Përse nuk e festoj 29 Nëntorin

Unë jam tolerant me festat. Për shembull, megjithëse ateist, në një tryezë me një shoqëri të mirë, me një gotë verë, me një thelë gjeli, një bërxollë apo një biftek, festoj gjithë qef Divalin, Krishtlindjen, Hanakan, Bajramin, Vitin e Ri Kinez, Novruzin, Ditën e Verës, Thanksgiving, Vesakhan, Holin, Visun – kë të doni. Për këtë kam dëshmitarë.

Por 29 Nëntorin nuk pranoj ta festoj. Pse?

29 Nëntori si ditë e çlirimit të Shqipërisë është mashtrim. Të gjithë dokumentët e kohës tregojnë që Shqipëria është çliruar në 28 Nëntor 1944. Domethënë që ushtari i fundit hitlerian është larguar në këtë datë. Deri një vit më vonë kjo është mbajtur si data zyrtare e çlirimit edhe nga vetë Enver Hoxha.

Po të vihej thjesht në diskutim dita kur është larguar ushtria naziste nga Shqipëria, unë do ta kisha toleruar dhe do ta festoja me qef edhe 29 Nëntorin. Në fund të fundit bëhet fjalë për një çlirim dhe ne, shqiptarët, që e kemi zakon të kundërshtojmë njëri-tjetrin për çdo gjë, mbase do të ishte mirë të pajtoheshim në këtë pikë dhe ta ngrinim nga një gotë bashkë. Por puna nuk është kaq e thjeshtë.

29 Nëntori u zgjodh nga Enver Hoxha në kuadrin e hapave për bashkimin e Shqipërisë me Jugosllavinë, ku përfshiheshin edhe bashkimi i monedhës, heqja e doganave, falja e floririt dhe pasurive shqiptare bosëve të Beogradit, etj. 29 Nëntori për Jugosllavinë festohej si dita kur Këshilli AVNOJ shpalli Federatën Demokratike të Jugosllavisë. Enver Hoxha kërkonte ta njësonte edhe festën e çlirimit të Shqipërisë me këtë datë.

Ideja e përfshirjes së Shqipërisë në Jugosllavi ishte pjesë e paneve të Titos për krijimin e një Konfederate Ballkanike me qendër Beogradin. Për sa kohë vazhdoi Lufta e Dytë Botërore Stalini ia ushqeu Titos këtë shpresë, pasi ai kishte nevojë për mbështetjen ushtarake të partizanëve jugosllavë dhe për një rezistencë anti-fashiste në të gjithë Ballkanin. Enver Hoxha ishte thjesht një hallkë e këtij plani, një vegël që i duhej Titos për ta pasur të lehtë punën në këtë pjesë të Ballkanit.

Por mbarimi i luftës solli të tjera përparësi për Stalinin. Atij nuk i leverdiste të kishte një fuqi të fortë në cepin e perandorisë së vet, aq më tepër nën Titon që flirtonte hapur me anglezët dhe amerikanët. Ideja e Federatës Ballkanike u hodh në kosh. Titoja u thartua me Stalinin.

A mund ta merrte Titoja Shqipërinë pas rënies së idesë së Federatës Ballkanike? Natyrisht që mund ta merrte. Stalini, megjithëse kundër konfederatës, i dha leje për këtë me foljen e famshme “gllabëroje” që citon Gjilasi. Por Titos i iku oreksi për të gllabëruar. Si mjeshtër i ekujlibrave politike ai e dinte që do t’i bëheshin ca si tepër shqiptarë në Jugosllavi dhe do t’i hapnin punë. Atij i leverdiste më mirët’i linte shqiptarët të ndarë në katër-pesë pjesë, dhe shtetin e Shqiptarëve në një gjendje sa më të keqe, që të mos iu bëhej zili shqiptarëve që kishte nën kontroll ai vetë. Hoxhës iu dha urdhëri: Rri aty, mbaje vendin baltë dhe mbretëro në mes të baltës. Për sa kohë që s’më hap punë mua, as unë s’do të të hap punë ty. Kufijtë do t’i kemi të ndarë, dhe të ndarë mirë. Hoxha natyrisht që u bind, dhe u lidh me Rusët për të rrumbullakosur alibinë. Por Titos dhe kërkesës së tij i shërbeu deri në frymën e fundit.

29 Nëntori për mua është një pjesë e shëmtuar e një plani të shëmtuar, thellësisht anti-kombëtar, anti-shqiptar. Festimi i kësaj date është pajtimi me tradhëtinë kombëtare të Enver Hoxhës.

Jo rrallë më pyesin : Si mund të mos e festosh ti këtë ditë, kur yt atë ka qënë partizan dhe ka luftuar për këtë ditë?

Im atë ka qënë partizan dhe ka luftuar për çlirimin e Shqipërisë dhe jo për 29 Nëntorin. Për këtë unë e respektoj edhe më shumë. Ai, dhe mijëra të tjerë si ai që dolën në mal dhe luftuan me ndershmëri kundër pushtuesit nuk ëndërronin as pasuri, as ofiqe, as luftë klasash, as regjimin e terrorit që vuri Enver Hoxha. Ata ëndërronin një Shqipëri të lirë nga pushtuesit dhe demokratike, një Shqipëri të begatshme për të gjithë. Këtë ëndërr ata kujtuan se e realizuan në 28 Nëntor 1944. Por ëndrra u vodh dhe u përdhos nga Enver Hoxha dhe klani rreth tij.

Dikush mund të thotë që po të mos kishte qënë Enver Hoxha, do të kishte dalë një tjetër që ta vidhte ëndrrën. Edhe kjo mund të kishte ndodhur. Një tjetër mund të thotë që kjo është gjëja më e rëndomtë - pas të gjithë lëvizjeve të mëdha, del një grup maskarenjsh që vjedh ëndrrën – siç u vodh dhe po vidhet ëndrra e studentëve të Dhjetorit dhe gjithë shqiptarëve për Demokraci. Edhe kjo është e vërtetë.

Për mua ka rëndësi që 28 Nëntori i vitit 1944 është data kur u çlirua Shqipëria nga fashizmi dhe u bë realitet një pjesë e ëndrrës së atyre partizanëve shqiptare që luftuan për liri. Ndrsa 29 Nëntori është data që caktoi ai, vjedhësi i ëndrrës, si fillim të pushtetit të tij të ndyrë. Ajo është data e tradhëtisë kombëtare.  29 Nëntor ishte emri që iu vu vjedhjes.

Prandaj edhe unë dua t’i qëndroj përkrah edhe të vërtetës, edhe t’im eti, edhe gjithë atyre që luftuan sinqerisht për një Shqipëri të lirë dhe demokratike kundër pushtuesve fashistë dhe nazistë, por që u tradhëtuan në mënyrën më të poshtër. Fakti që kjo datë përkon me Ditën e Flamurit, me Shpalljen e Pavarësisë, datën më të rëndësishme deri më sot të kombit shqiptar, e bën atë edhe më të bukur. Thuhet se ajo përkon edhe me datën e mbërritjes së Skëndërbeut në Krujë. Aq më mirë. Trefish më mirë.

