Ekspozita e Parë e Artit

Në 18 Dhjetor 1994, tre kërkues shpellash po eksploronin një kanion në jugë të Francës, kur ndjenë një rrymë të ngrohtë ajri që vinte nga një pirg gurësh. Zhvendosja e tyre nxorri në dritë një shpellë gjigande që kishte qëndruar fshehur nga bota e jashtme për qindra shekuj. Brenda shpellës u gjetën mbi 200 piktura murale kafshësh që dikur vërtiteshin të lira në Francë dhe në gjithë Europën – rinocerontë, luanë, arinj dhe bizonë - portrete të mrekullueshme që edhe sot vazhdojnë të konsiderohen si pikturat më të vjetra në botë.

Zbulimi i asaj që do të njihej më vonë me emrin e njërit prej kërkuesve si Shpella Shovè shkaktoi një tërmet të vërtet në qarqet akademike, ndërkohë që pjesa tjetër e botës nuk pati shumë rast të njihej me të. Ngjarja u pasqyrua përciptazi në disa njoftime lajmesh dhe publikut të gjerë nuk i iu dha shumë rasti të njihej me pikturat sepse shpella u vulos menjëherë dhe në të lejohet hyrja vetëm për kërkime shkencore.

Sipas studimeve, vizatimet janë krijuar rreth 35,000 vjet më parë dhe kanë natyrë fetare. Shpella, që ndodhet në zonën Ardeche, në Francën Jugore, nuk duhet të ketë qënë ndonjëherë e banuar nga njerëzit. Ajo është në fakt një rrjet galerish të errëta nëntokësore, disa prej të cilat arrinin lartësinë 30 metra dhe gjatësinë 70 metra. Artistëve të Epokës së Gurit do t’iu jenë dashur me siguri pishtarë për të ndriçuar aty brenda.

Vizatimet flasin për një nivel aftësish artistike që i befasoi shkencëtarët. Ato janë vërtet kryevepra ku ndërthuren teknika të lëvizjeve me dritë-hijet dhe këndvështrimi perspektiv. Por shpella Shovè nuk është thjesht zbulimi më i madh artistic i dhjetëvjeçarit. Ajo mund të japë përgjigje edhe një prej mistereve më të mëdha të shkencës – evoluimit të mendjes krijuese të njeriut.

Mendohet që Homo sapiens u zhvilluan fillimisht përpara 150,000 vjetësh në Afrikë. 50,000 vjet më vonë ata filluan të shpërndahen nëpër botë. Megjithatë, nuk ka asnjë të dhënë që të tregojë që arti të ketë ekzistuar më herët se sa 40,000 e fundit. Pikërisht në këtë periudhë, dhe në 12,000 vitet në vazhdim në Australi, në Europë dhe në Afrikë duhet të ketë ndodhur një revolucion intelektual i pashpjegueshëm, gjatë të cilit filloi të prodhohej art. Shkencëtarët e kanë ende të pamundur ta shpjegojnë se si mund të jetë zhvilluar arti thuajse njëkohësisht në tre zona kaq të largëta nga njëra-tjetra. Ndoshta gjurmët e shpellës Shavej do të ndihmojnë që një ditë t’i jepet përgjigje pyetjes se si dhe pse pikërisht në atë periudhë njerëzimi u bë i aftë që të mendonte simbolikisht.  

Shënim: Kur hapa kompjuterin në mëngjes, pashë se Google sot përkujtonte 26 vjetorin e zbulimit të Grotte Chauvet, Shpellës Shovè. Kam parë një dokumentar dhe kam lexuar dy-tre artikuj në lidhje me këtë zbulim të mrekullueshëm. M’u kujtua edhe se ndërmjet teksteve të mësimdhënies kisha edhe një lexim jo të gjatë, të cilit për fat të keq nuk ia di autorin por që më ka lënë shumë mbresa. E përktheva për ta postuar këtu. Kush ka interes, do t’i rekomandoja të ndiqte lidhjen e mëposhtme për të mësuar më shumë rreth këtij zbulimi. Eshtë një bashkëpunim i Google me UNESCO-n.

https://artsandculture.google.com/project/chauvet-cave

I dashur mik, virtual apo real,

Për mua vlera më e madhe që solli kalimi nga diktatura në demokraci është liria e gojës. Jo liria për të ngrënë pa tollon, por liria për të folur, për të shprehur hapur atë që mendon. Unë e kuptoj demokracinë si një mjedis ku lulëzojnë shumë mendime dhe ku secili ka të ketë të drejtë të shprehë lirisht të vetin, veçanërisht kur bije fjala për politikanë, për të ashtuquajturit ‘lidera’. Në liri kushdo ka të drejtë të krijojë parapëlqimet e veta politike dhe të përkrahë politikanët që ia mbushin mendjen.

Prandaj të lutem, i dashur mik, kuptoje që unë kam të drejtë të jap mendimin tim, të çmoj apo përçmoj cilindo politikan që më do qefi. Kam të drejtë të ngre lart, apo të ul poshtë këdo parti apo rrymë politike, ideologjike, propagandistike a fetare që e shoh të arsyeshme. Kam të drejtë ta shpreh hapur mendimin tim. Kjo është e drejta që ma jep demokracia.  Politikanët dhe partitë politike janë figura publike dhe duke pranuar të jenë të tilla, kanë pranuar vetë të vihen në shënjestër të gjykimit tonë, domethënë edhe të gjykimit tim si qytetar i lirë, dhe ky gjykim mund të jetë pozitiv, siç mund të jetë edhe negativ.

Ti, i dashur mik, nuk ke përse të ndihesh i fyer kur unë ul poshtë një politikan, njëlloj siç nuk kam as unë arsye për t’u ndjerë i fyer kur ti e ngre atë lart. Anasjelltas, unë s’kam përse të ndihem i fyer kur ti shan dhe abuzon politikanët që ti i mendon si të padenjë, siç edhe ti nuk ke përse të ndihesh keq kur unë ngre lart ndonjërin që mund të adhuroj (megjithëse në rastin tim kjo nuk ndodh thuajse kurrë). Për ta thënë më shkurt, nuk ka asnjë arsye përse të ndihesh i fyer nga unë. Kur unë kritikoj politikanin nuk e kam me ty, por me politikanin. Në rastin e politikanëve, edhe po të jenë pjestarë të afërt të familjes tënde, unë përsëri e kam me ata, jo me ty. Se ç’mendon ti për ta , është puna jote.  

E përsëri, më duhet ta pranoj që edhe ti ke të drejtë të ndihesh i fyer. Kjo puna e fyerjes, e të ndjerit i fyer domethënë, është kthyer si modë këto kohët e fundit. Me një fjalë ka filluar të çfaqet një hollim ndjenjash i paparë ndonjëherë. Disa e kanë bërë si modë që, porsa dëgjojnë apo lexojnë diçka që nuk iu pëlqen, hidhen e thonë : ‘Ndihem i fyer’, ose ‘Eshtë fyese’, ose ‘Na prek ndjenjat’. Normalisht këtyre ankesave qaramane i duhet dhënë përgjigja : ‘Pune e madhe shumë.’ Megjithatë, për hir të të qënit deri në fund i paanshëm më duhet të them se po, ti ke të drejtë të ndihesh i fyer.

Është e drejta jote të ndihesh si të duash nga çfarë lexon lart e poshtë. Njerëzit kanë regjistra emocionalë të ndryshëm dhe unë nuk kam asnjë autoritet të përcaktoj se kur dhe sa duhet t’i preken telat e zemrës të tjerëve. Por, meqënëse ke të drejtë të ndihesh i fyer, kjo nuk do të thotë se ti ke të drejtë të kthehesh e të më fyesh mua, drejtpërdrejt, si njeri, vetëm e vetëm se unë kam ulur idhullin tënd, liderin tënd, njeriun për të cilin ti ke votuar, ose ke dashur të votosh në pamundësi të të drejtës për të votuar. Sepse unë, në rastin më të keq po fyej atë, ndërsa ti po vjen e më fyen mua. Sikur nuk shkon, apo jo?

Megjithatë, jetojmë në një botë të lirë dhe ti mund të thuash se edhe këtë të drejtë e ke, domethënë të drejtën të shprehësh mendimin tënd për mua, pra mund të thuash se ke të drejtë të më fyesh mua (në atë shkallë sa ta lejon ligji). Për hir të lirisë së shprehjes unë do ta pranoj edhe të drejtën që ke ti që të shprehësh mendime fyese në lidhje me mua. E pranoj, është e drejta jote.  

Por nëse ti e ushtron këtë të drejtë, pra të drejtën për të më fyer mua drejtpërdrejt, në publik, në faqen time, ose tëndën, ose të përbashkët të facebookut, mos prit të mbetesh miku im. Real, jo e jo, por as virtual. Pavarësisht se këtu në fb jemi  bërë të gjithë si këmbët e dhisë dhe quajmë ‘miq’ me të njohur e të panjohur, vazhdon të mbahet në këmbë një farë kuptimi redimentar i fjalës ‘mik’. Dhe shkalla e parë e të qënit ‘mik’ në facebook është pikërisht kjo – përmbajtja për të mos e fyer tjetrin. Dhe me fjalën 'tjetrin’ unë kuptoj mikun, virtual apo real, dhe jo politikanin.

