e Enver Hoxhës që
fuste në burg, eliminonte, vriste, internonte ata që ai mendonte se i shkonin
kundër, në një fare mënyre po vazhdonin.
Një parantezë të
shkurtër: Dikush mund të thotë që nuk ishte Berisha ai që e futi Nanon në burg
por ishte drejtësia, sepse Nano ishte i korruptuar, etj., etj. Kushdo që ka
jetuar në Shqipëri e di mirë që kjo s’ka pikë kuptimi. Sistemi shqiptar i drejtësisë,
të paktën që nga viti 1944 e këtej, nuk ka qenë asnjë sekondë i pavarur nga
politika dhe, rrjedhimisht, nga numri një i pushtetit.
Duke burgosur
Nanon, Berisha u kthye automatikisht në njeriun më të rrezikshëm për demokracinë
në Shqipëri. Çfarëdo reformash dhe arritjesh të sillte ai, përsëri, fakti që
kishte dënuar me burg kundërshtarin politik e bënte atë vetë prè të hakmarrjes
politike. Me t’u ndërruar pushtetet, ata që do të hipnin në fuqi, do të kishin dorën
e lirë për të bërë të njëjtën gjë edhe me të. E vetmja mënyrë që Berisha ta
shmangte këtë fund për veten ishte ndejtja në pushtet pakufizim, në përjetësi.
Të gjitha
veprimet kryesore politike të Berishës mbas këtij hapi fatal – referendumi i
vitit 1994, zgjedhjet famëkeqe të vitit 1996, ngulmimi për të mbajtur pushtetin
deri sa vendi u përfshi nga flakët në 1997, në një farë mënyre ishin rrjedhojë
e këtij hapi dhe mund të shihen si reagim ndaj këtij realiteti.
Është meritë e
padiskutueshme e Fatos Nanos që kur erdhi në pushtet në 1997, megjithëse i
porsa dalë nga burgu, nuk iu kthyer hakmarrjes por toleroi. Është meritë e
kryeministrave që pasuan, Majko dhe Meta, që nuk menduan për asnjë çast t’i
riktheheshin asaj rruge. Është meritë e vetë Berishës, që pasi erdhi përsëri në
pushtet për tetë vjet rresht tregoi pjekuri politike duke mos iu rikthyer asaj
praktike.
Dhe ja ku jemi
tani, tridhjetë vjet më vonë, me Ramën që zgjon nga gjumi përbindëshin.
Retorika e sulmeve dhe kundërsulmeve me sharje dhe kërcënime, akuzat ekstreme
reciproke për veprimtari kriminale dhe bashkëpunim me krimin e organizuar, kanë
kulmuar me heqjen e imunitetit dhe arrestimin e Berishës. Përsëri, nuk ka pikë
rëndësie nëse akuzat janë të vërteta apo fallco. Ato askush nuk ka autoritetin
t’i vërtetojë, aq më pak sistemi gjyqësor shqiptar. Edhe vetë përkrahësit e Ramës
nuk besoj se janë të bindur që Berisha është i korruptuar.
Rëndësi ka vetëm
fakti që Berisha është në arrest shtëpie dhe rezikon të shkojë në burg. Nëse
kjo ndodh, atëherë Ramën nga pushteti do ta heqë vetëm dhuna, ose vdekja,
kushdo që të ndodhë e para. Pra një përsëritje e 1997-ës, ose e 1985-ës. Të dy
skenaret janë të dhimbshme për Shqipërinë dhe varrmihëse për demokracinë
shqiptare. Nëse Rama e do pak Shqipërinë dhe shumë veten, do të bënte mirë t’i
kërkonte urgjentisht presidentit Begaj (që është praktikisht kukulla e tij) që
ta shpallte faljen e Berishës. Është e vetmja rrugëzgjidhje e logjikshme. Përndryshe:
ç’të mbjellësh do të korrësh.
Që shprehjen e
barazvlefshme në anglisht e ka:
What goes around,
comes around
E solla në
anglisht për të shtuar edhe dy fjalë për atdheun e personazhit në hyrje të këtij
shkrimi, diplomatit Kris Hill. What goes around, comes around. Shtetet e
Bashkuara të Amerikës kanë hyrë në një vit zgjdhjesh presidenciale, ndërkohë që
njëri prej dy kandidatëve të mundshëm për president po e kalon kohën sa në
fushatë, e sa në sallat e gjyqeve. Nuk kam qenë asnjë sekondë përkrahës i
Donald Trampit. Përkundrazi, e shikoj si rrezikun më të madh për të ardhmen e
Amerikës. Megjithatë, precedent i burgosjes së tij më duket i frikshëm. Për
mendimin tim, ligjërisht Trampi e meriton të kalbet në klub për tradhëtinë e
madhe ndaj demokracisë amerikane në 6 Janar 2021, por edhe për një mori
shkeljesh financiare dhe maskarallëqesh e shkeljesh të tjera të ligjit. E, përsëri,
them që i duhet shmangur dënimi me burg. Amerikanët duhet të gjejnë me forma
demokratike, me forcën e votës mënyrën se si ta hedhin në koshin e plehrave të
historisë dhe t’ia mbyllin gojën një herë e përgjithmonë.
Pse e lidha me
Amerikën? A mos dua të them se amerikanët, Kris Hill me shokë, e nxitën Berishën
që të burgoste Nanon dhe të krijonte precedentin dhe tani po e provojnë në
kurrizin e tyre? Nuk e di. Në atë kohë, kur flisja drejtpërdrejt me Kris Hill,
as që më shkonte mendja ta mendoja. Tani nuk jam shumë i sigurt. Nuk jam edhe
aq i sigurt se kush dhe pse i fryn në vesh Ramës që të bëjë të njëjtën gjë me
Berishën. Nuk jam në gjendje të gjykoj as për motivet, nëse kjo është e vërtetë.
Ndoshta amerikanët nuk janë edhe aq të interesuar për një zhvillim të rregullt
demokratik të Shqipërisë. Koha do ta tregojë.
Pavarësisht se
çfarë duan ose kërkojnë amerikanët, shqiptarët duhet të marrin në dorë fatet e
tyre dhe të përpiqen të ndërtojnë një sistem qarkullimi të butë, tolerant dhe
demokratik të pushtetit.
No comments:
Post a Comment