Në 28 Nëntor ne festojmë Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë - ngjarjen më të rëndësishme historike të kombit. Për herë të parë në historinë e vet në 28 Nëntor 1912 shqiptarët kishin një komb. Vërtet të cunguar, vërtet të coptuar, por e kishin. Ishte fillimi i një rruge. Në 28 Nëntor 1944 shqiptarët u çliruan nga një pushtim i poshtër dhe i pabesë - fillimisht nga fashistët Italianë, dhe pastaj nga nazistët gjermanë. Ndoshta jo në përmasat e 1912, edhe ky çlirim ishte i rëndësishëm. Asnjë popull, asnjë qytetar i ndershëm dhe patriot nuk e do dhe s’ka si ta dojë pushtimin e vendit të vet, nga kushdoqoftë dhe me çfarëdolloj justifikimi qoftë. Kur i festoj, unë kam rast të ngre dolli për të dyja këto ngjarje.

Një rast i mirë për t’u ndjerë mirë

(Mendime për një film dhe një reagim)

Arben Kallamata

a.

Filmi mbaroi, në ekran u çfaqën shkronjat e krediteve, ndërkohë që nga salla u dëgjuan vetëm pak duartrokitje. Me sa dukej shikuesit e Vergine giurata nuk ishin shumë enthusiastë për atë që kishin pare.

Paksa e çuditshme po të kesh parasysh që një pjesë e mirë e të pranishmëve në premjerën e filmit të çfaqur në kornizën e Festivalit të Filmit të Bashkimit Europian në Toronto ishin shqiptarë dhe miq të ftuar nga shqiptarët.  

E ndoqa reagimin e publikut me po aq vëmendje sa edhe vetë filmin pasi për mua përbën një dukuri interesante. Kam përshtypjen se shumica e bashkatdhetarëve që kishin ardhur të djelën në kinemanë “Royal” të Torontos ishin nisur jo aq nga tema që kishte lidhje me Shqipërinë, por edhe nga fakti që filmi bazohej te një libër i suksesshëm i një shkrimtareje shqiptare, Elvira Dones. Shkrimtare me të cilën shumë nga pjesmarësit identifikoheshin drejtpërdrejt, pasi i përkisnin të njëjtit brez, të njëjtës prejardhje kulturore dhe madje një pjesë, duke më përfshirë edhe mua, kishin njohje personale.

Ishte, si të thuash, një rast i mirë për t’u ndjerë mirë.

Për vetë specifikën e kombit tonë këtë nevojën për t’u ndjerë mirë përmes identifikimit me përfaqësues të suksesshëm prej rradhëve tona ne e kemi të zhvilluar paksa me tepri. Dua të them që jemi shumë më tepër të gatshëm t’iu tregojmë të tjerëve që jemi bashkëkombës të Nënë Terezës, se sa të Martin Shkrelit. Gëzohemi kur na përmendin Kadarenë dhe nxihemi kur flitet për Enver Hoxhën.

Por ajo që s’durojmë dot, ajo që na bën të ndihemi më keq se gjithçka është, padyshim, prapambetja. E kemi për qamet të identifikohemi me fshatarë shqiptarë, me gra të mbuluara me shamija, me atë fotografinë e atij burrit të ri që ecën me cigare  në gojë dhe dorën në xhep, kur nga prapa i vjen gruaja e kërrusur nën peshën e një mali me shkarpa të mbledhura.

Ma do mendja që ai reagim i ftohtë ndaj Vergine Giurata në Toronto erdhi pikërisht nga kjo ndjenjë, dhe jo nga vlerësimi ose mosvlerësimi i elementëve artistikë të filmit. Unë nuk e di çfarë prisnim ne të na tregonte një film me temën e marë nga zonat më të thella malore të Shqipërisë dhe me fabul të mbështetur te një prej tradititave më të vjetra dhe më të pazakonta – kthmi i grave në burra dhe të betuarit për të qënë gjithë jetën të virgjëra. Nuk pritej që filmi të merrej me baret më luksoze të kryeqytetit. As me vendet më piktoreske dhe plazhet më ndjellëse të bregdetit. Filmi do të merrej pikërisht me këto – me rite dhe zakone të ngrira në shekuj, me ngecje të orës në ato kohëra kur ende ajo s’ishte shpikur.

Skena më tronditëse në këtë vështrim ishte padyshim ajo e gjamës së maleve. Duhet ta pranoj që ajo skenë më befasoi dhe mua. Jo sepse dukej ashiqare që vinte drejtpërdrejt nga para-mesjeta; as me sepse të dukej e pabesueshme që diçka e tillë vazhdonte të ushtrohej edhe sot e kësaj dite në mes të Europës (gjeografike). Por ngaqë unë nuk kisha pasur asnjëherë rastin ta shihja më parë dhe as ia kisha idenë një rituali të tillë. Sinqerisht më vjen turp që s’e kam ditur më pare dhe më vjen inat për atë dreq propagande dhe informacioni që kemi pasur dhe vazhdojmë të kemi, që nuk është në gjendje t’i informojë qytetarët e vet se ç’bëhet në atë një pëllëmb vend. Siç edhe ia di për nder filmit Vergine Giurata që më mësoi diçka që s’e dija dhe që duhet ta dija.

Reagimi im i parë ishte “Kjo s’mund të jetë e vërtetë!” Por, nga ana tjetër, logjika ma thoshte që regjisorja, sado e guximshme, nuk mund ta shpikte një gjë të tillë. Ndaj edhe vajta e verifikova dhe, kur e gjeta origjinalin në youtube u binda që rituali ishte paraqitur me shumë realizëm dhe mjaft artistikisht në film.

b.

Po filmi vetë si ishte? Mua m’u duk i mirë. Jo shumë i mirë, por i mirë. Pamjet filmike, kinematografia, ishin të shkëlqyera. Alpet e Shqipërisë ishin filmuar aq bukur sa të linin pa frymë. Zotëronin skenat me një dëborë që binte gjysmë e shkrirë; me re të errëta, të dëndura, që nuk linin të shihje majat e kreshtave të malësisë por që ta krijonin fare qartë në kokë imazhin e magjishëm të madhështisë së tyre.

Filmi vetë kishte një ritëm të shtruar, por jo të zvarritur. Vetëm se fabula ishte tepër e sheshtë dhe pa momente dramatike, siç do të pritej nga trajtimi i një teme të tillë. Në fund të fundit, shndërrimet nga vajzë në burrë dhe, më pas, nga burrë në grua, nuk mund të jenë kalime të thjeshta, të lëmuara, pa drama të brendëshme psikologjike.