Prandaj, i dashur mik real apo virtual, përpara se të vesh gishtat mbi tastjerë dhe të fillosh t’i përgjigjesh gjithë emocion statusit tim për këdo politikan apo figurë publike, për cdo broçkull idologjike apo politike, për çdolloj idhulli apo të adhuruari që ekziston në botën reale apo imagjinare të njerëzimit, do të ishte mirë të merrje një herë frymë thellë, të numëroje deri në dhjetë dhe të mendoheshe: A dua vërtet ta fyej këtë mikun tim në facebook dhe ta prish një herë e përgjithmonë miqësinë (reale apo virtuale) me të? A ia vlen ta humbas një mik për hir të mënyrës se si ndihem unë në lidhje me filan politikan? A më bën nder mua fyerja publikisht e një njeriu që e njoh dhe me të cilin kam marrëdhënie normale, njerëzore, për arsyen e vetme se ai ka mendim të ndryshëm nga unë në lidhje me dikë që ndodhet larg, tepër larg nesh dhe që s’ka as idenë më të vogël të ekzistencës time, të mikut tim, dhe të të gjithëve të tjerëve rrotull nesh?

Nëse me gjak të ftohtë kësaj pyetjeje i përgjigjesh po, domethënë nëse vërtet mendon se ia vlen ta prishësh miqësinë me mua për shkak të idhullit tënd, atëherë vazhdo, jepu gishtave. Edhe unë nuk do të hezitoj të të heq nga lista e miqve, si nuk kam hezituar të heq, për të njëjtën arsye, një numër jo të vogël para teje, duke përfshirë ndër ta edhe njerëz për të cilët kam pasur dikur respekt dhe i kam ditur si të kulturuar.

Nëse, nga ana tjetër, ti nuk fyesh nga ato që them unë për atë politikanin apo politikën, ose nëse fyesh por di ta përmbash veten dhe nuk të shkon ndërmend të më fyesh mua si shpagim për fyerjen që ndjen vetë ngaqë të është sulmuar idhulli, atëherë ne mbetemi miq dhe unë do të di ta vlerësoj këtë miqësi. Unë do të dij ta respektoj mendimin tënd, sado i ndryshëm të jetë nga i imi. Në fakt, një nga kënaqësitë më të mëdha që më jep facebuku është pikërisht mundësia për të shkëmbyer mendime, vecanërisht mendime të kundërta. Unë asnjëherë nuk i jam shmangur kësaj dhe e kam parë si gjimnastikë për mendjen dhe si mundësi për ta forcuar, jo dobësuar miqësinë. Miqtë që mendojnë ndryshe mua nuk më fyejnë - përkundrazi, më ndihmojnë të vras mendjen dhe të kontrolloj mendimet e mia, më ndihmojnë t’i shoh gjërat në këndvështrime të ndryshme. Jo vetëm aq, por shpesh herë edhe t’i ndryshoj mendimet e mia. Dhe kjo më bën të ndihem mirë.

Forca joshëse e Trumpit

 

Nga Sam Harris*

Prej vitesh jam përpjekur të kuptoj si është e mundur që gati gjysma e shoqërisë amerikane adhuron ose, të paktën, mbështet Donald Trump. Duke dashur të hedhur dritë mbi këtë mister kam folur edhe me mbështetës të Trumpit, por ndriçimi nuk ka ardhur që nuk ka ardhur. Për shembull, një nga të ftuarit e podkastit tim, Skot Adams e përcakton Trumpin si “mjeshtër për të bindur njerëzit’, ndoshta më i miri që ka njohur. Mirëpo problemi është se mua Trump më duket nga njerëzit më pak bindës që kam hasur. Sa herë e shoh kur flet më duket sikur kam përpara një mashtrues të rëndomtë dhe injorant. Në fakt, Trumpi e ka aq pak idenë se si e gjykojnë besueshmërinë e dikujt njerëz si unë, saqë përpjekjet e tij për t’u dukur i besueshëm, nëse ka të tilla, e bëjnë të duket edhe më qesharak, për të mos thënë i lajthitur. Prandaj të pretendosh se Trump ka forcë bindëse është njëlloj sikur të thuash që ka trup elegant prej atleti. Për mua argumente të tilla hidhen poshtë pa u shprehur mirë. E, megjithatë, fakti që gjysma e vendit e sheh atë me sy tjetër mbetet i pamohueshëm. 

Deri para disa minutash unë i isha dorëzuar idesë që nuk do të isha kurrë në gjendje ta kuptoja përse ndodh kjo. Por tani, krejt papritur, pikërisht në prag të zgjedhjeve të vitit 2020, zbulova se ku qëndron forca joshëse e njerëzve si Trumpi. Krejt papritur kuptova që atë e mbështesin pikërisht për të metat që ka, dhe jo pavarësisht prej tyre. Këtu qëndron sekreti. Pra kam arritur të kuptoj se pikërisht ato anë të tij që mua më duken si më të neveritshmet, janë anët që të tjerë jo vetëm janë të gatshëm të mos i marrin parasysh, por edhe që në vetvete përbëjnë arsyen për ta mbështetur atë. Këtë nuk kisha mundur ta perceptoja deri pak kohë më parë.

Në podkastin tim jam marrë gjerësisht me të metat e këtij njeriu. Për mua atij i mungojnë të gjitha virtutet për të cilat mund të gjenden fjalë në fjalor – mençuria, kurreshtja, shpirtmadhësia, zemërgjerësia, disiplina - çfarëdo vlere pozitive që t’iu vijë në mend, atij i mungon. Edhe ata që e mbështesin e dijnë këtë, e dijnë që ai është symbol i babëzillëkut dhe narcisizmit, i vogëlsisë shpirtërore dhe keqdashjes – keqdashjes së mirëfilltë. Ai është nga ata njerëz që e kanë urrejtjen të shkruar në ballë. Eshte njeri që s’e ka për gjë t’iu kthehet e t’i baltosë njerëzit për të cilët jo më larg se dje hiqej sikur i adhuronte. Njeri që, ndërsa kërkon me të madhe besnikëri nga ata që i vijnë rrotull, si tipar thelbësor të vetin ka pabesinë. Dhe të gjitha këto i shfaq hapur. Prandaj edhe e kam pasur të pamundur ta kuptoj se çfarë e bën atë tërheqës për njerëzit.

Por më duket se më në fund e kam zgjidhur enigmën. As vetë nuk e kuptoj përse m’u desh kaq kohë, sepse këto mendime jo vetëm që më janë vërtitur m e kohë në kokë, por edhe i kam dëgjuar nga të tjerët. Fakti është që vetëm tani po e arrij ta shoh si duhet se çfarë tregon piktura që kam përpara syve. Eshtë si një nga ato tablotë magjike, ku ti e ngul shikimin mbi një telajo të mbushur me pika në dukje pa lidhje, në një stereogram të padeshifrueshëm dhe ku, krejt papritur, përpara syve të del një imazh i qartë tredimensional.

Imazhi i forcës tërheqëse të Trumpit mund të kuptohet më mirë i krahasuar me mesazhet që përcjellin kundërshtarët e tij nga e majta. Vetëm kështu mund të arrijmë ta shohim pamjen e vërtetë tridimensionale të tij. Vetëm kështu do të arrijmë ta përfytyrojmë atë si duhet.

Ta fillojmë me gjysmën e pikturës që ka të bëjë me Trumpin. Diçka që Trump nuk e përcjell kurrë, dhe as që është në gjendje ta përcjellë, është ndjenja e superioritetit moral. Këtij njeriu nuk i gjendet asnjë hije ëngjëllore. Edhe kur i përqëndron gjithë energjinë e veta për të nxjerrë në pah vetë-madhështinë, edhe kur kërkon t’i ulë e t’i fyejë ata që e mbështesin, edhe kur e quan veten gjeni, në asnjë nga këto raste ai nuk arrin të përçojë idenë se është më i mirë se ju, më i ditur, më i denjë. Sepse nuk është, dhe këtë e dijnë të gjithë.

Ky njeri s’është gjë tjetër veçse një pirg i llahtarshëm mëkatesh i cili, dhe kjo ka tepër rëndësi, as që kërkon të jetë më shumë. Pikërisht për këtë arsye, për faktin që ai nuk gjykon njeri, sepse nuk është kurrsesi në gjendje të gjykojë njeri, ai i ofron hapësirë të sigurt çdo dobësie njerëzore, çdo hipokrizie apo ndjenje vetë-dyshuese. Ai ofron atë që asnjë prift nuk është në gjendje ta ofrojë bindshëm  – faljen e plotë të ndjenjës së turpit. Pafytyrësia e tij vepron si një ilaç çudibërës shpirtëror. Trumpi është Krishti i trashë. Ai është Krishti që i kap femrat nga poshtë. Ai është Krishti që ha hamburgers sa t’i dojë kokrra e qefit. Ai është Krishti që ta vesh me grusht surratit. Ai është Krishti që iu thotë të shporren andej nga kanë ardhur. Eshtë Krishti që s’kërkon ndonjëherë falje.

Tani merreni këtë pamje dhe vëreni përballë gjysmës tjetër të tablosë. Çfarë imazhi vjen nga e majta? Krejt e kundërta. Shenjtërim i plotë, gjykim i pamëshirshëm. Ti nuk je gjëkundi. Ti je fajtor jo vetëm për mëkatet e tua, por edhe për ato të baballarëve të tu. Ti ke në kurriz edhe krimet e skllavërisë, edhe ato të kolonializmit. Dhe po qëllove të jesh mashkull i bardhë heteroseksual, siç dihet mirë që janë kryesisht bërthama e mbështetësve të Trumpit, atëherë ti s’je gjë tjetër veçse një barbar racist, homofob, transfob dhe islamofob. Prandaj hidh poshtë statujat dhe përkule atë mut gjuri.

Kur vihen përballë këto dy imazhe krijojnë një tablo shumë të fuqishme. Të kuptohemi, unë nuk e ve në dyshim se shumë nga ju do ta kenë kuptuar këtë para meje, por për një arsye apo një tjetër m’u bë e qartë vetëm sot. S’besoj se është e nevojshme të shtoj këtu që vazhdoj t’i përmbahem plotësisht gjithçkaje që kam thënë deri tani për Trumpin.  Une e konsideroj atë krejtësisht të paaftë për detyrën, ndërsa shumë nga të metat e karakterit të tij i shoh si të rrezikshme për shoqërinë. Unë kam bindjen që duke qënë ai që është ai e ka dëmtuar politikën amerikane dhe e ka ulur imazhin e Amerikës në botë në atë shkallë saqë do të duhen dhjetëvjeçarë për ta riparuar. Prandaj shpresoj sinqerisht që do ta heqim qafe nesër. Sidoqoftë, tani besoj se kuptoj pak më mirë se përse nuk pajtohet me mendimet e mija gati gjysma e popullsisë së vendit. Dhe kjo më bën të ndihem më pak i hutuar dhe më pak i njëanshëm, ndoshta edhe më pak trap. Dhe ky është padyshim progress.

Marrë nga Podkasti “Making Sense”, episodi 224, 2 Nëntor 2020

That night when Mother died

That night when Mother died, my heart was shattered to a thousand pieces and it gave me pain so unbearable that cannot be compared to anything else.

That night when Mother died cut my life into two parts - the before, and the after. Today the after is longer than the before, which is not fair at all, because no one should live a life that is longer without than it is with someone they love so much.

That night when Mother died I was 26. I was not dependent on her. She had given me everything, she had made me who I was, and I didn’t need her. I just loved her.

That night when Mother died I realized that it was pure love, free from any need, any interest, or anything a child expects from a parent. If anything, it was a moment in my life when I was ready to give something back to her. Because of this,

that night when Mother died I was almost angry at her. I felt betrayed that she wouldn’t let me have a chance to give her something back, even a tiny fraction of all the universe she had given so generously and selflessly to me. But then I realized that she would never do that. She wouldn’t accept anything in return for what she gave. She was a giver, a giver, a giver...forever.

That night when Mother died everything melted within me, and then froze. Since then, I haven’t been able to feel pain the same way, and I hope, and I wish, that I will never be able to for the rest of my life. No one deserves to feel that kind of pain twice.

That night when Mother died was the twentieth of October, when Korça gets its first snow. But it didn’t snow that night. The snow within me was enough.

That night when Mother died was 35 years ago...35 days ago...35 minutes ago...

That night when Mother died was 7600 km away...7600 m away ... was here

That night when Mother died has no time and space.

That night when Mother died...

Why am I writing this in English? Why am I thinking all this in English?

I know why. It is because I can’t bring myself to say “That night when Mother died...” in the language that Mother told me.

Përballë Përbindëshave 2

Arben Kallamata

Pjesa e dytë: Dopamine

(Shënim hyrës: Kjo është pjesa e dytë e serisë së shkrimeve që kam përgatitur për marrëdhëniet tona me teknologjinë moderne, posaçërisht me gjigandët e teknologjisë që i kemi çdo ditë përpara syve – Internetin, Google, Facebook, Twitter, YouTube, Snapchat, Netfix, etj. Idetë e shprehura në këto shkrime nuk janë origjinale. Unë jam përpjekur të përmbledh, përshtas në shqip dhe organizoj mendime që ka kohë që i shqetësojnë njerëzit. Për ata që nuk e kanë lexuar pjesën e parë, do t’i rekomandoja që ta bënin këtë.)

Që të arrijnë të njohin mënyrën se si vepron mendja e secilit prej nesh kompanitë IT kanë nevojë për ndihmën tonë, për pjesmarrjen tonë në lojën e tyre. Ata nuk dërgojnë pyetësorë për të matur parapëlqimet tona. Përkundrazi, ata e studiojnë mendjen e secilit prej nesh përmes mënyrës se si sillemi ne kur përdorim mallin e tyre – kërkimin në Google, Facebook, videot e YouTube. Gjithçka që ne klikojmë iu jep kompjuterave të tyre një të dhënë më shumë për mënyrën se si operon mendja e secilit prej nesh. Sa më shumë klikojmë, aq më shumë gjëra mësojnë ata rreth nesh.

Tristan Harris shpjegon se lufta midis kompanive të tekut sot është e përqëndruar te tërheqja e vëmendjes së përdoruesve, domethënë, sa kohë kalojmë ne në një mjedis të caktuar. Shuma e përgjithshme vëmendjes së njerëzve nuk është një madhësi e pakufizuar. Ajo mund të përfytyrohet si një masë e caktuar, gjigande vërtet, por gjithsesi që i ka kufijtë e saj. Pikërisht për ndarjen e këtij malli që është vëmendja jonë, për tërheqjen e një thele sa më të majme nga kjo masë konkurrojnë sot të gjithë, bizneset, shoqatat, politikanët, lojrat, arti, gjithcka. Por mbi të gjitha, konkurrojnë kompanitë IT që kanë në dorë ta analizojnë dhe ndikojnë vëmendjen tonë.

Le të sjellim një shembull. YouTube kërkon të tërheqë sa më shumë vëmendjen e njerëzve duke i mbajtur ata të lidhur sa më gjatë të fiksuar te videot e veta. Për ta arritur këtë ata shpikin një marifet të vogël: pas çdo videoje që ti sheh, ata jo vetëm të rekomandojnë disa të tjera, por edhe fillojnë të luajmë automatikisht një tjetër. Pa e kuptuar, njerëzit gjejnë veten të ngujuar për orë të tëra duke parë video në YouTube.

Me ta parë këtë marifet, Facebook nuk mund të mbetej prapa. Një ditë prej ditësh ne vumë re që videot e postuara në Facebook filluan të hapen vetë, pa qënë nevoja t’i klikoje. Ti duhet të klikosh për t’i ndaluar, jo për t’i nisur. Natyrisht, pakkush nga ne e vrau mendjen ta analizonte përse ndodhte kjo.

Të njëjtën gjë bën edhe Netflix. Ti shikon një episod të një seriali televiziv dhe, pa e mbaruar ende mirë atë, ata fillojnë të të çfaqin automatikisht tjetrin. Asgjë nuk është rastësore. Gjithçka është e llogaritur. Të gjithë janë në gare kush e kush të na mbajë sa më gjatë lidhur pas aparateve dhe në faqet e tyre.

Dikush mund të thotë se edhe televizionet apo gazetat dikur kërkonin të njëjtën gjë, pra mënyrën se si t’i mbanin shikuesit apo lexuesit të lidhur. Por ato nuk kishin salla kontrolli që studionin shkencërisht se si ta tërhiqnin dhe ta drejtonin vëmendjen e njerëzve. Nuk kishin njerëz që të studionin emocionet njerëzore dhe t’i shfrytëzonin ato për t’i mbërthyer njerëzit sa më gjatë pranë pajisjeve elektronike.

Ne lexojmë diçka në Facebook dhe ndihemi të revoltuar. Revoltimi për secilin nga ne është emocion negativ. Jo për Zuckerbergun. Për të është emocion që na detyron ne ta bëjmë ‘share’ postimin në fjalë, t’i themi të tjerëve: lexojeni edhe juve këtë që më ngjalli mua emocion. Në këtë rast ndjesia e revoltës punon për llogari të Facebookut. Nëse unë, ose ti, do të kishim mundësi të zgjidhnim për të lexuar ose diçka që na shkakton revoltë, ose diçka që nuk na bën asnjë përshtypje, ne me siguri që do të zgjidhnim të parën. Është në natyrën njerëzore. Këtë e dijnë shumë mirë ata që janë në sallën e kontrollit dhe që kanë në dorë të na ushqejnë atë që duan të na ushqejnë. 

Sean Parker ka qënë presidenti i parë i Facebookut. Ja se si e përshkruante ai procesin para disa kohësh: “Puna është se si t’i detyrosh njerëzit të të kushtojnë sa më shumë kohë dhe sa më shumë vemendje të vetëdijshme që të jetë e mundur. Prandaj përdoruesve iu jepet herë pas herë nga një dozë e vogël dopamine përmes like-ve dhe komenteve për fotot apo për postimet. Kjo i shtyn ata të futen edhe më thellë. Pikërisht këto dobësi të psikologjisë së njeriut shfrytëzohen nga haker si puna ime. Shpikësit, krijuesit, unë, Marku (Zuckerberg)…e kuptuam këtë dhe nuk hezituam ta shfrytëzojmë.”