Vergine Giurata nuk merrej thuajse fare me kulminacione dramatike. Kthimi i Hanës në Mark u krye pa ndonjë shtrëngesë të dukshme shoqërore (siç ndodh rëndom në Malësi). Hana paraqitet si një vajzë e interesuar për të gjuajtur me pushkë, disi e revoltuar nga padrejtësia e të qënit e pabarabartë me djemtë dhe burrat, por pa ndonjë vuajtje të madhe për gjendjen. Ajo nuk duket të ndjejë asnjë lloj nxitje apo detyrimi nga familja adoptuese e saj. Mua më duket se regjisorja nuk ka qënë në gjendje ta nxjerrë në pah dramën e këtij kapërcimi dhe se kjo është një mangësi serioze e filmit.  

Sa për kapërcimin e dytë, them se ai është paraqitur qëllimisht si i lehtë, pa shumë tronditje. Është një kapërcim thjesht biologjik, fiziologjik. Megjithëse me flokë të prera shkurt, me gjoks të përmbledhur nga një shirit i gjatë bezeje dhe me një të ecur paksa të përkulur si burrë, Marku në thelb ka mbetur Hana, grua. Dhe natyra e thërret të sillet si grua. Kalimi bëhet në formën më të rëndomtë të mundshme, pa shumë zbukurime, pa bërtitje, pa dramacitet. Kjo pjesë më pëlqeu dhe m’u duk si gjetje e mirë. Hana ndjehet grua, ka shkuar në Milano të jetojë si njeri i lirë, sillet si njeri i lirë dhe bën ç’të dojë me jetën e saj. Edhe njerëzit përreth saj e kuptojnë dhe e miratojnë heshturazi. Prej tyre s’ka asnjë presion për të kundërtën. Kalimi nga Mark në Hana është dhënë qëllimisht si fare i rëndomtë. Natyra bën të vetën. Në këtë vështrim ata personazhe shqiptarë që mbushin pjesën më të madhe të filmit mua më duken se dalin shumë të qytetëruar, njerëzorë dhe gjithë vlera.

Filmi ishte në italisht dhe në shqip. Pjesët shqip ishin kryesisht në dialektin e veriut dhe tingëllonin natyrshëm, pavarësisht se në disa çaste dukej sikur ishin përkthyer me vështirësi nga italishtja.

Përfundimisht mendoj se Vergine Giurata meritonte disi më shumë duartrokitje nga ç’mori atë natë në Toronto. Dhe do t’i merrte me siguri nëqoftëse ne të gjithë që ishim në atë sallë do të kishim arritur ta shihnim filmin si artdashës dhe jo si shqiptarë. Por, nganjëherë gjërat janë vështirë të ndahen.

Vergine Giurata ishte një rast i mirë për t’u ndjerë mirë.

Ej, unë jam me Tironën

Para disa kohësh Ilir Seci me bëri “tag” në një urim per ekipin e futbollit të Skëndërbeut me një shënim të shkurtër ku thuhej se ia drejtonte atë të gjithë miqvet të tij korçarë në fb. Padyshim Iliri do të jetë çuditur kur unë i shkruajta menjëherë për t’i thënë se nuk isha korçar dhe nuk kisha lidhje me urimin per ekipin e Skënderbeut. Ai u tregua zemërgjerë dhe e tërhoqi komentin pa e zgjatur, ndërsa unë që në atë çast e ndjeva të nevojshme të sqaroj se përse u tregova aq i paduruar dhe intolerant ndaj një urimi të thjeshtë e dashamirës.

Puna është se unë jam tifoz i Tiranës, jo i Skënderbeut. Jo vetëm kaq, por tifozlleku im me Tiranën është zhvilluar kryesisht me shokët e mij tifozë të Skënderbeut.

Njeriu bëhet tifoz me një ekip për arsye nga më të ndryshmet, por kryesisht për arsye të vendit ku ka filluar të shohë futboll për herë të parë. Si të gjithë fëmijët e lindur në Tiranë unë kam pasur zgjedhjen midis Tiranës, Partizanit, ose Dinamos. U bëra me Tiranën për faktin e thjeshtë që shtëpia ku u rrita ndahej vetëm nga një mur me shtëpinë e një futbollisti të shquar të Tiranës, Arben Çelës. Beni ishte më i madh se unë në moshë - unë shkoja në fillore kur ai filloi luante me Tiranën. Por unë kaloja shumë kohë në shtëpinë e tij. Shpesh, kur kthehesha shpejt nga shkolla dhe s’kisha njeri në shtëpi, më mbante në shtëpinë e tyre gjyshja e Benit. Të gjithë ne banorët që ndanim një kompleks prej katër shtëpish në Rrugën Mihal Grameno ishim si një familje e madhe. Të bëhesha tifoz me Tiranën për mua ishte jo vetëm zgjedhje, por edhe detyrim rrethanash, megjithëse jo më larg se njëqind metra nga shtëpia jonë banonte në tjetër futbollist i shkëlqyer, Ilir Përnaska dhe zgjedhja për Dinamon ishte përsëri në lagje. Megjithatë, njëqind metra nuk krahasohen me murin ngjitur.

Nga fëmijëria unë mbaj mend ndeshjet me lagje që organizoheshin te fusha e Mihal Gramenos. Në ekpin e lagjes sonë ishin Ben Çela, Ilir Përnaska, dhe një futbollist i Partizanit që më duket se e kishte mbiemrin Ahmetaj, por s’jam i sigurt. Bëheshin ndeshje shumë të forta dhe ne kalamajtë që rrinin prapa portës i ndiqnim gjithë qef. Duke i menduar tani, them që ata që luanin futboll me ekipet e para të kryeqytetit duhet ta kenë pasur me shumë pasion sportin, sepse edhe ato ditë që kishin pushim i shfrytëzonin për të luajtur me lagjet.  

Fati e deshte (ose më saktë Partia urdhëroi) që familja ime të linte Tiranën dhe të shkonte në Korçë kur unë po mbaroja klasën e dytë. Por e shkuara në Korçë nuk mund të më detyronte mua të linja ekipin e Tiranës dhe të kthehesha me Skënderbeun.  Aq më tepër që gjithë shokët e mij të rinj tani ishin me Skënderbeun dhe unë kisha një rast të mirë për t’u gërricur. Në fund të fundit tifozllëku i futbollit ka kuptim vetëm kur gërricesh ose zihesh me dikë. Mjafton të them që kam duruar gjithë ato tallje e ironi për tifozllekun tim, të cilat vetëm më bënin më të vendosur për të vazhduar të isha tifoz i Tiranës.  

Kur vinte Tirana të luante në Korçë, pas ndeshjeve unë prisja jashtë stadiumit dhe takoja Benin – jo vetëm si njeriun e afërt, por edhe si «celebrity». Për një 11 – 12 vjeçar kjo ishte gjë e madhe dhe mua më bënte të ndjehesha mirë.