Po për çfarë dobësish bëhet fjalë? Njerëzit në përgjithësi kanë një nevojë të brendëshme për të qënë pjesë e diçkaje, një shtytje të brendëshme për status shoqëror. Prandaj edhe truri i njeriut e trajton çdo informacion për vetveten si formë shpërblimi. Sistemi i vlerave që kemi në tru aktivizohet sa herë që sjellja jonë shpërblehet me gjëra të prekshme, si para, apo ushqim. Por ai aktivizohet edhe kur merr informacion që na prek egon, informacion të cilit i jepet përgjithësisht përparësi.

(Këtu mbaron pjesa e dytë. Në vazhdim do të shohim se si na ‘ushqejnë‘ me informacion të gabuar, me informacion të shtrembëruar e të gënjeshtërt, duke na futur brenda vathëve, grazhdeve, apo kullotave sipas interesit të përbindëshve të tekut.)

Përballë Përbindëshave 1

 Arben Kallamata

Pjesa e parë: Mish për top

(Shënim hyrës: Po bëj një përpjekje që përmes një shkrimi të ndarë në disa pjesë të hedh pak dritë në marrëdhëniet tona me teknologjinë moderne, posaçërisht me gjigandët e teknologjisë që i kemi çdo ditë përpara syve – Internetin, Google, Facebook, Twitter, YouTube, Snapchat, Netfix, etj. Idetë e shprehura këtu nuk janë aspak origjinale. Unë jam përpjekur të përmbledh, përshtas në shqip dhe organizoj mendime që ka kohë që i shqetësojnë njerëzit.)

Në një sallë të madhe kontrolli ngarkuar me kompjutera të fuqishëm punojnë të përqëndruar mbi njëqind specialistë të ITsë dhe psikologjisë. Ata studiojnë dhe përpunojnë mendjet e miliarda njerëzve, duke analizuar deri në detaje prirjet dhe dëshirat e secilit prej tyre dhe duke i drejtuar mendimet andej nga duan ata.

Duket si skenë e marrë nga ndonjë film fantastiko-shkencor, por në fakt është realitet. Prej vitesh salla të tilla kontrolli janë pjesë e trurit të gjigandëve të teknologjisë si Google, Facebook, YouTube, Snapchat, etj. Studimi dhe përpunimi i mendimit të miliarda njerëzve nuk kryhen thjesht për kurreshtje shkencore. Ato janë pjesë e modelit të biznesit, mënyrës se si kompanitë teknologjike i fitojnë triliardat e dollarëve.

Një prej specialistëve që ka punuar si eticist projektues për Google pikërisht në një nga këto salla është Tristian Harris. Deri para pak kohësh ai kujdesej për ruajtjen e normave të etikës në procesin e përpunimit dhe drejtimit të mendimit të njerëzve për qëllime fitimprurëse. Duke e kuptuar se ishte e pamundur të realizohej një gjë e tillë, pasi etika njerëzore binte ndesh me interesat e punëdhënësit të tij, ai u tërhoq dhe tani, me biseda, artikuj, dhe podcaste përpiqet t’iu shpjegojë sa më shumë njerëzve mënyrën se si funksionojnë gjigandët e teknologjisë dhe rrugët më të efektshme për t’i detyruar ata t’i respektojnë vërtet normat e etikës.

Përmes celularëve, tabletëve dhe kompjuterave ne i përdorim shërbimet falas të kompanive teknologjike pa e vrarë mendjen të dijmë se si kanë arritur ato të bëhen organizmat më të pasura të planetit. Ne e përfytyrojmë veten si klientë tyre, si përdorues legjitimë të shërbimit që ata ofrojnë, duke harruar se kur shërbimi të jepet falas nuk mund të quhesh klient. Ne nuk e fusim dorën në xhep kur kërkojmë të dhëna në Google; nuk paguajmë abonim mujor apo vjetor për t’u lidhur me miqtë në Facebook, apo për të dëgjuar muzikë dhe parë video në YouTube. Nga dalin fitimet?!

“Reklamat,” do të thotë dikush, ata i nxjerrin fitimet nga reklamat. Po si? Cili është malli që na shitet ne me aq shumicë saqë gjigandët e teknologjisë arrijnë të nxjerrin fitime të papërfytyrueshme? Si arrijnë reklamat të shkojnë aty ku duhet në një masë kaq të madhe përdoruesish?

Modeli i biznesit të kompanive të mëdha IT është origjinal dhe fitimprurës pikërisht ngaqë nuk ndjek rrugën tradicionale – unë publikoj reklama për përdoruesit në tërësi, dhe reklamuesit e mallrave më japin mua para. Përballë miliarda përdoruesve të internetit, reklamuesit kanë nevojë për ndarje të audiencës, për seleksionim, në mënyrë që ata ta drejtojnë reklamën e tyre pikërisht te njerëzit që kanë potencialin për të blerë mall, përndryshe reklama nuk ka efekt. Ata kërkojnë grupime sipas interesave dhe piketim sa më të saktë të objektit të reklamave të tyre.

Pikërisht këtë punë marrin përsipër të bëjnë gjigandët e teknologjisë. Ato iu japin reklamuesve grupime njerëzish sipas interesave të reklamuesve, audiencë me potencialin më të lartë blerës. Ata iu japin atyre të dhëna nga më të detajuarat për secilin prej nesh. Për këtë ata përdorin inteligjencën artificiale të superkompjuterave që, përmes algoritmave janë në gjendje jo vetëm të analizojnë të dhëna pa fund për një numër të pakufizuar përdoruesish, por edhe të ndikojnë në këndvështrimin e njerëzve.

Në marrëdhëniet midis reklamuesve dhe gjigandëve të teknologjisë (Facebook, Google, Twitter, etj.) ne, përdoruesit nuk jemi klientët. Ne jemi malli. Jemi malli që kompanitë IT i shesin kompanive të reklamave. Malli që shitet është thjesht mendja jonë. Gjigandët e Tekut i bëjnë fitimet duke iu shitur mendjet tona atyre që reklamojnë mallra. Nga pikëpamja e tyre ne jemi thjesht mish për top.

Kur ne përdorim me orë të tëra në ditë Facebook, Youtube, Google, Twitter, Snapchat, kompjuterat regjistrojnë dhe mësojnë për ne shumë më tepër se sa dijmë ne për veten tonë. Ata i kanë të gjitha të dhënat për të analizuar çfarë na pëlqen dhe çfarë nuk na pëlqen ne; çfarë e tërheq vëmendjen tonë, dhe çfarë na kalon shkarazi, pa i kushtuar rëndësi. Ata njohin parapëlqimet tona për ngjyrat, për muzikën, për artin, për artistët, për filmat, për veshjet, për ushqimin dhe për pijet, për vendet ku duam të pushojmë, për mënyrën se si duam ta dekorojmë banesën, për problemet sociale, për fenë dhe, sidomos edhe, për politikën. 

(Këtu mbaron pjesa e parë. Në pjesën e dytë do të shohim se si kompanitë e mëdha teknologjike arrijnë të ndikojnë në zgjedhjet dhe parapëlqimet tona, si arrijnë të na detyrojnë të bëjmë atë që duan ata.)

Fakte Alternative dhe e Djathta Alternative

Fakte alternative (përkthimi shqip: të vërteta ndryshe) është një shprehje që tashmë ka hyrë në fjalorin e përditshëm politik në Shtetet e Bashkuara. Ajo është përdorur për herë të parë në 22 Janar 2017 nga Këshilltarja e Presidentit Amerikan Kellyanne Conway gjatë një interviste për emisionin “Takim me Shtypin” (Meet the Press) të rrjetit televiziv NBC. Gjatë intervistës, gazetari i njohur Chuck Todd i kërkoi Conway-t të shpjegonte se si mund t’i lejohej Sekretarit të Shtypit të Shtëpisë së Bardhë Sean Spicer të gënjente haptazi në takimin me gazetarët për gjëra që ishin lehtë të verifikueshme. Një Sekretar Shtypi nuk mund të dalë kundër fakteve. Conway u përgjegj duke thënë që Spenseri nuk kishte gënjyer. Thjesht kishte dhënë ‘fakte alternative’. Chuck Todd e kundërshtoi aty për aty: ‘Dëgjo, faktet alternative nuk janë fakte. Ato janë thjesht gënjeshtra.” Conway nuk u përgjigj.

Përdorimi i shprehjes “fakte alternative” për të mbuluar gënjeshtra që mund të kundërshtohen fare lehtë me fakte u prit me humor nga media në Shtetet e Bashkuara. Gazetarë prestigjozë si Dan Rather dhe Jill Abramson e cilësuan shprehjen tipike orwelliane, duke e lidhur veçanërisht me termin ‘doublethink’ (dymendim). Me interes është fakti që pas këtij cilësimi, shitja e “1984” të Orwellit u rrit 95 herë brenda katër ditëve, duke e ngjitur atë në krye të listës së librave më të blerë në Amazon.com.

Më pas Conway u përpoq ta përkufizonte ‘fakte alternative’ si ‘fakte shtesë dhe informacion alternativ.’

E Djathta Alternative, Alternative Right ose shkurt Alt-Right është një lëvizje jo shumë e përqëndruar e të djathtës ekstreme të nacionalistëve të bardhë amerikanë. Në grupet që e quajnë veten pjesë të alt-right hyjnë nacionalistët e bardhë, supremacistët e bardhë, separatistët e bardhë, populistët e djathtë, racistët, anti-komunistët, anti-zionistët, anti-imigrantët, mohuesit e holokaustit, ksenofobët, anti-semitët, anti-feministët, homofobët dhe islamofobët. Lëvizja është kryesisht dukuri interneti që e ka origjinën në fillim të viteve 2010 në SHBA por që është përhapur edhe në vende të tjerë të botës.

Termi Alt-Right është përdorur për herë të parë nga i vetëquajturi filosof paleokonservativ Paul Gottfried në 2008 në fjalimin e titulluar “Rënia dhe ngritja e të Djathtës Alternative”. Shprehja u përvetësua shpejt nga Richard Spencer, President i Institutit të Politikës Kombëtare dhe themelues i lëvizjes E Djathta Alternative. Spencer, Neo-Nazisti më i njohur amerikan e pa termin më se të përshtatshëm për të maskuar fytyrën e vërtetë të organizatës që ai drejton dhe për ta bërë më tërheqëse për të rekrutuar anëtarë të rinj.

Ndër të tjera Richard Spenser kërkon kthimin e Bashkimit Europian në një perandori të bardhë raciste dhe krijimin e një shteti etnikisht të bardhë në Amerikën e Veriut. Atij i është ndaluar hyrja në shumë vende të Europës. Spencer njihet edhe për mbështetjen ndaj dhunës kundër gjithkujt që s’është i bardhë. Ai ka dalë haptaz në mbrojtje të skllavërimit të haitianëve nga të bardhët, pastrimit etnik të minoriteteve raciale nga Shtetet e Bashkuara, si edhe pastrimin etnik të turqve nga Anadoll.

Një ndër burimet informative të lëvizjes Alt-Right është portali Beritbart News. Richard Spenser e ka quajtur Breitbart ‘porta e madhe drejt ideve dhe shkrimtarëve të Alt-Right’. Breitbart është krijesë e konservatorit Andrew Breitbart në vitin 2005, që pas vdekjes së tij në 2012 ra në duart e Steve Banon i cili i dha një drejtim më agresiv nga e djathta ekstreme. Vetë Bannon e ka quajtur Breitbart ‘platformë për alt-right’ (2016, intervistë për Mother Jones).

Të dhënat janë marrë nga Wikipedia.

Milionerë të të gjitha vendeve, bashkohuni!

Mësohet se një numër rekord futbollistësh janë anëtarësuar në Partinë Komuniste Marksiste-Leniniste Black Lives Matter. Ekipe dhe liga të tëra në Angli, Gjermani, Shtetet e Bashkuara e më gjerë po i bashkohen ‘en-mase’ grupimit të ri politik që synon ndërrimin e rendit shoqëror botëror.

“Kur u njoha me parimet ideologjike të marksizmit që qëndrojnë në bazë të programit të Partisë BLM nuk mund t’i bëja dot ballë  tundimit për të dhënë sa më parë edhe unë ndihmesën time,’ shpjegon futbollisti francez i Manchester United Paul Pogba, që ndihet i pakënaqur me rrogën e tij mizerabël prej 313,000 dollarë amerikanë ose 274,000 euro në javë. “Përse të mos paguhemi të gjithë futbollistët njëlloj?’, pyet ai i revoltuar duke pasur parasysh rrogat maramendëse të lojtarëve të tjerë në ligat e Ballkanit perëndimor.

Futbollisti polak i Bajernit të Munihut Robert Lewandowski i cili fiton vetëm 15 milion dollarë në vit dhe llogaritet të ketë grumbulluar jo më shumë se 45 milion dollarë gjatë gjithë jetës së tij duke u rropatur fushave të futbollit shpjegon se është nisur nga motive të tjera për t’iu bashkuar revolucionit komunist marksist-leninist ndërkombëtar:

“Mua nuk më tërheq barazia,’ thotë ai. ‘Por kur mora vesh se miliarderi Xhorxh Soros po dhuronte 250 milion dollarë nga paratë e tij për t’ia shpërndarë në mënyrë të barabartë 26 milion pjesmarrësve të partisë në të gjithë botën nuk mund të mos pranoja të anëtarësohesha. Unë jam gati të heq dorë nga të gjitha që kam fituar deri më sot në mënyrë që të marr pjesën që më takon nga pasuria që po shpërndan Sorosi.”

“Për mua është thjesht problem politik,” sqaron futbollisti i Liverpulit Mohamed Sala, “Përderisa marksizmi është e vetmja mënyrë për të rrëzuar Presidentin Trump, unë do ta përqafoj atë sikur ta di që i humb të gjitha, duke përfshirë edhe titullin Kampion që sapo fituam.”

Analisto-Akademiku Tërmet Syçi nga Universiteti i Xhyrës në Shqipëri shpjegon se ideologjia marksiste është bërë çuditërisht shumë tërheqëse dhe ka infektuar një numër të madh futbollistësh dhe sportistësh të fushave të tjera, si edhe shumë njerëz të tjerë të famshëm në të gjithë botën, por veçanërisht në në SHBA. Basketbollisti Lebron Xheims që mezi mban shpirtin gjallë me ato 37 milion dollarë të qelbura që fiton në vit, çifti Alex Rodriguez dhe Jennifer Lopez, Beyonce dhe Madonna, Drake, Taylor Swift, Joaquin Phoenix, Michael Jordan, Leonardo DiCaprio, Lady Gaga dhe shumë të tjerë po bëhen gati të grisin llogaritë bankare dhe t’iu përvishen kodrave dhe maleve për t’i bërë ato pjellore si edhe fushat.

“Janë çmendur të gjithë,” thotë Syçi duke vënë duart në kokë. “As unë s’di ta shpjegoj se si janë infektuar nga ajo ideologji e rrezikshme. Unë e kuptoj që qëllimi është që të rrëzohet Presidenti Trump dhe që e vetmja mënyrë për ta rrëzuar një president në Amerikë ka qënë dhe mbetet padyshim revolucioni proletar marksist-leninist. Por nuk e prisja kurrë që gjithë Partia Demokrate amerikane të bëhej kaq e majtë - gjithë ata kongresmenë e senatorë kapitalistë që janë kthyer në marksistë vetëm për një qëllim të caktuar. Tradhëtarë, tradhëtarë të fëlliqur të idealit kapitalist. Ndoshta ajo parti duhet nxjerrë jashtë ligjit.’

I pyetur nëse mendon se ka lidhje midis përhapjes së marksizmit dhe epidemisë së Covid-19 akademiko-analisti shqiptar të përplas një vështrim sarkastik ngultazi, psherëtin i dëshpëruar nga niveli i ulët intelektual i pyetjes, dhe parapëlqen t’i bjerë shkurt :

‘Kjo është thjesht ana tjetër e të njëjtës medalje. Covid-19, martesat e gejve, vaksinat, toka e rrumbullakët, çmimet Oscar, skllavëria e Lufta Civile Amerikane, monumentet që rrëzohen, tërmetet artificiale, maskat e detyruara, emrat e gjinisë asnjëanëse, janë të gjitha pjesë e të njëjtit plan djallëzor.’

Të gjithë vandalët një fytyrë kanë

Çfarë ndryshimi ka kthimi që po i bën Erdogani Shën Sofisë në xhami nga kthimi që iu bëri Enver Hoxha kishave, katedraleve, xhamive në vatra kulture e pallate sporti? Nuk ka shumë ndryshim. Të dyja janë vandalizma kundër një trashëgimie të caktuar, krime kulturore. Çfarë ndryshimi kanë këto të dyja nga kthimi që i bëri Ferdinandi III i Spanjës xhamisë së famshme të kalifit Abu Yaqub Jusufi në Katedralen e Seviles që njohim ne sot? Pikë ndryshimi.

Lista është pa fund nga të gjitha anët: të krishterë që prishin faltore dhe monumente të të tjerëve përpara tyre dhe muslimanë që prishin kisha, faltore të të tjerëve, diktatore që prishin ose shndërrojnë rrënjët ideologjike të paraardhësve për t’i përdorur ato për nevojat a tyre ideologjike. Të krishterë që kthejnë xhamitë në kisha dhe muslimanë që kthejnë kishat në xhami.

Vetëm në Romë numërohen me dhjetra objekte të qytetërimit të lashtë romak që janë përvetësuar dhe përshtatur për t’i shërbyer krishterimit. Ndër to Curia Iulia, Selia e Senatit Romak u kthye në kishë të krishterë në shekullin e shtatë; Bazilika e Shën Pjetrit që është edhe sot e kësaj dite katedralja e Vatikanit ngrihet mbi një nekropol romak; Panteoni i famshëm ka shërbyer për një kohë të gjatë si Santa Maria Rotonda, Banjat e Dioklecianit u kthyen në Santa Maria degli Angeli e dei Martiri dhe San Bernardo alle Terme; ndërsa Koliseumin e shohim sot çerek të rrënuar vetëm se të krishterët i hiqnin gurët për t’i përdorur si materjal ndërtimi në kishat e ndryshme të Romës.  Shnderrimi i tempujve, faltoreve dhe objekteve të tjera në kisha e katedrale shtrihet në të gjithë botën dhe përfshin shkatërrime pafund. Katedralja Metropolitane e qytetit të Meksikos ngrihet mbi një tempull Aztek, ndërsa kisha Nuestra Senora de los Remedios është ndërtuar mbi Piramidën e Madhe të Cholulas.  