Dhe, për të thënë të vërtetën deri në fund, në atë kohë Tirana ishte ekip shumë më i mire se sa Skënderbeu (Flas për vitet 1970-1980). Ajo kishte lojtarë si Mema, Dhales, Rizvanolli, Baçi (që krosonte shumë bukur) dhe i madhi Tit Dibra. Ndërsa më vonë erdhi brezi i Agustin Kolës, Mirel Josës, Ben Mingës e, për mua, futbollisti më elegant shqiptar, Çim Muça. Ndërkohë që Skëndërbeu, për kënaqësinë time dhe inatin e shokëve të mi, lundronte vazhdimisht nga fundi i tabelës.

Në fakt po e ekzagjëroj pak pasi, kur nuk luante kundër Tiranës, unë bëhesha me gjithë shpirt me Skënderbeun, që ka pasur disa futbollistë të shkëlqyer (që nga Aleko Pilika, të cilin e kam arritur vetëm ne pak ndeshje) te Koço Dinella, Jani Kaçi, Teodor Vaso, etj.

Kam kohë që s’e ndjek kampjonatin në Shqipëri, megjithëse e di që prej disa vitesh kampjon është Skëndërbeu. Kur e gjykoj me gjakftohtësi, më bëhet qefi. Megjithatë, kur dikush më ngatërron dhe më uron si tifoz të Skënderbeut, te unë nxjerr krye menjëherë ai instikti i vjetër për të kundërshtuar dhe për të bërtitur : Ej, unë jam me Tiranën.

Është e mundur

Çmimi Nobel për Paqen këtë  vit iu dha Katërshes së Dialogut Kombëtar Tunizian për rolin thelbësor në ndërtimin e demokracisë pluraliste pas Revloucionit të Jasemintë të vitit 2011.

Katërshja është në fakt një bashkim organizatash të shoqërisë civile tuniziane, përkatësisht të Lidhjes së të Drejtave të Njeriut, Sindikatës së Punëtorëve të Përgjithshëm, Urdhërit të Juristëve dhe Konfederatës së Industrisë, Tregëtisë dhe Artizanatit. Lidhja midis tyre u krijua para dy vjetësh dhe ka pasur rol tepër të rëndësishëm në jetën politike dhe shoqërore të Tunizise, duke i dhënë asaj “mundësinë  që të ndërtojë një sistem qeverisës kushtetues i cili garanton të drejtat themelore të të gjithë popullsisë, pavarësisht nga feja, bindjet politike dhe besimi fetar,” sipas përcaktimit që i është bërë nga komitetit për dhënien e Çmimit Nobel.

Komiteti Norvegjez i Nobelit këtë vit befasoi shumë njerëz me vendimin e tij, duke pasur parasysh që në rradhën e pretendentëve për çmimin e paqes mendohej të kishin qënë Kancelarja Gjermane Angela Merkel, Sekretari Amerikan i Shtetit Xhon Keri, dhe Papa Francis. Sidoqoftë, vendimi për të lauruar katërshen tuniziane duket vërtet i studiuar mirë dhe krejtësisht i justifikuar. Në një situateë ndërkombëtare kur në botë mbizotëron mosbesimi, zhgënjimi dhe fatalizmi për të ashtuquajturën Pranvera Arabe, ai tërheq vëmendjen ndaj një rasti të padiskutueshëm suksesi.

Pranvera Arabe nisi me një seri lëvizjesh proteste kundër regjimeve totalitare në të gjithë botën arabe. Fatkeqsisht, në shumë vende, veçanërisht në Egjipt, Siri, Jemen, e Libi, lëvizja për demokratizim u vu nën kontrollin e grupimeve ekstremiste fetare, duke u kthyer në luftë civile për të marrë pushtetin, ose në përpjekje sektesh fetare dhe klanesh për të kontrolluar shtetet,dhe burimet e naftës. Ato që nisën si demonstrime paqësore dhe kërkesa për ndryshime në mënyrën e qeverisjes, u shndërruan në përgjakje të popullsive, në shkatërrime massive të industrisë, në një kthim të llahtarshëm te praktikat ligjore dhe shoqërore primitive të para-mesjetës. Popuj dhe shoqëri që kishin vuajtur nga diktatura, janë vënë nën thundrën e ekstremistëve fetarë dhe zjarrin e armëve, duke humbur edhe ato pak liri e mirëqënie që kishin pasur. Pasojë e drejtpërdrejtë janë lëvizjee masive të popullsisë dhe dramae e panumërta njerëzore.

Kjo situate nuk kishte si të mos iu linte shumë njerëzve shijen e pakëndëshme të dështimit dhe idenë se popujt arabë nuk janë në gjendje të krijojnë forma qeverisëse demokratike. Por rasti i Tunizisë është një dëshmi e qartë për të kundërtën. Ai tregon më së miri se popujt arabë janë po aq të qytetëruar dhe të aftë sa edhe çdo popull tjetër, nëqoftëse iu jepet shansi të marrin në duar fatet e veta. Por qytetërimi arrihet duke vënë në plan të parë interesat dhe të drejtat themelore të njerëzve, të të gjithë njerëzve, pa dallim gjinije, feje, apo bindjeje politike. Nëqoftëse arrohet ose nënvleftësohet qoftë edhe njëri nga këto elementë, është e vështirë të krijosh demokraci.

Katërshja e Dialogut Kombëtar ishte organizmi që mundësoi kompromiset midis grupimeve të ndryshme politike, fetare dhe ekonomike në Tunizi, duke dëshmuar më së miri që dialogu i qytetëruar, mirëkuptimi, organizmi qytetar dhe bashkëpunimi mund të funksionojnë fare mirë.

Mendoj që Komiteti për Çmimi Nobel të Paqes këtë vit ka bërë një zgjedhje të shkëlqyer. Shpresoj dhe uroj që edhe vendet e tjerë në atë zonë të botës të ndjekin shembullin e Tunizisë dhe të arrijnë të ndërtojnë shoqëri të përparuara që respektojnë njeriun, njeriun e vërtetë, të prekshëm, dhe jo ide apo interesa të mbrapshta. 

Bashkimi kushtetues i dy Gjermanive

Procesi i zgjedhur per bashkimin e te dy Gjermanive ishte njëri nga dy të mundshmit që parashikonte kushtetuta e Gjermanisë Perëndimore (Ligji Bazë) e vitit 1949 për të lehtësuar një bashkim të mundshëm. Ligji Bazë përcaktohej si një masë e përkohëshme derisa të miratohej një kushtetutë e përhershme e popullit gjerman në tërësi. Sipas Nenit 23 të dokumentit që ishte në fuqi në atë kohë, një Land i ri mund t’i shtohej Ligjit Bazë përmes një votimi të thjeshtë mazhoritar. Të njëmbëdhjetë shtetet që kishin qënë fillimisht pjesë e Gjermanisë Perëndimore në 1949 përbënin Trizonën. Berlini Perëndimor kishte qënë propozuar si shteti i 12të, por nuk ishte lejuar nga forcat aleate me arsyetimin se Berlini, si i tërë, përbënte një zonë të pushtuar nga katër fuqi të ndryshme. Pavarësisht nga kjo, Berlini Perëndimor kishte lidhje politike me Gjermaninë Perëndimore dhe, në shumë drejtime funksiononte de facto si një shtet përbërës i saj. Në 1957, në bazë të Nenit 23 Gjermanisë Perëndimore i ishte shtuar Protektorati Saar që u quajt Saarland.