Me të ardhur në pushtet, muslimanë e të krishterë kanë përveshur mëngët për të shkatërruar apo përshtatur për nevojat e veta atë që kishin ndërtuar të tjerët para tyre. Muhameti kthehu Mekën dhe gurin e saj të famshëm nga një vend adhurimi dhe peligrinazhi për besimtarët politeistë në qendër turistike të besimit të tij, ndërsa pasuesit e islamit kanë kthyer me qindar kisha, tempuj Hindu, Xhaine dhe Budiste në xhami. Shën Sofia është një dhe më e njohura midis dhjetra e dhjetra kishave të kthyera në xhami brenda territorit të Turqisë, pa përmendur të tjerat kudo ku sundonte perandoria Otomane.

Përse çuditemi me Erdoganin?! Ai s’është gjë tjetër veçse një vandal në rradhën e gjatë të vandalëve që përpara tij. Të gjithë janë të bindur se miku i tyre imagjinar është më i mirë se i të tjerëve, ose më saktë është i vetmi që duhet adhuruar, prandaj askujt nuk i dridhen duart kur prish apo përshtat.   

Kapini se na vodhën Akilin!

Një intervistë e botuar në Koha Jonë mban titullin përshkrues “Akademiku Apollon Baçe: Akili, Pirro dhe Aleksandri i Madh janë paraardhës të shqiptarëve. Grekët na vodhën historinë.” Titulli është gati po aq i gjatë sa krejt intervista, të cilën ndoshta s’ka nevojë fare ta lexosh, pasi s’thotë asgjë më tepër. Por nuk është ky problemi. Problemi është që një akademik merret me përralla, me fantazi, me letërsi artistike dhe lëshon përcaktime amatoreske, duke hapur thesin dhe duke ftuar gjithfarëlloj entuziastësh nacionalistë që të hiqen si akademikë. Niveli i diskutimit nuk ndryshon shumë.

Natyrisht, nuk ka asgjë të keqe që një akademik të merret me letërsinë artistike, me përralla dhe me legjenda. Edhe këto janë fusha studimi të specializuar. Por kur akademiku përpiqet t’i kalojë përrallat si të vërteta historike ndryshon puna. Në këtë rast lind pyetja: A ka fakte shkencore Akademiku Apollon Baçe për ta mbështetur teorinë e tij që Akili është shqiptar dhe grekët na e kanë grabitur, apo ia fut qesim? Nëse do të kishte të dhëna shkencore atëherë nuk do të ishte keq që, si akademik, t’i paraqiste ato. Do të përbënin me të vërtetë një nga zbulimet më të rëndësishme të historike të kohës. Nëse s’ka të dhëna shkencore, faktike, atëherë mund të dalim në përfundimin se flet dhe shkruan qesim.

Shkollimi i Akilit - Eugene Delacroix, 1862

Akili është personazh i një legjende, i një përralle të lashtë popullore të krijuar të paktën tremijë vjet më parë. Eshtë personazh imagjinar, i lindur nga Nereida Thetis dhe Mbreti Peleus i Myrmidonëve. A e di vallë Akademiku Apollon Baçe se çfarë janë Nereidat? Janë krijesa imagjinare, gjysmë perëndi, si Zanat e maleve, por më saktë, Zana të detit. Janë disa motra gjysmëperëndi që shoqërojnë Perëndinë e Detit Poseidon. Kjo është nëna e Akilit, që Akademiku Apollon Baçe pretendon që është shqiptar dhe jo grek. Nuk di ç’mendim ka Akademiku Apollon Baçe për nënshtetësinë a mësuesit të Akilit, Centaurit Chiron.  A është Centauri Chiron shqiptar, apo grek? 

Thetis duke zhytur Akilin ne ujrat e Shkumbinit?!

Kushdo që ka të paktën disa njohuri bazë amatore për mitologjinë greke, ose që merr mundimin të shfletojë ndonjë libër apo të hapë ndonjë faqe Interneti mund të mësojë se, duke dashur ta bëjë Akilin të pavdekshëm, Thetis e zhyti atë në ujrat e lumit Styx duke e mbajtur prej thembrës, e vetmja pjesë e trupit që nuk iu lag dhe i mbeti e vdekshme. Shqiptarit, jo grekut Akil, sipas Akademikut Apollon.

Personazhi imagjinar i Akilit lidhet me luftën e Trojës që datohet diku në shekullin e 12-13 para erës sonë, një periudhë në të cilën një Akademik që fut hundët në histori duhet ta dijë mirë që nuk ekzistonin as grekë dhe as shqiptarë. Ekziston një koncept i papërcaktuar qartë për qytetërimin e lashtë grek, koncept i krijuar në kohët modern nga studiues modernë. Përveç lidhjes gjeografike dhe emocionale ai ka shumë pak të përbashkët me kombin e sotëm grek apo me kombin e sotëm shqiptar. Më tepër është ideja e një kulture me pika të përbashkëta, siç mund të kemi sot idenë e kulturës perëndimore, apo kulturës arabe, etj. në të cilën përfshiheshin një mori popullsish, administrimesh politike dhe organizimesh shoqërore që ndryshonin vazhdimisht formë dhe përmbajtje. Koncepti i kombeve grekë dhe shqiptarë ka lindur shumë më vonë se mitologjia greke, madje shumë më vonë edhe se Aleksandri i Madh apo Pirroja i Epirit.

Akuzat e tipit “ata na vodhën neve’ janë thjesht emocionale e nuk kanë asnjë të vërtetë shkencore. Ato i shkojnë më tepër për shtat propagandistëve nacionalistë dhe organizatorëve të turmave të tifozëve nëpër stadium se sa studiuesve seriozë që e quajnë vete akademikë. Mirëpo këtu qëndron edhe një nga problemet që kemi ne – te paaftësia për të bërë dallimin midis specialistit dhe amatorit. Akademikët bijen në nivelin e amatorëve dhe amatorët ulërijnë sikur janë të gjithë akademikë. Përfundimi është që asnjeri nuk na merr serizisht për ato që themi dhe ne vazhdojmë t’iu bijem ca avazeve boshe që i bëjnë të huajt të buzëqeshin me ëndje, me dashamirësi, por me asgjë më tepër.

Të gjykosh me moralin e kohës

Lufta Civile Amerikane (1861-1865) është ndër të paktat konflikte madhore ku dallimi midis të mirës dhe të keqes, midis të moralshmes dhe të pamoralshmes është i qartë. Në mesin e shekullit të 19të, diçka më shumë se 70 vjet pas krijimit Shtetet e Bashkuara të Amerikës e gjetën veten të ndarë më dysh në qëndrimin ndaj skllavërisë. Ndërsa shtetet në veri e kishin ndaluar me ligj dhe e dënonin praktikën e mbajtjes së skllevërve, në një pjesë të madhe të jugut ajo ishte ende normë.

Qëndrimi i ndryshëm ndaj skllavërisë nuk kishte të bënte vetëm me të qënit mendjehapur apo mendjembyllur, liberal apo konservator. Ai ishte i lidhur edhe me interesa ekonomike. Një pjesë e shteteve të jugut e kishin ngritur ekonominë e tyre mbi plantacionet e mëdha të pambukut, prodhimi dhe mbledhja e të cilit bazohej te puna e papaguar e skllevërve. Skllevërit shiheshin jo si njerëz që mund të kishin apo mund të mos kishin të drejta, por thjesht si mall, si komoditet, si mjet prodhimi pa shpenzime. Ata trajtoheshin, ose më saktë, keqtrajtoheshin si qenie të dorës së dytë.

Në shtetet e veriut ekonomia bazohej mbi faktorë të tjerë që kërkonin modernizimin, përqafimin e revolucionit industrial, mbështetjen te përparimi teknik e shkencor. Në planin ekonomik në Veri skllavëria ishte e panevojshme, madje edhe e dëmshme. Në planin moral, njerëzor ajo ishte e papranueshme.

Qëndrimi ndaj skllavërisë ishte tema qendrore e zgjedhjeve presidenciale të vitit 1860. Partia Republikane e drejtuar nga Abraham Linkoln premtonte nxjerrjen jashtë ligji të skllavërisë në të gjithë territoret e Shteteve të Bashkuara, ndërsa politikanë nga shtatë shtete të jugut ngulnin këmbë se kjo shkelte të drejtat e tyre kushtetuese. Përfaqësuesit e shteteve të jugut kërcënuan se po të fitonte Partia Republikane do të shkëputeshin nga Shtetet e Bashkuara. Nga ana tjetër tre parti kryesore të quajtura unioniste mbronin idenë që askush nuk kishte të drejtë të shkëputej. Ato ishin Partia Republikane, Partia Demokrate dhe Partia e Unionistëve Kushtetues. Kandidatët e të tre këtyre partive fituan 82 përqind të votave dhe, për herë të parë në historinë e Shteteve të Bashkuara president u zgjodh një Republikan, Abraham Lincoln.