Varjant tjetër ishte Neni 146 i cili jepte mekanizmat për një kushtetutë të përhershme të një Gjermanie të bashkuar. Kjo rrugë nënkuptonte një bashkim formal midis dy shteteve gjermane që pastaj do të duhej, mes shumë të tjerave, të krijonte një kushtetutë të re për vendin e ri të porsakrijuar. Megjithatë, në pranverën e vitit 1990 u pa qartë se projektimi i një kushtetute të re do të kërkonte bisedime të pafund dhe do të hapte shumë probleme në Gjermaninë Perëndimore. Ndërkohë, edhe pa këto probleme, në fillim të vitit 1990 shteti i Gjermanisë Lindore ishte në gjendje kolapsi të plotë. Nga ana tjetër, dihej se bashkimi sipas Nenit 23 do të realizohej brenda gjashtë muajsh.

Përfundimisht, me t’u nënshkruar traktati i bashkimit monetar, ekonomik dhe shoqëror, u vendos të vihej në përdorim procesi i shpejtë i Nenit 23. Sipas këtij procesi, Gjermania Lindore votoi që të shpërbënte vetveten si shtet dhe t’i bashkohej Gjermanisë Perëndimore si pesë shtete të rinj, si edhe që territori ku ishte ushtruar deri atëherë Ligji Bazë të shtrihej duke i përfshirë edhe ata. Kështu, nga ana ligjore, Republikës Federale iu shtuan pesë shtete, dhe jo Gjermania Lindore. Këto pesë shtete organizuan zgjedhjet e para në 14 Tetor.

Ribashkimi nuk ishte një shkrirje që krijoji një shtet të tretë nga dy të parat. Përkundrazi, ishte një process në të cilin Gjermania Perëndimore thjesht e përfshiu brenda vetvetes Gjermaninë Lindore. Sipas kësaj, në Ditën e Bashkimit, në 3 Tetor 1990 Republika Demokratike e Gjermanisë rreshti së qëni dhe pesë Shtete të rinj Federalë brenda territorit të saj iu bashkuan Republikës Federale të Gjermanisë. Berlini Perëndimor dhe ai Lindor u bashkuan dhe iu shtuan Republikës Federale si një Qytet-Shtet Federal me të drejta të plota. Sipas këtij modeli, Republika Federale e Gjermanisë, e zgjeruar tashmë me përfshirjen e pesë shteteve të Republikës Demokratike Gjermane si edhe me Berlinin e bashkuar, ligjërisht vazhdonte të ekzistonte me të njëjtin personalitet ligjor me të cilin ishte krijuar në Maj të vitit 1949.

(Marrë nga Wikipedia)

Një frazë doja të veçoja nga ky pasazh: Sipas këtij procesi, Gjermania Lindore votoi që të shpërbënte vetveten si shtet dhe t’i bashkohej Gjermanisë Perëndimore. Politikanët e Gjermanisë Lindore hoqën dorë vullnetarisht nga çdo mundësi për pushtet në emër të bashkimit, në emër të diçkaje më të madhe për kombin e tyre. A janë politikanët shqiptarë në të dy anët e kufirit të gatshëm ta bëjnë një sakrificë të tillë? 

Koalicioni i mjekrave të yndyrta

Para një muaji, diktatura islamike e Arabisë Saudite shpalli një ligj sipas të cilit të mos besosh te zoti është terrorizëm.  Domethënë, për një nga regjimet më të egra në botë, për një shtet që pret rregullisht duar dhe vret njerëz me gurë shesheve, për një shoqëri që e mban gjysmën e popullsisë të mbuluar me çarçaf dhe nuk lejon gratë të ngasin makina e të dalin jashtë shtëpive të pa shoqëruara, të mos besosh në zot është po aq e tmerrshme dhe shkakton po aq, ndoshta edhe më shumë terror sa të rrëmbesh avjona me njerëz dhe t’i përplasësh pas ndërtesave të larta; po aq sa të masakrosh gazetarët në mes të Parisit vetëm sepse kanë botuar karikatura; po aq sa të veshësh një jelek plasës dhe t’ia mbash vetes duke marrë më qafë me dhjetra burra, gra, pleq, e fëmijë përreth; po aq sa të rrëmbesh vajza nga shkollat dhe t’i kthesh ato në skllave; po aq sa të hedhësh bomba atomike apo të rrafshosh qytete me popullsi të pafajshme.

Fatmirësisht, bota e qytetëruar nuk shkon me logjikën e mbrapshtë mesjetare të hoxhallarëve mjekëroshë të Arabisë Saudite. Sepse po të shkonte unë do t’i kisha shkruar këto rreshta me pendë gjeli mbi një copë lëkure dhije, dhe jo në kompjuter. Vetë mjekrat dhe padronët e tyre nuk do të lundronin në florinj të fituar nga shitja e naftës, por do të vazhdonin të bënin tregëti bagëtish dhe skllevërish nga një oaz në tjetrin.

Me interes është të shohësh se si logjika e mjekroshëve të Arabisë Saudite gjen jehonë te mjekëroshë të tjerë, për shembull, te logjika e mjekëroshëve të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Nuk dihet përse, por e zënë në një konflikt me shtetin shqiptar  në lidhje me emërtimin kishë apo monument kulture të ca gurëve në Dhërmi, organizata e Janullatosit ka shfrytëzuar rastin t’iu vërsulet atyre që s’besojnë te përralla e krijimit të mbinatyrshëm të universit. Mbi mbeturinat e gurëve të mbetur nga ajo që Edi Rama e shihte si quante “haur”, ndërsa janullatasit “kishë”, propagandistët e ortodoksë kanë ngritur në mënyrën melodramatike tabelën me fjalët “Ndal Terrorit Ateist!”.

Vetëm njerëz që janë mësuar gjithë jetën të gënjejnë nga mëngjesi deri në darkë mund të flasin e të shkruajnë me një mungesë të tillë përgjegjësie ndaj të vërtetës. Së pari, në rrëzimin e objektit nuk bëhet fjalë fare për terror, por thjesht për prishjen e ca mureve për pronësinë e të cilave shteti shqiptar ka mendime të kundërta me Kishën Ortodokse të Janullatosit. Pra tabela fare mirë mund të shkruante : «Ndal prishjes së pronave të kishës.» Terror do të thotë veprim i dhunshëm, vrasje, për të shkaktuar frikë masive në mënyrë që të arrihet një synim i caktuar politik. Prishja nga shteti e një objekti që ai (shteti) e sheh si të vetin mund të jetë, më së shumti, veprim i paligjshëm i shtetit, por kurrsesi nuk mund të quhet terror.  

Së dyti, edhe sikur të ishte terror, nga e nxjerr Janullatosi me trimat e tij idenë që është kryer nga ateistët? Edi Rama, kryeministri që qëndron në anën tjetër të konfliktit dhe që duket se ka dhënë urdhërin për prishjen është vetëshpallur botërisht si Katolik. Përse nuk kërkojnë mjekëroshat e KOASH-it që të ndalojë “terrori katolik”, por ai ateist? Ose, me çfarë mandati i heq KOASH-i Edi Ramës të drejtën për të qënë katolik?

E vërteta është që ateizmi mbetet armiku më i frikshëm për kishën dhe për besimin në përgjithësi. Sulmet e diktaturës islamike të Arabisë Saudite dhe të KOASH-it të Janullatosit ndaj ateistëve kanë të përbashkët urrejtjen dhe frikën nga mendimi i lirë, nga ideja bazë e ateizmit – nuk ka zot. Po t’i heqësh zotin, diktaturës arabe i hiqet guri i themelit dhe shkërmoqet si kokrrat e rërës. Ndërsa Janullatosi dhe mjekëroshët e tjerë në Shqipëri mbeten pa punë - s’kanë për çfarë të mashtrojnë dhe në bazë të ç’gënjeshtre tjetër t’i pretendojnë pronat, paratë, privilegjet, pushtetin mbi njerëzit dhe gjithçka tjetër që iu mbush jetën e tyre parazitare.

Ateizmi për ta është i tmerrshëm, terror i vërtetë, pavarësisht se ateistët nuk veprojnë me armë por me fjalë, me shkrime, me shkencë dhe me forcën e logjikës. Prandaj edhe nuk lenë rast pa përdorur për të sulmuar ateistët duke u përpjekur t’i identifikojnë ata me gjithçka të keqe – me komunizmin, me fashizmin, me terrorizmin. Ateizmi, mosbesimi në zot është për ta mishërimi i armikut. Çdo gjë e keqe, çdo akt i papranueshëm ligjërisht e moralisht duhet identifikuar me ateizmin. Dhe, si në gjithçka tjetër që ka lidhje me fenë, edhe këtu, veçanërisht këtu, parimi i përsëritjes merr përparësi. Edhe gënjeshtrën më të madhe dhe më të papranueshme logjikisht, po e përsërite pafundësisht, do të vijë dita që do ta pranojnë.

Besimet për ekzistencën e një fuqije të mbinatyrshme që 6000 vjet më parë krijoji botën në qendër të universit, nxori Adamin nga balta dhe Evën nga brinja e tij; që përmes shpirtit të shenjtë la edhe shtatzënë edhe të virgjër Marien për të lindur djalin e vet që ishte njëkohësisht edhe vetja e vet edhe shpirti i shenjtë, e të tjera përralla si këto i përkasin një periudhe foshnjore të zhvillimit të shoqërisë njerëzore. Sot, në shekullin 21, në kohën e përparimit të shkencës, ato janë po aq të vjetëruara sa edhe mjekrat e gjata të yndyrta, veshjet qesharake, ritualet boshe të atyre që i përhapin. Edhe si mjete sundimi atyre iu ka ikur koha, sepse mbahen vetëm mbi shpatullat e dhunës dhe injorancës. Aty ku janë në pushtet, njerëzit e fesë kanë regjimet më të ndyrë, më shtypës, më anti-demokratikë - Arabi Saudite, Iran. Aty ku s’janë në pushtet, kanë thjesht mashtrimin, si mjet të njerëzve të pamoralshëm për të siguruar mbijetesën.

Ana e keqe e poetit

Ky postim në faqen fb Faik Konica Public Figure ka marrë 4348 like dhe 573 share.

Nuk është hera e parë që i lexoj këto vargje të Fishtës dhe sinqerisht, sa herë më dalin para syve më vjen turp ato janë shkruar prej tij. Unë e pëlqej Fishtën, por këto vargje më duken gjëja më e ndyrë, më e ulët, më e pavlerë që ka shkruar. Ato janë formuluar me një gjuhë urrejtjeje - “mallkuar qoftë“, “iu thaftë goja” - krejtësisht të padenja për një klerik, ose për atë që pretendohet të jetë standarti i një kleriku. Pëlqimi i kësaj gjuhe të ashpër, intolerante nga 4348 vetë, shpërndarja e saj si diçka me vlerë nga 573 prej tyre, të ngjeth mishin.

Por edhe po ta pranosh ashpërsinë, egërsinë, brutalitetin e këtyre vargjeve si diçka normale për kohën kur është shkruar (kurrsesi për shekullin e 21të), përsëri logjika e “gjuhës së perëndisë“, e “gjuhës hyjnore” mbetet foshnjore dhe qesharake. Mbase s’kuptoj shumë nga poezia dhe e gjykoj ashpër të folurën figurative, por këto përrallat e gjuhës hyjnore dhe gjuhës së perëndisë që folka shqip janë përhapur aq keqazi saqë shpesh herë merren si të mirëqëna, jashtë figuracionit.

Dhe së fundi diçka më konkrete. Unë e dua gjuhën shqipe dhe e dua atë të pastër. Që kur jam larguar nga Shqipëria fëmijëve të mij iu kam folur shqip dhe ata flasin shqip. Por si unë, që na vitet 1990të e këtej janë larguar me dhjetra mijëra, me qindra mijëra shqiptarë. Shumë fëmijë të tyre e kanë humbur gjuhën. A s’është e turpshme, e pamoralshme, t’i mallkosh ata dhe fëmijët e tyre? A s’është çnjerëzore të mallkosh fëmijët e mij, dhe të kujtdo tjetër, nëqoftëse ata nuk ia lenë gjuhën fëmijëve të tyre? Çfarë kafshërie është kjo?! Çfarë mungese qytetarie dhe humanizmi është ky? Aq më tepër që midis atyre 4348 vetëve që e kishin bërë “like” gjen një shumicë që janë vetë, ose kanë njerëz të afërt në mërgim, fëmijët ose nipërit e tyre mund ta humbin fare mirë gjuhën shqipe.

Ne kemi prirjen të idealizojmë njerëzit – ose për mirë, ose për keq. Nëse pëlqejmë një poet, ta zemë Fishtën, do të themi që gjithçka që ka bërë e shkruar ai është e mirë, e “papame”. Por nuk është kështu. Edhe Fishta, edhe Konica, edhe Noli, edhe Naim Frashëri, edhe kushdo tjetër, kanë kusuret e tyre. Fishta iu servilos pushtuesve fashistë, ndërsa Noli dhe Konica herë shanin dhe here i puthnin të prapmen Ahmet Zogut, sipas rastit, duke treguar një mungesë karakteri të pashembullt.  Ata duhen parë më me gjakftohtësi dhe me sy më kritik e jo të na ekzaltojnë me çdogjë që kanë shkruar e kanë bërë.