Pra, kur flitet për ata që mbështesnin skllavërinë përpara dhe gjatë Luftës Civile Amerikane nuk bëhet fjalë për njerëz që mund të ishin përparimtarë në mendime por që rrethanat e kohës i detyronin të pranonin skllavërinë. Flitet për njerëz regresivë edhe për moralin e kohës, që dilnin kundër mendimit të 82 përqind të votuesve të Shteteve të Bashkuara të cilët kërkonin nxjerrjen jashtë ligji të kësaj praktike çnjerëzore.  Jo vetëm kaq, por ata u treguan të gatshëm të luftonin me armë në dorë për të shkatërruar Shtetet e Bashkuara të Amerikës vetëm e vetëm që të mbronin të drejtën për të skllavëruar të tjerët. Në krye të ushtrisë së këtyre njerëzve ishte Gjenerali Robert E. Lee.

Duke parë përfundimin e zgjedhjeve dhe pashmangshmërinë e ndalimit me ligj të skllavërisë shtetet e jugut vendosën të shkëputen nga Shtetet e Bashkuara dhe të shpallin atë që ata e quajtën Konfederatë. Duhet thënë se edhe në këto shtete një pjesë e mirë e popullsisë, diçka më pak se 50 përqind, kishin votuar për kandidatët Unionistë.

Lufta civile e Shteteve të Bashkuara filloi në 12 Prill 1861 kur forcat e Konfederatës sulmuan Fort Sumter. Ajo zgjati deri në 1865 duke iu marrë jetën afro 750 mijë ushtarëve dhe ndoshta një numri shumë më të madh civilësh.

Lufta përfundoi me fitoren e forcave të bashkimit (Unionit) dhe me krijimin e asaj Amerike qe njohim sot. Ajo i dha fund një herë e përgjithmonë skllavërisë. Sipas Censusit të vitit 1860 në shtetet e Jugut të Amerikës kishte  3,953,762 skllevër. Afro katër millionë njerëz fituan lirinë.

Në krye të forcave të shteteve të jugut që luftonin për ruajtjen e skllavërisë ishte Gjenerali Robert E. Lee. Ai u mposht nga forcat e Unionit në betejën e famshme të Getysburgut. Në mbarim të luftës, si edhe shumë pjesmarrësve të tjerë në luftën Gjeneralit Lee iu ofrua amnisti, me kusht që ai të bënte kërkesë me shkrim. Lee pranoi dhe bëri kërkesë për falje. Mbas luftës ai ndërroi edhe qëndrim në lidhje me skllavërinë duke mbështeti idenë që skllevërit e liruar të shkolloheshin. Megjithatë, deri në fund të jetës së tij ai kundërshtoi barazinë midis racave dhe mbrojti idenë që njerëzit me ngjyrë në Amerikë nuk duhet të kishin të drejtën të votonin.

Sot në Shtetet e Bashkuara të Amerikës qëndrimi ndaj figurës së Robert E. Lee shkon pak a shumë paralel me qëndrimin ndaj idesë së Konfederatës. Veçanërisht në shtetet e Jugut në SHBA gjenden ende nostalgjikë që vazhdojnë të valvitin krenarë flamurin e Konfederatës, pavarësisht se kjo bije diametralisht kundër idesë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Por më tepër se sa dëshira për t’u shkëputur nga Shtetet e Bashkuara këto grupime të supremacistëve të bardhë i bashkon racizmi, egërsia ndaj njerëzve me ngjyrë, ndaj latinove, ndaj emigrantëve, ndaj hebrejve, ndaj muslimanëve, ndaj kujtdo që ata e shohin si të ndryshëm. Mbrojtja e simboleve të Konfederatës në Shtetet e Bashkuara sot përkthehet thjesht në luftë për të mbrojtur supremacinë e bardhë.

Megjithëse në të gjallë të tij vetë Lee e kundërshtonte ndërtimin e përkujtimoreve për kryengritjen e konfederatës me arsyetimin se ato s’do të bënin gjë tjetër veçse do të mbanin plagët e hapura, supremacistët e majtë u kujdesën që statuja të tij të lartësoheshin në shumë qytete të Jugut. Pas vdekjes Lee u kthye në ikonë për të gjithë mbështetësit e të ashtuquajturës ‘çështje e humbur’, të cilët synonin të krijonin një imazh romantik për Konfederatën dhe të mbanin sa më të fortë supremacinë e bardhë në Jug. Monumentet e tij filluan të mbinin në qytete të ndryshme të Jugut. Më e njohura prej tyre ishte monumenti që iu ngrit në New Orleans në 1884 (18 metra e lartë). Ajo statujë u zhvendos në vitin 2017.

Një tjetër monument i Gjeneralit Lee ngrihet në qendër të Charlottesville, Virginia. Në vitin 2017 banorët e Virginias kërkuan që monumenti të hiqej me arsyetimin që Rober E. Lee nuk kishte pasur kurrë ndonjë veprimtari në Charlottesville dhe nuk kishte asnjë lidhje me qytetin, kuptohet, veç simbolikës që kishte qënë një gjeneral i Konfederatës dhe kishte drejtuar luftën për ruajtjen e skllavërisë dhe shkëputjes nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Propozimi u hodh në votë dhe Bashkia, me shumicë votash (3 me 2) vendosën ta heqin. Monumenti nuk është hequr ende sot e kësaj dite, as pasi guvernatori i shtetit mori vendim të dëgjojë zërin e protestuesve të lëvizjes “S’marr dot frymë“ që shpërtheu pas vrasjes së George Lloyd.

Robert E. Lee nuk ishte nuk është aspak një figurë përparimtare e kohës së vet i cili për rrethanat përtej vullnetit të tij ose për shkak se ashtu ishin normat e kohës nuk dilte dot kundër skllavërisë. Robert E. Lee drejtonte trupat ushtarake të Konfederatës së Shteteve të Jugut të cilët për të mbrojtur skllavërinë kërkonin të prishnin Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Robert E. Lee ishte ushtaraku që luftoi me armë për të kundërshtuar zgjedhjen e Presidentit Linkoln. Robert E. Lee mbronte trajtimin si skllevër të 4 milion njerëzve në një kohë kur 82 përqind e popullit amerikan kishte votuar për lirimin e tyre. Edhe me standartet e kohes kur ka jetuar ai është i pajustifikueshëm.  

Robert E. Lee dhe Abraham Lincoln ishin në dy anë të kundërta të një lufte civile dhe përfaqësonin dy morale krejtësisht të papajtueshme. Barazimi që i u bëhet sot atyre qoftë nga vandalët injorantë që përpiqen të shkatërrojnë gjithçka, qoftë nga mbrojtësit e supremacistëve të bardhë është thjesht i pakuptimtë.

Leopoldistët shqiptarë dhe fundi i botës

Qënkan indinjuar tej mase supremacistët e racës së pastër ariano-shqiptare ngaqë lëvizja e njerëzve me ngjyrë e gërshetuar me liberalizmin po iu rrezikon qytetërimin dhe po iu hedh poshtë simbolet e përparimit. Fundi qytetërimit duket qartë në rrëzimin e përmendores së Mbretit Leopold II të Belgjikës në Antverp, të statujës së një skllavëpronari anglez në Londër, dhe të monumentit të Gjeneralit Robert E. Lee në Charlottesville të Virgjinias në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Po t’iu shtosh këtyre edhe denigrimin e figurës së dashur të Kristofor Kolombit dhe heqjen nga katalogu i rrjetit HBO i filmit “Bashkë me Erën”, del qartë që botës po i vjen fundi dhe komunistët liberalë së shpejti do t’i vërsulen edhe figurave bazë të historisë pellazge – Jul Qezarit, Napoleonit, Churchillit, dhe ndoshta gjithë filmave të Chuck Norris-it, duke i lënë pa trashëgimi sqimatarët shqiptarë të kulturës botërore.

Nuk di nëse këta të kulturuarit kanë marrë ndonjëherë mundimin të pyesin se si është e mundur që sot, në vitin 2020 të ketë ende të ngritur në ndonjë vend të botës, duke përfshirë edhe Antverpin e Belgjikës, një përmendore në kujtim të njërit prej kriminelëve më të mëdhenj që ka njohur njerëzimi. Mbreti Leopold II nuk është thjesht pushtues racist – ai është arkitekti i një prej masakrave gjenocidale më të pashembullta që ka njohur njerëzimi. Vrasjet, torturat e tmerrshme, keqtrajtimet, shkatërrimet masive, skllavërimi, sakatimet, mendohet të kenë shkaktuar rreth 15 milion viktima në Kongo, duke e ngritur Leopoldin e Belgjikës në rangun e Maos, Stalinit, Hitlerit dhe të kriminelëve më të mëdhenjë që ka njohur bota. Dhe të gjitha këto vrasje Mbreti Leopold i bënte pa dijeninë e popullit dhe parlamentit belg, duke u fshehur pas një makinerie të sofistikuar propagandistike. Lexoni “Zemrën e Errësirës” të Josef Konrad. Lexoni “Monologu i Mbretit Leopold” të Mark Tuenit, po qe se përtoni të lexoni histori të mirëfilltë për të marrë vesh se çfarë përbindëshi ka qënë Mbreti Leopold II i Belgjikës dhe sa skandaloze është të mbash një përmendore të tij në qendër të Europës. Pastaj sigurohuni nëse vërtet doni t’i dilni në mbrojtje monumentit të tij në Antverp.