Merrni, citoni gjëra me vlerë, dhe lerini në harresë ose trajtojini siç duhen trajtuar budallëqet dhe kafshëritë që kanë shkruar – kushdo që t’i ketë shkruar – pa idealizuar asnjërin.

Komb i Krishterë? Që kur kështu?

Kevin M. Krusse (Marrë nga New York Times)*

Amerika mund të jetë vendi i njerëzve që besojnë, por që ta quash atë “Komb i Krishterë” duhet pak sforco.

Jo më shumë se para dy javësh Anketimi i Politikave Publike njoftonte se 57 përqind e republikanëve mbështesin transformimin e Shteteve të Bashkuara në një vend të Krishterë. Ndërkohë, një anketim i vitit 2007 nga Qendra e Amandamentit të Parë tregonte se 55 përqind e popullsisë ishin të bindur që vendi i tyre tashmë ishte i tillë.

Nuk është e vështirë të kuptosh çfarë e shkakton paqartësinë. Pavarësisht nga gjithë zhurma për ndarjen e fesë nga shteti, gjuha fetare ka arritur të futet me metoda nga më të ndryshmet në kulturën politike. Ajo është bërë pjesë e betimit për patriotizëm; ka arritur të shënohet te paratë, gdhendet në mure gjykatash dhe madje edhe në Kapitol. Dhe ndoshta ngaqë e shohim kudo ne e marrim si të mirëqënë që gjithmonë duhet të ketë qënë kështu.

Megjithatë ceremonitë dhe parrullat që na kujtohen sa herë që duam të përcaktojmë nëse ky është vërtet një komb i krishterë apo jo nuk janë sajuar nga baballarët e kombit. Përkundrazi, ato janë shpikur nga gjyshërit tanë.

Diku në vitet 1930-të krerët e biznesit u gjendën në pozita aq të vështira saqë ishin të detyruar të hidheshin në veprim për t’u mbrojtur. Kriza e Madhe ua kishte shkatërruar plotësisht imazhin te njerëzit; Franklin D. Ruzvelti po i sulmonte me Marrëveshjen e Re, ndërsa lëvizja sindikaliste kishte filluar t’i gërryente nga poshtë. Në përpjekje për t’u rikthyer në pozita kontrolluese, krerët e korporatave nisën kundërsulmin në të gjitha frontet. Ata i hapën luftë në mënyrë figurative organeve ligjëvënëse të shteteve dhe, krahas saj, një çelën një front më të prekshëm rrugëve, me fushatat propagandistike që filluan të shtriheshin që nga gjykatat gjyqësore deri te gjykuesit e opinionit publik. Por asgjë nuk do t’iu jepte rezultat aq të prekshëm sa ofensiva e marrëdhënieve publike që e paraqiste kapitalizmin si shërbëtor besnik të Krishtërimit.

Kjo nuk ihste hera e pare që këto dy konceptet përshkruhesin si vëllezër shpirtërorë. Veçse kësaj rradhe, në këtë fushatë, duket se dikush po i bashkonte për t’iu kundërvënë «socializmit të pështirë» të Marrëveshjes së Re. Deri në atë kohë, qeveria federale nuk kishte bërë asnjëherë përpjekje për të ndikuar mbi mënyrën përfytyrimin e amerikanëve për marrëdhëniet midis fesë dhe sipërmarrjes së lirë, ndoshta edhe ngaqë këto marrëdhënie nuk kishin arritur të tërhiqnin ndonjëherë interesin e bizneseve. Por tani kishte kjo marrëdhënie po lëshonte një hije të madhe ogurzezë.

Në përputhje me këtë strategji gjatë viteve 1930-të dhe 1940-të krerët e korporatave filluan të reklamojnë një ideologji të re që përzjente elementë të Krishtërimit me një farë libertarianizmi anti-federal. Në krye dolën lobet e fuqishëm të biznesit si Dhoma e Tregëtisë e Shteteve të Bashkuara dhe Shoqata Kombëtare e Prodhuese, të cilët me anë të konferencave dhe fushatave publike propogandonin anët tërheqëse të idelologjisë së re. Ata gjetën mbështetje të fuqishme financiare jo vetëm te firma të famshme prodhuesish të njohur si Harvey Firestone, Conrad Hilton, E.F. Hutton, Fred Maytag dhe Henry R. Luce, por edhe te të tjerë, deri atëherë pak të njohur si U.S. Steel, General Motors dhe DuPont.

Drejtuesit ekzekutivë u treguan aq dinakë sa t’ua ofronin klerikëve rolin e zëdhënësit të korpororatave të tyre. Siç vinte në dukje edhe J. Howard Pew i Sun Oil, anketimet tregonin qartë se ata që dinin ta përpunonin më mirë se kushdo tjetër opinionin public ishin pikërisht priftërinjtë,. Prandaj edhe biznesmenët iu përveshën rekrutimit të klerikëve përmes takimeve të drejtpërdrejta private dhe thirrjeve publike. Ata iu përgjigjen thirrjeve në masë, ndonëse vëmendje të veçantë meritojnë tre prej tyre.  

Reverendi James W. Fifield –  i njohur si “Dishepulli i 13të i Biznesit të Madh” dhe si “Shën Pavli i të Pasurve” – shkëlqeu si ndër evangjelistët e parë të kauzës. Gjatë një predikimi për milionerët në Kishën e Grigjës së Parë në Los Anxheles Zoti Fifield do të deklaronte se të lexosh Biblën “është si të hash peshk – njeriu shijon mishin, por largon me kujdes halat. Jo të gjitha pjesët kanë të njëjtën vlerë.» Kështu ai linte mënjanë si të padëshirueshme paralajmërimet e Testamentit të Ri për natyrën korruptive të pasurisë. Në vend të kësaj ai bashkonte Krishtërimin dhe Kapitalizmin në luftë kundër «statizmit pagan» të Marrëveshjes së Re.

Përmes organizatës së tij mbarëkombëtare të quajtur “Mobilizimi Shpirtëror” themeluar në 1935, Z. Fifield propagandonte “lirinë nën Zot”. Andej nga fundi i viteve 1940 grupi i tij kishte nisur të propagandonte frymën e besimit dhe të sipërmarrjes së lirë përmes një reviste me qarkullim masiv dhe një programi javor radioje që transmetohej nga mbi 800 stacione në katër anët e vendit. Ai arriti deri atje sa të nxiste priftërinjtë t’i predikonin temat e tyre në konkurse ku ofroheshin edhe shpërblime me para. Liberalët filluan të ulërijnë duke kundërshtuar ngatërrimin e zotit me tahmaqarllëkun për para; në 1948, gazetari radikal Carey McWilliams do t’i demaskonte këto metoda në një shkrim rrëqethës. Por Z. Fifield diti si ta shfrytëzojë kritikën për të mbledhur edhe më shumë fonde dhe për t’i dyfishuar përpjekjet.