A ja vlen të shkruash për argumentuar se përse nuk asnjë arsye që të nderohet dhe të respektohet një tregëtar skllevërish? A duhet të harxhosh kohë për të mbrojtur idenë që ata njerëzve që e kanë vënë pasurinë duke transportuar në kushte nga më çnjerëzoret skllevër nga Afrika në Amerikë nuk meritojnë të kenë monumente askund? Monumentet e tyre janë ngritur në sajë të parave që kanë fituar dhe janë vërtet simbole turpi për ata që i kanë ngritur, siç ishin simbole turpi për ata që i ngrinin monumente Leninit, Stalinit dhe enverit në mes të Tiranës dhe të qyteteve të tjerë të Shqipërisë. Të indinjohesh se një tregëtari skllevërish në Londër i hiqet monumenti nuk është thjesht hipokrizi, nuk është thjesht shprehje e papërgjegjshme shqetësimi për vlera që nuk ekzistojnë. Është mungesë e plotë respekti për gjithë ato jetë njerëzish të shpërdoruara në mënyrën më të ulët. Është edhe racizëm.

Racizëm është edhe të derdhësh lotë krokodili për gjeneralin Robert E. Lee duke e ditur ose duke mos e ditur se kush ishte ai. Lee ishte ushtaraku kryesor i forcave të Konfederatës në Luftën Civile Amerikane. Kushdo që nuk e ka idenë se për çfarë u luftua në Luftën Civile Amerikane, çfarë përfaqësonte Konfederata dhe çfarë përfaqësonte Unioni, do t’i këshilloja t’i referohej çdo libri historie të SHBA dhe të përpiqej të informohej që flamurin e Konfederatës e valëvisin sot grupimet e supremacistëve të bardhë në SHBA. Konfederata nuk ishte Amerika në formën më të mirë të saj. Konfederata nuk ishte as Amerika në çfarëdolloj forme. Konfederata ishte ajo që luftoi për shkatërrimin e Unionit që sot quhet Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ajo që shkaktoi luftën civile për të ruajtur skllavërinë.

Për krimet e Kolombit unë kam shkruar pak më gjatë. Kush është i interesuar mund të klikojë këtu: http://arbenkallamata.blogspot.com/2016/10/dita-e-kolombit-perse.html

Oh, mbeti edhe akti i heqjes nga nga katalogu i HBO i filmit “Bashkë me Erën”. Pse i shqetëson kjo mini-racistat shqiptarë? Shumë rrjete ndërprenë para ca kohe edhe “Shtëpinë e Letrave” (House of Cards) për të mos shqetësuar shikuesit me fytyrën e pervertit Kevin Spacey (megjithëse nga kanalet shqiptare seriali jepet rregullisht). Në fund të fundit, ky është një vendim i një rrjeti televiziv, i cili vë në hesap ndjenjat e shikuesve dhe llogarit si do të jetë më mirë për të. HBO mendon që ata që nuk duan ta shohin atë film janë shumë më të tepërt në numër se ata që duan ta shohin. Racistëve shqiptarë s’besoj se ka për t’ua ndaluar njeri. Ndryshe nga kanalet televizive shqiptare, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në përgjithësi në vendet demokratike kapitaliste ata që drejtojnë stacionet televizive e vrasin pak rradaken për ndjenjat e shikuesve.

Heroi i Kujt…

…ka lindur në 6 Maj?

Arben Kallamata

A kemi nevojë që vorbullës së gënjeshtrave që na vërtiten dita ditës t’i shtojmë edhe ditëlindjen e Skënderbeut? A ia vlen që shprehjes së përditshme të padijes dhe krenarisë për të qënin të paditur t’i shtojmë edhe një dëshmi tjetër? A nxjerrim ndonjë dobi duke i shtuar fakteve të shumta për mungesën e kulturës dhe etikës, për mosnjohjen e parimeve më të thjeshta morale të të drejtës dhe të vërtetës, edhe një mashtrim tjetër? A nuk mjafton që shtiremi sikur jemi, pa qënë aspak ekspertë në politikë, filosofi, letërsi, art, sport, mjekësi, ingjineri, sociologji, gazetari, gjuhësi, sizmologji, por duam të dalim edhe si specialistë në fushën e historisë duke shpikur apo përhapur gënjeshtra për data që nuk i ka përcaktuar dot asnjë shkencëtar deri më sot? Apo ndoshta imazhi që i kemi krijuar vetes si patriotë, nacionalistë, atdhetarë, shqiptaromëdhej nuk ndihet shumë i sigurt pa i ngjeshur edhe disa mballoma rrenash që as vetë nuk i dijmë kush i ka sajuar?

A duhet të zgjedhim cili është heroi komnbëtar?

Dita e saktë e lindjes së Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeut nuk është gjetur ende. Të paktën deri sot nuk ka dalë në dritë asnjë dokument që ta vërtetojë atë. Përcaktimi i 6 Majit është një veprim arbitrar, propagandistik, keqdashës dhe i dëmshëm që shfrytëzon injorancën tonë për të zënë rrënjë. Ai është edhe një veprim i ulët, tinzar, krejtësisht anti-shqiptar.

Gjergj Kastriotit nuk i dihet dita e lindjes. Ky është fakt, është një e vërtetë. Të vërtetat nuk hidhen poshtë me gënjeshtra. Ato hidhen poshtë me fakte. E vërteta që Gjergj Kastriotit nuk i dihet dita e lindjes nuk mund të hidhet poshtë duke shpikur ditë lindje sipas dëshirave dhe interesave të grupimeve të caktuar dhe duke ftuar sa më shumë vetë që ta pranojnë gënjeshtrën. Të vërtetën që Gjergj Kastriotit nuk i dihet dita e lindjes mund ta hedhësh poshtë vetëm me një të vërtetë tjetër – duke gjetur një dokument që e vërteton atë. Përderisa nuk je në gjendje ta gjesh, atëherë më mirë hesht.

Fakti që Gjergj Kastriotit nuk i dihet dita e lindjes – madje as muaji i lindjes; madje-madje, as viti i lindjes – nuk ia ul aspak vlerat atij si Hero Kombëtar i shqiptarëve. Ai mbetet figura historike më e rëndësishme e kombit, simboli dhe frymëzimi i krijimit të tij.

As përpjekjet për t’i caktuar arbitrarisht një datë lindje atij nuk ia ulin rëndësinë figurës së Gjergj Kastriotit. Ato na ulin vlerat dhe rëndësinë ne, sepse na paraqesin si një tufë injorantësh emocionalë të papërgjegjshëm, që jemi gati të gëlltisim çdo lloj karameleje që na shërbejnë. Duke i shpërndarë këto broçkulla ne s’bëjmë gjë tjetër veçse iu japin argumente për të vërtetuar tezat e tyre anti-shqiptarëve, ose anti-Kastriotëve.

Dhe, meqë ra fjala e sa për sqarim të gjithë patriotëve të flaktë, 6 Maji është zgjedhur pikërisht për t’ua hequr shqiptarëve heroin kombëtar dhe për ta kthyer atë në një figurë të ortodoksëve sllavë të Ballkanit. 6 Maji është caktuar arbitrarisht si ditëlindja e Gjergj Kastrioti Skëndërbeut pasi është data kur Serbët, Kroatët, Maqedonët, Bullgarët – përgjithësisht sllavët ortodoksë të Ballkanit festojnë Shën Gjergjin.

Po ta shohësh me kujdes kjo është për të vënë duart në kokë. Shën Gjergji i Krishtërimit është një figurë gjysmë-imagjinare, si shumë shenjtorë të tjerë, që mendohet se ka ekzistuar diku në shekullin e dytë, të tretë, të pestë ose të gjashtë. Hapni çdo enciklopedi, kontrolloni Wikipedian në Internet (dy minuta kohë) për të parë sa pasaktësi ka për shekullin kur ka jetuar ai. Shën Gjergji nihet si ushtar romak i krishterë që mposhti kuçedrën, ose dragonin (sipas Kishës në përgjithësi). Për detajet, Kishat ndahen sipas denominacioneve. Katolikët, protestantët dhe ortodoksët grekë  ngulin këmbë që Shën Gjergji është vrarë në 23 Prill (dijnë datën, por nuk e kanë fare idenë as për vitin, as shekullin kur ka ndodhur). Ortodoksët  rusë thonë se është fikur diku në Shtator. Ndërsa sllavët e Ballkanit ia festojnë ditën e vdekjes në 6 Maj.

Dita kur ai është vrarë festohet si dita e Shën Gjergjit.

Pra, për hir të këtij Shën Gjergjit që paska vrarë kuçedrën (përrallë me bisht), që ka jetuar në shekullin e (oh, nuk dihet shekulli), por që është vrarë ose në 23 Prill, ose në 6 Maj, ose në Shtator, ne duhet t’i marrim pikërisht datën 6 Maj, atë datë kur ortodoksët sllavë të Ballkanit mendojnë se është vrarë  heroi i tyre që vrau kuçedrën dhe t’ia veshim atë si ditëlindje Gjergj Kastriotit, heroit tonë Kombëtar. Pse? Sepse kështu na serviret nga kisha ortodokse e cila kërkon ta kthejë atë nga heroin kombëtar të shqiptarëve që hodhi themelet e identitetit kombëtar shqiptar, në hero të krishterimit.

Ja këtu të çon padija e veshur me kostum patriotizmi. Prandaj përpara se ta postoni dhe ripostoni çdo 6 Maj atë përshëndetje patriotike gjithë pathos për ditëlindjen imagjinare të Gjergj Kastriotit, mendohuni pak në emër të kujt po gënjeni.