Ndërkohë, një tjetër Reverend, Abraham Vereide e ngriti edhe më lart kauzën e libertarianizmit të Krishterë përmes krijimit të një rrjeti kombëtar grupimesh për lutje. Pas predikimeve për industrialistët që luftonin kundër grevave të mëdha të unioneve në Seatle dhe në San Francisco në mes të viteve 1930të, Z. Vereide filloi të ngrejë grupe për lutje mëngjesi në qytete të ndryshme anë e mbanë Amerikës ku bashkonte në një kauzë të vetme elitat e biznesit dhe të politikës. «Njerëz me peshë dhe krerët e vërtetë në Nju Jork dhe Çikago,» i shkruante ai të shoqes, «më respektojnë aq shumë saqë më venë në siklet.» Vetëm në Manhatan atij i kërkonin takim James Cash Penney, Thomas Watson i IBM, Norman Vincent Peale dhe Kryetari i Bashkisë H. La Guardia.

Në 1942 Zoti Vereide e shtriu ndikimin e tij edhe në Uashington. Ai arriti të bindë Kongresin dhe Senatin të fillonin serinë e takimeve javore për lutje “me qëllim që të ktheheshim në një komb i kontrolluar nga dhe i orjentuar drejt Zotit.” Z. Vereide hapi një zyrë në Washington – të cilën e quajti “Ambasada e Zotit” – dhe u kthye në një forcë të fuqishme brenda institucioneve që deri atëherë kishin qënë laike. Mes veprimtarive të tjera ai organizoi edhe “ceremoni përkushtimore” për gjykatës të Gjykatës Supreme. Në ceremoninë e betimit në 1949 Gjykatësi Tom C. Clark do të deklaronte: “Asnjë komb i qytetëruar nuk mund të ketë jetëgjatësi nëqoftëse nuk bazohet te vlerat e krishterimit.”

Megjithatë, kleriku më me peshë i libertarianizmit të Krishterë mbetet Reverendi Billy Graham. Që në kishën e tij të parë në fillim të viteve 1950të Z. Graham i mbështeste me aq zell interesat e korporatave saqë një gazetë e Londrës e quante “evangjelisti i Bizneseve të Mëdha”. Ai i tregonte grigjës së tij të ringjalljes se Kopështi i Edenit ishte një parajsë “pa kuota dhe pa krerë unionesh, pa gjarpërinj dhe pa sëmundje.” Me të njëjtën gjuhë ai godiste gjithë “kufizimet që i bënte qeveria” punëve të ekonomisë, të cilat ai i konsideronte «socialiste».

Në 1952 Zoti Graham vajti në Uashington dhe arriti të fusë gjithë Kongresin në grigjën e vet. Ai rekrutoi përfaqësues të zgjedhur që t’i shërbenin si roje për t’iu treguar vendet atyre që mbushnin cep më cep sallat e takimeve të ringjalljes dhe inskenoi shërbimet e para formale në shkallët e ndërtesës së Kapitolit. Po atë vit, me nxitjen e tij, Kongresi themeloi Ditën Kombëtare të Lutjeve. «Po të më mbushej mendja të kandidoja sot për president i Shteteve të Bashkuara me platformën e një thirrjeje për njerëzit që t’i rikthehen Zotit, Krishtit, Biblës,» parashikonte ai, «do ta kisha fitoren të sigurt.»

Parashikimin e tij do ta vinte në jetë Dwight D. Eisenhower. Me mbështetjen e Zotit Graham që i ofronte pjesë nga libri i shenjtë për të mbushur fjalimet, kandidati republikan u lëshua në një fushatë që ai e quajti «kryqëzata e madhe për liri.» Si ushtarak gjenerali ishte një kandidat i shkëlqyer për president. Por kur erdhi puna te fushata ai e vuri më tepër theksin te çështjet shpirtërore se sa ato tokësore. Siç vërente gazetari Xhon Temple Graves, «Në këndvështrimin e Eisenhower-it Amerika nuk është thjesht vend i njerëzve të lirë. Ajo është vendi i lirisë nën Zot.» Pasi fitoi me diferencë të madhe, Eisenhowever i tha Zotit Graham se sapo i ishte dhënë mandate i «ringjalljes shpirtërore.»

Pavarësisht se gjatë fushatës Eisenhower u mbështet gjerësisht te grupet e krishtera libertariane, pas zgjedhjes ai nuk ngurroi të shkëputej prej tyre. Korporatat që i kishin sponsorizuar fushatën e tij kishin parë të retorika fetare rrugën për të sulmuar Marrëveshjen e Re. Por presidenti i sapo zgjedhur e kuptonte që ky ishte budallallëk me brirë. “Çdo parti politike që do të përpiqej të anullonte Sigurimin Shoqëror, sigurimin e punës dhe të eliminonte ligjet e unioneve dhe programet e fermave,” vinte në dukje ai privatisht,”do të zhdukej dhe s’do t’i ndihej më zëri në historinë tonë politike.”

Me shkëputjen që i bëri gjuhës së “lirisë nën Zot” nga rrënjët e veta të krishtera libertariane, Eisenhower ngriti një tendë edhe më të madhe konkuruese në të cilën ai iu bënte ftesë edhe çifutëve dhe katolikëve që t’i bashkoheshin protestantëve, si demokratë ashtu edhe republikanë.

Java e parë e Shkurtit të vitit 1953 pati një ritëm marramendës për të: Të Djelën në mëngjes u pagëzua; po atë natë ai transmetoi një fjalim nga Dhoma Vezake për fushatën “T’i Rikthehemi Zotit” të Legjioneve Amerikane; të Enjten doli përkrah Z. Vereide në të parin Mëngjes të Lutjeve Kombëtare; të Premten institucionalizoi hapjen e mbledhjeve të kabinetit me lutje.

Të tjerë në Uashington ndoqën shembullin e tij në përpjekje për t’u shenjtëruar. Pentagoni, Departamenti i Shtetit dhe agjensitë e tjera ekzekutive nxituan të krijonin shërbimet e tyre të lutjeve. Në 1954 Kongresi i shtoi fjalët “nën Zot” Betimit deriatëherë laik të  Besnikërisë. Po atë vit Kongresi iu ngjiti një parrullë të ngjashme, “Besojmë në Zot” pullave të postës dhe më vonë votoi për t’ia shtuar këto fjalë kartëmonedhave; në 1956 këto fjalë u kthyen në moton zyrtare të kombit.

Gjatë gjithë këtyre viteve amerikanëve iu është theksuar në mënyrë të përsëritur jo vetëm që vendi duhet të jetë një komb i krishterë, por edhe që ai kishte qënë gjithmonë i tillë. Brenda një kohe të shkurtër njerëzit filluan ta përfytyrojnë Shtetet e Bashkuara si “një komb nën Zot”. Që atëherë ata vazhdojnë ta besojnë verbërisht këtë.  

*Kevin M. Krusse është profesor hostorie në Princeton dhe autor i librit të botuar kohët e fundit “Një komb nën Zot: Si e Shpiku Amerika e Korporatave Amerikën e Krishterë.”